Syntaxis
Wat is syntaxis?
Syntaxis in de taalkunde is de ordening. Het maakt deel uit van de tak van de taalkunde die
zich bezighoudt met de vorm en structuur van natuurlijke talen. Het gaat om de
rangschikking van woorden en zinnen (structuur en woordvolgorde van zinnen). Het verwijst
ofwel naar de studie van de structurele regels van de taal (de principes) ofwel naar het
geheel van regels zelf.
Competen9e
De syntaxis moet de competenEe van sprekers voorspellen om uiEngen in zinnen te
ordenen. Ze moet de verzameling van alle grammaEcale zinnen van een taal voorspellen,
maar alleen deze. Voor de generaEeve grammaEca komt de mens ter wereld met een
aangeboren vermogen om taal en syntacEsche principes te leren die in alle talen idenEek
zijn. Er is een aangeboren syntacEsche competenEe. Al is het idee van een aangeboren
vermogen nog alEjd het onderwerp van veel discussie onder linguïsten.
Een zin is grammaEcaal als hij de regels volgt die men als spreker van de taal impliciet kent.
Aanvaardbaarheid
Hier halen we opnieuw de zin ‘colorless green ideas sleep furiously’ aan. Het is een
onzinnige zin, maar grammaEcaal is hij zeer goed gevormd. We kunnen, zoals al eerder
gezegd, de funcEe van elk woord achterhalen. Al is dit niet in elke taal hetzelfde. Er zijn
bepaalde zinsstructuren die in een taal aanvaardbaar zijn, en in een andere taal niet
aanvaardbaar zijn.
De hypothese van “principes en parameters” zegt ons dat elk kind op de wereld komt met
‘principes’. Deze principes zijn de kennis dat er bijvoorbeeld in elke zin een onderwerp en
een werkwoord zal zijn. De parameters zijn dingen als ‘woordvolgorde’, die bij een kind enkel
geacEveerd worden door blootstelling. Pas wanneer een kind aan een bepaalde taal wordt
blootgesteld, zal het de parameters van die taal overnemen.
Taaltypologie
Dit brengt ons bij de taaltypologie. De taaltypologie betrekt zich tot de parameters van
woordvolgorde, die in elke taal kunnen verschillen.
In het Engels is de woordvolgorde bijvoorbeeld: S(ubject) V(erb) O(bject).
Lexicale categorieën, parts of speech, woordklassen, natures
SemanEsche definiEes werken niet om de lexicale categorieën van iets te bepalen. “een
zelfstandig naamwoord is een ding, een werkwoord is een acEe, en een bijvoeglijk
naamwoord is een eigenschap.”
Maar wat dan bijvoorbeeld in het geval van: ‘de vernieEging van de stad was verschrikkelijk’?
Hier roept het zelfstandig naamwoord een acEe op!
*De gliede min zal growls in de prioul van de stroublen roffen.
, We kunnen de aard van de woorden vaststellen, ondanks dat ze niet bestaan. Door de
morfologische eigenschappen en de syntacEsche distribuEe kunnen we de funcEe van elk
“woord” bepalen.
Lexicale categorieën worden onderscheiden door de manier waarop het woord toegang
hee] tot zijn extensie (de verzameling objecten van de denkbare wereld waarop het woord
kan worden toegepast). In dit systeem…
…gee] een zelfstandig naamwoord een directe toegang tot zijn extensie. Bijvoorbeeld: als
we ‘tafel’ zeggen hoeven we geef extra element om over die tafel te spreken.
… geven bijvoeglijke naamwoorden en werkwoorden indirecte toegang tot hun extensie (ze
worden gewoonlijk gezegd van iets dat als hun support kan worden gebruikt). Bijvoorbeeld:
een mooi hemd (mooi zegt iets over het hemd), of deze man eet (eet zegt iets over ‘deze
man’).
… werken bijwoorden als een ondersteuning voor twee termen. Hun ondersteuning is dus
dubbel. Als we zeggen: “hij rangschikt de lijst alfabeEsch”, dan zegt ‘alfabeEsch’ iets over
zowel de ‘lijst’ als de ‘rangschikking’.
Als we dit toepassen op alle woordklassen, dan verkrijgen we deze tabel:
Toegang tot de Defini=e Func=e Flexie
extensie
Naamwoord Direct NoEoneel Hoofd Variabel
Voornaamwoord Direct Cat (+ not) Hoofd Variabel
Bijvoegelijk Indirect NoEoneel Determinant Variabel
voornaamwoord
Lidwoord Indirect Cat (+ not) Determinant Variabel
Werkwoord Indirect NoEoneel Predicant Variabel
Bijwoord 2 x indirect Cat (+ not) Determinant of onveranderlijk
predicant
Voorzetsel 2 x indirect Cat (+ not) Link Onverandelijk
Voegwoord/ 2 x indirect Cat (+ not) Link onveranderlijk
conjunc=e
Ook binnenin de syntaxis zijn er verschillende subcategorieën.
Overeenkomst syntaxis
Overeenstemming is een mechanisme dat de samenhang tussen de betrokken elementen
markeert. Bijvoorbeeld: het bijvoeglijke naamwoord gee] informaEe aan een zelfstandig
naamwoord, het zelfstandig naamwoord gee] grammaEcale informaEe aan het bijvoeglijke
naamwoord.
(bv. Het bijvoeglijk naamwoord gee] info aan een zelfstandig naamwoord, het zelfstandig
naamwoord gee] grammaEcale info (bv. geslacht en getal) aan het bijvoeglijk naamwoord)
inflec<eteken
informa<e
