Politieke geschiedenis van België
Prof. dr. F. Dhondt
Hoofdstuk V: Van de naoorlogse wederopbouw naar de explosieve sixties (1944-1974)
De breuklijn van 1974 staat voor de oliecrisis, de olie wordt veel duurder en de prijzen schieten
omhoog. In de jaren 70 gaat dat gepaard met grote werkloosheid en economische stagnatie. De crisis
die uitbreekt in de jaren 70 rond een periode van wederopbouw af.
▪ Begint in 1944 omdat een groot deel van België bevrijd wordt in 1944.
▪ Explosieve sixties → heeft te maken met de sociaaleconomische breuklijn en de
levensbeschouwelijke breuklijn en de ontevredenheid van verschillende groepen die we
vandaag kunnen herkennen : Zwarte bevolking, feminisme, Vietnamoorlog…
Dit soort van culturele kwesties is volledig vreemd aan de generatie die net uit de oorlog komt. Als
persoon die uit ene oorlog komt denk je vooral aan een goed leven, een goede job hebben etc. Aan
het einde van deze periode gaan we zien dat vrouwen meer gaan studeren, dat ze meer gaan werken,
dat er betogingen komen tot het recht op abortus.
Hoewel het economisch gezien goed gaat voor de crisis van de jaren 70 zijn de mensen niet tevreden
met de toenemende materiele welstand en op ethisch vlak meer en meer afstand nemen van de
dominante patriarchale mentaliteit. In het geval van België hangt dat heel erg samen met de
dominantie van de katholieke kerk in de maatschappij en politiek gezien van de katholieke partij in
Vlaanderen. Vanaf de jaren 60 begint dat af te brokkelen.
Regeringen
De hoofdkleur = de kleur van de premier, de kleuren daarrond zijn de kleuren van de coalitiepartners
1
,Opvallend = dat er regeringen komen zonder de katholieken → vooral op het moment dat de
katholieke partij aan aanhang wint is dit uitzonderlijk
Ze had aanhang verloren voor de oorlog omdat er concurrentie was van Christus, Rex dat in de
katholieke partij komt, het VNV dat aast op een katholiek electoraat → die partijen zijn verboden na
de oorlog, een groot aantal partijen wordt veroordeelt en verliest zijn burgerlijke en politieke rechten
Kiezers die autoritair dachten voor WOII, waar moeten die naartoe? → CVP (= de nieuwe naam van de
katholieke partij) → voert campagne om iemand terug te krijgen die best wel populair was bij
autoritaire mensen voor de oorlog: koning Leopold III
Om na de oorlog te geraken moeten we eerst de oorlog zelf afronden. We hebben
een regentschap gehad tussen het einde van de oorlog en 1950 de terugkeer van
Leopold II. De persoon die het regentschap heeft uitgeoefend is de jongere broer
van Leopold III, KareI. Heeft gedurende 5 jaar geprobeerd om het schip van staat
drijvende te houden.
Koude oorlog = België zit in het kapitalistische blok dat staat t.o.v. het communistische blok dat geleid
wordt door de Sovjet-Unie. In 47 is de CVP zo sterk geworden dat Spaak een coalitie maakt met de
christendemocraten.
