BELEID EN ETHIEK IN DE
SOCIALE PROFIT
MOTAAL ETHIEK EN GRONDHOUDING
MORAAL EN ETHIEK
Vaak worden moraal en ethiek als synoniemen gebruikt, dit is niet correct:
Moraal komt van het Latijn, mos – mores en verwijst naar gebruiken, zeden en
gewoonten van iemand op vlak van (be)hoort of niet (be)hoort.
- Het is wat goed, juist, rechtvaardig, slecht, verkeerd of onrechtvaardig is.
- Het wordt gestuurd via onze opvoeding en cultuur. Op deze manier maken we
onze eigen normen, waarden en deugden die op hun beurt het motiveren,
sturen of er een uitdrukking van zijn.
“Moraal is het geheel van normen, waarden en deugden die het gedrag van
een persoon mee sturen”
Ethiek komt van het Grieks ethos, een woord dat oorspronkelijk verwijst naar het
vermogen om het vertrouwen van een publiek te verwerven bij redevoeringen
- Het verwijst naar de filosofie die zich bezighoudt met wat (be)hoort, de vraag
naar het goede, het juiste en het rechtvaardige.
- De ethiek houdt zich bezig met de vraag naar de fundering van moraal, naar
de soorten van moraal en de uitwerking van kaders die ons moraal handelen
begrijpen en sturen.
“Ethiek is de systematische reflectie op moraal, zoekt antwoorden op de
vraag hoe te handelen”
Normen waarden en deugden
Bij de concepten moraal en ethiek denken we steeds gelijktijdig aan de normen en
waarden…
- Waarden: het gaat over wat wij waardevol vinden, hetgeen we waarde aan
hechten. Ze zijn de fundamentele richtsnoeren voor ons gedrag.
- Normen: zijn de manieren waarop we onze waarden kunnen realiseren. Het
zijn vaak geboden of verboden.
Hieraan verbonden zien we ook de deugden. Deugden zijn als goed ervaren morele
eigenschappen. Ze zijn de uitingen waarop het goede, het degelijke zicht uitdrukt in
onze dagdagelijkse omgang met elkaar. Ze nemen de vorm aan van
karaktereigenschappen of kwaliteiten.
Moreel problemen, dilemma, nood
Binnen de moraal en ethiek kunnen we opnieuw een onderscheid maken tussen drie
categorieën bij een moraal probleem…
- Moreel probleem: dit heeft steeds te maken met de vraag naar wat de beste
manier is om het goede te realiseren in een bepaalde situatie. Je moet kiezen
, tussen verschillende mogelijke handelingsalternatieven en dat je daarbij
afvraagt wat het beste is en deze ook kunt verantwoorden.
- Moreel dilemma: is een specifieke vorm van een moreel probleem, het gaat
over de keuze tussen twee verschillende mogelijkheden of waarden die
elkaars uitersten zijn. Het is een verlies- verlies situatie.
- Morele nood: we spreken hiervan wanneer je ervan bewust bent dat iets niets
behoort, maar niemand hoort je. Bijvoorbeeld: je weet van mishandeling, maar niemand
gelooft je.
HET VERHAAL VAN DE ALLIGATOR-RIVIER
Het verhaal
- Er was een vrouw die Abigaïl heette en die verliefd was op Gregory. Gregory leefde aan de oever van
de rivier. De rivier, die beide geliefden van elkaar scheidde, zat vol met mensen etende alligators.
- Abigail wilde de rivier oversteken om bij Gregory te zijn. Helaas was de brug over de rivier
weggespoeld. Daarom trok ze naar Sinbad, die een boot had en vroeg hem om haar over te varen.
Sinbad zei dat hij dat wel wou doen, maar enkel op voorwaarde dat ze voor een nacht het bed met hem
deelde.
- Abigail weigerde en trok naar Ivan en legde hem haar benarde toestand uit. Ivan zei echter dat hij niets
met deze situatie wou te maken hebben: “Los het zelf op!”
