College 1
DEEL 1: PSYCHOLOGIE VAN DE INDIVIDUELE VERSCHILLEN: WAT EN HOE?
1. Doelstelling en geschiedenis
1.1. DOELSTELLING
In het algemeen: takken van psychologie begaan met ontdekken “algemene wetmaBgheden”
=> Probleem: verschillen tussen en binnen mensen inzake gedrag, prestaBes, cogniBes...
Verschillen
PID: psychologie van verschillen tussen mensen
Beschrijven
Verbanden tussen verschillen
DOEL
Verklaren Verschillen
ImplicaBes voor alle toepassingsgebieden psychologie:
(1) Organisa7es, bedrijven: selecBe/rekrutering/promoBe/leiderschap/burn-out
(2) School- en klinische psychologie: schools presteren/funcBoneren/veerkrachBgheid
(3) Theorie en onderzoek: geheugen/percepBe/emoBe/intelligenBe
IllustraBe COVID: hoe fluctueren emoBes doorheen de Bjd
• Ppn met diagnose psychische stoornis gerelateerd aan emoBonele problemaBeken
• Experience sampling studie: op smartphone aangeven hoe ze zich voelen
• Zwarte lijn: coronapandemie met lockdown
Conclusie: grote verschillen tussen mensen inzake emoBes
,1.1.1. WAT?
(A) Beschrijven van verschillen: vergelijking
> Interindividuele verschillen: verschillen tussen individuen
> Intergroepsverschillen: verschillen tussen groepen
> Intra-individuele verschillen: verschillen binnen 1 persoon (over situaBes/BjdsBppen)
Voorbeeld intergroepsverschillen: onderzoek Terraciano over culturele stereotypen
• Vraagt aan ppn om eigen persoonlijkheid te rapporteren
• Vraagt aan ppn om persoonlijkheid andere culturen te rapporteren
• Vergelijkt scores: weinig overeenkomst tussen stereotypen en werkelijke verschillen
Opm.: interindividueel verschil in intra-individuele verschil = interindividuele verschil in profiel
=> Verschillen tussen individuen in verschillen binnen personen
2 psychologische deeldomeinen op basis waarvan mensen van elkaar verschillen:
(1) Cogni7ef func7oneren (PID van intelligenBe en cogniBeve sBjlen)
> IntelligenBe, IQ: prestaBes op cogniBeve taken (product)
> CogniBeve sBjlen: manier van verwerken cogniBeve taken (proces)
=> Bv.: analyBsch (= deelproblemen) vs. holisBsch (= geheel)
(2) Persoonlijkheid: affecBeve en sociale domein (PID van persoonlijkheid)
> Bv.: karakter, emoBes, sociaal gedrag
(B) Beschrijven verbanden tussen verschillen:
=> Verschillen op vlak van 1 variabele in verband met verschillen op vlak van andere
1.1.2. DOEL?
Doel:
1. Zicht krijgen in structuur van verschillen tussen mensen en hoe verschillen samenhangen
2. Verschillen verklaren: wat ligt er aan de basis van deze verschillen?
2
,Verschillende niveaus van verklaringen:
Proximale > Factoren die in 7jd en ruimte samengaan met te verklaren verschillen
> Bv.: hartslag verhogen bij muis → verhoogde stress en angstgedrag
> Bv.: Berkowitz, negaBeve sBmulaBe verlaagt drempel agressiviteit (bv.: hiae)