1950-1954 → De CVP regeert met absolute meerderheid die te maken heeft met de ontknoping van
de koningskwestie. In 1950 komt Leopold III terug
Koningskwestie + strijd voor vrij onderwijs → verenigde de katholieken
Samenbrengen van middenstanders, bedrijfsleiders, boeren, mensen uit de vakbonden →
gemeenschappelijk: een levensbeschouwelijke visie op de samenleving
5.1) De politieke krachtsverhoudingen tijdens de bevrijdingsperiode
= klassieke affiche opgesteld voor de wetgevende verkiezingen door de Belgische
socialistische partij, de opvolger van de BWP
De grote zwarte klauw van de CVP boven de industrie : zwarte klauw komt van het
platteland en legt de hand op de stedelijke samenleving waar de niet-gelovigen
wonen
2
, ➢ de katholieken, de CVP richten zich tot iedereen die de Leopold III steunt
➢ de socialisten en de liberalen associeren de macht van de katholieken met
een soort van verpletterende almacht die de vooruitgang en het individu
stremmen
➢ bij de verkiezingen van 1954 wanneer de meerderheid van
de CVP wordt gebroken
de koningskwestie en de schoolkwestie lijden tot polarisatie tussen katholeik en
niet-katholiek tussen 1945- 1955 → de samenleving raakt erg verdeelt
a) Tijdsgeest (1944-1950)
Na WOI → AMS en stemrecht voor de vrouwen van de lokale verkiezing
Na WO II komt er vrouwenstemrecht
▪ Democratische opflakkering, versterkt patriottisme, drang naar vernieuwing
→ 1948: vrouwenstemrecht
o 1939: 2.652.707 kiezers
o 1949: 5.320.216 kiezers (+ 100,55%)
De katholieken zijn voor het vrouwenstemrecht , de socialisten en liberalen staan tegen het
vrouwenstemrecht omdat ze de vrouwen zagen als een manipuleerbaar electoraat voor de
katholieken. Bij de grondwetsherziening van 1921 wordt bepaald dat een eenvoudige meerderheid
genoeg is om het vrouwenstemrecht te geven voor het parlement. Dat gebeurt niet voor de oorlog dus
de CVP dwingt bij haar toetreding tot de regering van Spaak in 47’ af dat het vrouwenstemrecht er
moet komen. → veel meer mensen kunnen stemmen en dat zal in eerste instantie de CVP helpen om
aan de absolute meerderheid te geraken
▪ Heropbouw en stabiliseren Belgisch staatsbestel
1. Economisch liberalisme
2. Verruimd parlementarisme
3. Sociaal overleg
4. (anti-communistisch, leiderschap VS)
Omwille van de internationale vertakkingen moet de Belgische economie terug opnieuw een open
economie worden die exporteert en buitenlandse investeringen aantrekt.
3
,Op internationaal vlak zal de Belgische staat zich inschrijven in de westerse alliantie = economisch het
idee van vrijhandel en economische integratie in Europa maar ook ideologische tegenstelling tegen het
communisme en mee een steentje bijdragen aan de militaire coalitie tegen: Rusland-China. Als
Belgische vrijwilligers gaan vechten in Korea in 1950 is dat het gevolg van het engagement van België
binnen het westerse blok.
Communistische partij
▪ Populariteit
o Deelname verzet
o Overwinningen USSR
De communisten hebben veel succes na WOII omdat ze prominent aanwezig zijn geweest in het verzet.
Communistische verzetsleden riskeren vaak hun leven, zij komen ook op straat als de oorlog gedaan is
en in de achtergrond (het huidige Oekraïne) zijn er honderden duizenden slachtoffers die vallen omdat
de troepen van de Sovjet-Unie de Duitsers verpletterend verslaan
▪ Gematigde opstelling
o Rivaal van BWP worden
o Succes in Wallonië → groter dan liberale partij !
o Regeringsdeelname (!) (1946)
Naarmate de koude oorlog zich ontwikkeld gaan de communisten veel minder aanleunen bij de
geallieerden die de nazi’s hebben verslagen. Gaat de reden zijn voor de andere partijen om hun als
een gevaar te zien. Op termijn hopen ze om een rivaal te worden van de BWP.
BWP → BSP/PSB
Een groot stuk van het verhaal van de socialisten en de communisten is heel vaak theoretisch gebleven
De afgelopen zaterdag was er een congres van vooruit waarbij de voorzitter heeft verklaard dat de
vakbonden en de mutualiteiten niet meer zullen zitten in de partijstructuur. Mijn partij is een beweging
geworden en ik wil niet dat de vakbonden en mutualiteiten alles kunnen volgen in het partijbureau
want ze zijn geïnfiltreerd door de communisten.
▪ WOII:
o Collaboratie Hendrik De Man, afbrokkeling zuil
4
, o “Londen” (Spaak) → thuisgebleven politici (Van Acker)
Na WOII proberen de Belgische socialisten om overal de communisten zo veel mogelijk buiten te
werken, vooral in de vakbonden. De socialisten aan het einde van WOII, ze hebben een probleem want
de Man heeft gecollaboreerd. Hij verdwijnt van het toneel. Tijdens de oorlog is het minder goed gegaan
met de vakbond, maar ziet men wel dat in Wallonië felle linkse stakingen zijn geweest. Ook nieuwe
mensen zijn naar voor gekomen zoals Van Acker uit de vakbond.