- Abigail zag uiteindelijk geen andere mogelijkheid dan Simbad’s voorstel te aanvaarden. Simbad hield
zijn belofte en bracht haar naar de overkant. Wanneer Abigail aan Gregory vertelde wat er was
gebeurd met Simbad, liet Gregory Abigail minachtend stikken.
- Gekwetst en mistroostig trok Abigail naar Slug en vertelde over haar pijn en verdriet. Slug, voelde
medelijden met Abigail, zocht Gregory op en sloeg hem verrot. Abigail kikkerde helemaal op toen ze
hoorde dat Gregory zijn verdiende loon had gekregen. In de verte kan je Abigail horen lachen.
Het verhaal en de verdeling van personages die jij het meest ‘begrijpt’ gaan over wat
jij als normaal acht. Wanneer we geconfronteerd worden met iemand anders zijn
mening worden we gedwongen te verantwoorden waarom we het ene waardevoller
of normaler vinden dan de ander. Opvallend is dat het dan moeilijk is om een
rationele fundering te vinden.
MORELE SUPERIORITEIT VS RECHTVAARDIGHEID EN EMPATHIE
Wetenschapsfilosoof ‘Maarten Boudry’ achtte Israël moreel superieur ten aanzien van
Hamas. Die superioriteitsclaim voelt slecht aan wanneer duizenden (onschuldige)
slachtoffers vallen en het internationaal oorlogsrecht niet wordt gevolgd.
Ons ethisch vermogen kunnen we terugbrengen tot twee fundamentele elementen:
- Een (aangeboren) gevoel van rechtvaardigheid
- Vermogen ons in te herkennen en in te leven in (het lijden) de ander
Wanneer we da ander niet als deel van onszelf zien, erkennen we diens lijden niet en
is er geen empathie of morele verontwaardig omwille van diens lijden.
De afwezigheid van empathie gaat hand in hand met de ontmenselijking. Die
ontmenselijking wordt tegelijkertijd gerechtvaardigd vanuit het eigen (gevoel van)
onrecht en de eigen pijn.
ETHISCHE STELSELS IN MT1, DEONTOLOGIE IN MT2
Modeltraject 1
Opfrissing van filosofie:
, - Socrates: waarheid, maar ook waarden en normen zijn relatief aan tijd,
persoon en cultuur.
- Plato: de absolute fundering voor het goede
- Aristoteles: deugdenethiek, met de deugd als het midden tussen twee
uitersten en de vier kardinale deugden.
- Kant: categorische imperatief, die de basis vormt van ons geweten
- Bentham: het goede te verbinden met wat het grootste geluk oplevert
De overgang van moraal naar ethiek komt voort uit de nood om het goede van het
slechte te onderscheiden. Veel culturen of samenlevingen gebruiken hiervoor de
religie, waarbij ze straffen en belonen. Filosofie probeert deze juist los te koppelen
van de goden (dus van de religie) en zich te baseren op de metafysica of de
naturalistische verklaring.
We zien hierbij enkele ethische stelsels, die elk belangrijke kenmerken hebben:
- Ethische stelsels zijn pogingen om modellen en principes voor het goede
handelen te vatten, op te stellen en te funderen
- Ethische stelsels kunnen descriptief (hoe we moreel handelen) zijn,
prescriptief (hoe we behoren te handelen) of allebei
- Ethische stelsels leggen de nadruk op ratio (rationaliteit/ inzicht/ wijsheid) of
op gevoel (sympathie/ empathie)
- Ethische stelsels verwijzen naar ‘interne’ motieven (intentie/geweten) of naar
‘externe’ resultaten (gevolgen)
- Ethische stelsels doen beroep op algemene principes, op waarden en normen
of op deugden
- Ethische stelsels zoeken zijn absolutistisch of relativistisch.
Modeltraject 2 – deontologie
We kregen een model om in concrete situaties de objectieve feiten, intersubjectieve
principes en subjectieve beroepsethische waarden tot een rechtvaardig en juist
oordeel te komen en het vertrouwen binnen de ‘discrepantische ruimte’, het verschil
tussen de letter van de wet en de geest van de wet.