Distale > Factoren verderaf in de 7jd
> Bv.: evoluBonair: vrouw investeert ↑ in nakomelingen, dus ↑ selecBef
=> Mannen ↑ in compeBBe met anderen, dus ↑ agressief
> Bv.: Freud: voltooien fasen seksuele ontwikkeling bepalen persoonlijkheid
> Bv.: hechBngstheorie: relaBes beïnvloedt door eerdere hechBngsrelaBes
1.1.3. DOOR WIE?
Expliciete theorieën Impliciete theorieën
- In wetenschappelijke en publieke wereld - Impliciete opvagngen die elk mens heeh
- Aard/oorzaken verschillen tussen mensen - Aard/oorzaken verschillen tussen mensen
- Voor anderen kenbaar (bv. gepubliceerd) - Onrechtstreeks kenbaar (bv. inferenBes)
- Door wetenschappers - Door leken (onthuld door wetenschappers)
- Domein van PID - Domein persoonspercepBe/sociale cogniBe
Gevolg: elke mens is een (minstens impliciete) differenBeel psycholoog
(1) Expliciete theorieën worden gecontamineerd door impliciete theorieën:
=> Via wetenschapper: wetenschapper ook steeds leek met vooroordelen, parBjdigheid
> Geslachtsverschillen in psychologie en hersenwetenschappen overdreven (Fine)
> “Mismeasure of Man” (Gould): racisme kleurt intelligenBe onderzoek
=> Via proefpersoon: demand effects, zelfrepresentaBe
3
, (2) Impliciete theorieën worden gecontamineerd door expliciete theorieën:
> Onderzoeksresultaten verspreiden zich via media, literatuur…
> Bepalen mee hoe we verschillen tussen mensen percipiëren
> Belang correct interpreteren en communiceren van onderzoeksresultaten
1.2. GESCHIEDENIS
1.2.1. DE BENAMING DIFFERENTIËLE PSYCHOLOGIE
- Aankondiging nieuwe discipline: Psychologie individuelle
Henri & Binet - Hoe variëren psychische processen tussen individuen?
- Hoe variëren psychische processen binnen individuen?
- Eerste gebruik term: differen7ële psychologie
- 3-voudige taakomschrijving voor differenBële psychologie:
William Stern 1. Beschrijven: psychische verschillen tussen individuen/groepen
2. Methode: hoe manifesteren verschillen? (bv.: handschrih)
3. Verklaren: welke factoren bepalen verschillen? (bv.: cultuur)
- Eenheid in takken die vergelijken: compara7eve psychologie
- Object of vergeleken groepen van onderschikt belang
Robert Yerkes
- Gebruikmaken van vergelijkende/correlaBonele methode
- Focus op experimentele dierstudies
Opm.: “individuele psychologie” niet meer gebruikt om PID aan te duiden
- ConnotaBe met specifieke psychoanalyBsche theorie (Adler)
- Verwijst naar intra-individuele verschillen binnen persoon (= personologie)
4
,Opm.: “differen7ële psychologie” wordt niet zo vaak meer gebruikt
- Domein te groot geworden: intelligenBe- en persoonlijkheidspsychologie
- Soms als overkoepelende term voor psychologie verschillen tussen mensen
Twee belangrijke onderzoeksvragen:
1) Meten en beschrijven van individuele verschillen en verbanden tussen verschillen
2) Verklaringen voor deze verschillen: proximale en distale verklaringen
Opm.: psychologie als wetenschap opgericht sinds oprichBng lab Wundt in Leipzig 1875/1879
=> Wel reeds lang nagedacht over deze vragen!
1.2.2. METEN EN BESCHRIJVEN VAN INDIVIDUELE VERSCHILLEN
• Driejaarlijkse testafnames van ambtenaren (promoBe)
• Muziek, boogschieten, rekenkunde, schrijven…
Oude China
• Na bezoek Engelse diplomaten en missionarissen (19e)
• CompeBBeve ambtenarenexamens in Engeland
• Regels, taboes en gelohen van geheimhouding (selecBef)
Pythagoras • Pythagoras ontwikkelde toelaBngstest o.b.v. fysionomie
• Innerlijke eig afleiden uit observeerbare, uiterlijke eig
• Ideale staat: taken toewijzen aan best geschikte individuen
Plato • Niemand gelijk: verschillen qua natuurlijke begaafdheden
• Militaire geschiktheidstest om soldaten te selecteren
• 1ste systemaBsche studie van karakterverschillen
Theophrastus
• CollecBe persoonlijkheidsschetsen: karakters, types (bv.: vleier)
• “Examen de ingenios para las ciencias” (grote invloed)
• Grote individuele verschillen (cf.: lichaamssap, klimaat, brein...)