▪ Bevrijding
o Linksere vakbond ABVV
o BSP/PSB ipv BWP/POB → programma blijft gelijkaardig
De algemene sfeer in Europa is links na de oorlog. De vakbond en de BWP gaat niet meer zeggen we
durven niet zeggen dat we socialistisch zijn, neen ze noemen zichzelf de BSP. Ze veranderen van naam
maar niet van inhoud.
▪ Doel BWP
o Deelname aan de macht
o Globale sociale zekerheid
o Staatscontrole op economie, indien nodig stukken van de economie rationaliseren
maar met respect voor de bestaande instellingen.
→ Politici: Spaak, Van Acker, Huysmans (= interbellum)
De BSP wil deelnemen aan de macht en iets realiseren namelijk de globale sociale zekerheid. Mensen
die werken zijn beschermd tegen de risico’s van het leven omdat ze zelf een bijdrage betalen, omdat
hun werkgever een bijdrage betaald, het is niet de overheid die dat beheert maar wel de
vertegenwoordigers van de werkgevers en de werknemers.
Katholieke Partij → CVP/PSC
▪ Linksere sfeer
o Verleiding samengaan christendemocraten + BSP
o Union Démocratique Belge (UDB)
Die linksere sfeer vinden we ook terug bij de CVP = paradoxaal omdat de katholieken zich achter
Leopold IIII zetten
Een deel van de CVP zou liever het levensbeschouwelijke conflict opblazen als het gaat om het
vertegenwoordigen van de arbeiders. Die kleine groepering de UBD komt apart op bij de verkiezingen.
5
, De kerkelijke hiërarchie veroordeelt de UDB en gaan buiten de structuren van de ene katholieke partij
die de hele samenleving moet beheersen en ze gaan afbrokkelen.
▪ WOII
o ACW/ACV: structuren overleven → Binnen de CVP is de invloed wel gegroeid van de
vakbonden en de zuil die rond de vakbond staat. De rechtsere katholeiken zijn iets
minder prominent naar voor.
o Rechtse katholieken: “opportunistisch” samenwerken met Duitsers + steun voor
koning
▪ Kerst 1945: CVP/PSC → de katholieke partij verandert van naam
→ Nieuwe generatie: Harmel (minister van onderwijs in de jaren 50 + eerste minister in de
jaren 60) , Van Elslande, Lefèvre (=partijleider van de CVP tijdens de oppositie uur tijdens de
tweede schooloorlog) , Houben, De Saeger (+ Eyskens → zal 3x premier zijn)
▪ Standenpartij ↔ Individueel lidmaatschap
Bij de CVP gaat men een innovatie doorvoeren. Men verlaat het model van de standenpartij. Men laat
nu ook individuen toe om lid te worden, heeft te maken met de shift naar het personalisme en het
verminderde krediet van autoritaire neocorporatistische oplossingen. De CVP gelooft in een doctrine
van individuen die onderling verbonden zijn waarbij de individuele menselijke waardigheid ook telt.
▪ Doctrine: “personalisme” (Mounier/Maritain) → open voor “christenen” (filosofisch)
(1) Eigendom
o Kapitalisme bewaren, maar aanpassen: De CVP schrijft zich voluit in in het
Atlantische blok, het West-Europese blok tegen de communisten en het
collectivisme.
o Samenwerking WG/WN; “derde weg tussen de klassenstrijd van de
socialisten en de vrije marktideologie van de liberalen”
(2) Gezin
o Vrouwenstemrecht
o Christelijk geloof
Formeel gezien zegt men we zijn niet de katholieke partij maar de christenen volkspartij en dat heeft
te maken met een breed aantal principes die algemeen gedeeld zijn door iedereen, je hoef niet naar
de mis te gaan om voor ons te stemmen. In de praktijk valt dat toch nogal mee.
6