Het gaat over de morele ontwikkeling als mens en de ontwikkeling van praktische
wijsheid (besef dat moraliteit samenvalt met innerlijke harmoniteit en het goede
leven). Deontologie richt zich op de trage benadering van karaktervorming, waarbij
we niet op zoek zijn naar perfectie maar ons laten inspireren door goede
voorbeelden, leren uit fouten, ... Liet zich inspireren door inzichten uit de deugden-
en zorgethiek.
We hebben twee grote pijlers binnen de deontologie:
Beroepsethische dialoog: met het intuïtief aanvoelen – ‘wat is de vraag’? & het
verzamelen van argumenten op verschillende niveaus:
- Feiten (objectief), principes (intersubjectief) en (beroeps)ethische waarden
(subjectief)
Deontologie als perspectief
- Deontologische principes: letter van de wet & geest van de wet (‘intentie’)
, - Omgaan met vertrouwelijke gegevens: privacy: ‘vrijheid’ & discrepantie/
beroepsgeheim: ‘vertrouwen’
KENWAARDEN EN GRONDHOUDING
INLEIDING
We gaan de basishouding verkennen, je vindt het begrip basis ook terug in het woord
basaal.
“Een basale grondhouding hoeft niet beperkt te worden tot de omgang met mensen
met een diep mentale beperking. Het gaat om de relatie met elke medemens”.
Een ander woord hiervoor in presentie, in de betekenis van ‘er zijn voor’, aandachtig
aanwezig zijn…. In deze lijn liggen zaken zoals mindfulness en medogen.
Via kernwaarden en het transpersoonlijk mensbeeld geven we vragen zoals ‘waarom
handelt de ene liefdevoller dan de ander’ op twee manieren een kader geven.
KERNWAARDEN
Kernwaarden vormen de brug tussen absoluut en relatief, ze zijn essentieel in je
leven en geven zin en betekenis aan je leven. Je kan ze omschrijven als ‘datgene’
van waaruit je ten diepste handelt. Deze kernwaarden zijn onbaatzuchtig en
transcendent, wat wil zeggen dat ze ten dienste staan van allen en dus niet van jou
alleen.
Kernwaarden overstijgen het individu, die verwijzen naar de mooiste
verworvenheden van een mens. Ze zijn transcendent en lijken vanuit een innerlijke
bron te komen en gericht te zijn op het algemeen welzijn. Deze waarden zijn NIET
ego-gerelateerd of ego-gedreven, ze zijn onbaatzuchtig. Je ervaart ze als essentieel
in het leven en voelen aan als hetgeen waaruit je ten diepste handelt.
We hebben ook waarden die in het afscheiden zelf vertoeven, ze zijn wel ego-
gerelateerd. Ze vertrekken niet vanuit volledigheid, maar vanuit een gebrek en een
gevoel van tekort en vinden hun uitdrukking als verlangens. De bevrediging van deze
waarden is steeds tijdelijk en je hebt er nooit genoeg van, het leidt niet tot blijvend
geluk.
Het onderscheid tussen beide soorten waarden is niet altijd even duidelijk. We
kunnen deze twee extremen wel op een continuüm plaatsen. ‘David Brooks’
verwoordt dit onderscheid als eulogy-virtues en résumé-virtues.
- Eulogie: lofrede en uitgesproken eerbetoon
De eulogy waarden zijn wat ons ten diepste motiveert en raakt, wat
voor jou de brug is tussen transcendente en het dagdagelijkse leven.
- Résumé: overzichtelijk document waarop je jezelf zo goed als mogelijk
probeert te verkopen om aan werk te raken
Metafoor van de diamant volgens Plato
Elke kernwaarde of -deugd kan je beschouwen als een facet, een uiting één van de
kwaliteiten die samen het universeel menselijke uitmaken. Als je er licht op schijnt,
differentieert het zich in verschillende kleuren. Elk van deze kleuren kunnen we
beschouwen als variaties van dat universele en vertalen zich in waarden of deugden.
EEN TRANSPEROONLIJK MENSBEELD