Juan Navarro • Diverse beroepen vergen diverse vaardigheidspatronen
• Professionele diagnosBek: verplichten tot kennisdomein
=> Voordeel staat & individu (geen Bjd/moeite verspillen)
5
, • Exclusieve aandacht voor gemiddelde in wetenschappen
• Bv.: gooien bergen in meren en dan is Zwitserland plat
• Ontwerpt meeBnstrumenten om verschillen te meten
- Fluitjes om gehoorafstand te meten
- Handdynamometer om grijpkracht te meten
- Cardiograaf en bloeddrukmeter: emoBonele shocks
Francis Galton
- Genegenheid: druk op stoelpoten meten
• Interesse in meten van “mentale kracht” (= intelligenBe)
• Motorische beperkingen bij mentale handicap
• Aanleggen databestanden (één van de eerste)
• StaBsBsche analyses: frequenBeverdeling, samenhang
• Discussies over nature-nurture, eugeneBca
College 2
• Doctoraatstudent Wundt (algemene wetmaBgheden)
• Doctoraat over individuele verschillen
• Keert terug naar VS: eerste professor in psychologie
James Caaell
• Grote rol in Amerikaanse wetenschap (bv. AAAS, Science)
• Mental tests: meBngen individuele vaardigheidsverschillen
• Elementaire sensori-motor taken (afstand sensaBon areas)
• Individuele verschillen sterker in hogere processen (<> Caaell)
Alfred Binet • Ontwikkelt “Echelle métrique de l’intelligence” (Stanford-Binet)
• Eerste officiële intelligenBetest: detecBe zwakbegaafden
• Rekrutering voor verschillende funcBes
20ste eeuw
• Bv.: detecBe van “combat stress” (PTSS)
In 1960: 2 problemen bij de meBng en beschrijving van individuele verschillen
(1) Meeste individuele verschildimensie hebben waardenconnota7e (bv.: intelligenBe)
=> Leidt tot ‘evaluaBef neutraler’ onderzoek naar cogniBeve sBjlen (bv.: holisBsch)
(2) Bezwaren tegen onderbrengen in hokjes en vaaen persoonlijkheid met treklabels
=> Desindividuerend en gedragsverschillen zijn niet consistent over BjdsBppen/situaBes
6
,Bv.: Walter Mischel: “persoon is niet in elke situaBe meer introvert dan anderen”
=> AssumpBe cross-situaBonele consistenBe vs. cross-situaBonele inconsistenBe
=> Idee algemene persoonskenmerken verwerpen
=> Minder interesse in psychologie van de individuele verschillen
1.2.3. PROXIMALE VERKLARINGEN VAN INDIVIDUELE VERSCHILLEN
(A) Psychologische verklaringen: individuele verschillen door verschillen basisdimensies PH
> Ontleedt de ziel in verschillende delen
Plato => RaBonele ziel: intellectuele
=> IrraBonele ziel: verlangen en begeerte (begeerte: aanzet tot acBe)
> Individuele verschildimensies i.v.m. belangrijkste cogniBeve funcBes geest
=> Bv: filosofisch-theologische scholasBek → begrijpen
Huarte => Bv.: prediken → verbeelding
> Structuur voornaamste vaardigheidsdimensies: slechts 1 talent
=> NegaBef verband tussen funcBes (begrijpen vs. verbeelden)
(B) Biologische verklaringen:
> Hippocrates: ziekte als onevenwicht lichaamssappen (bloed, gal, flegma)
Humorale
> Galenus: temperament verbonden met overwicht in elk van vier humores
> Gall & Spurzheim: 2 assumpBes
(1) Mentale funcBes o.b.v. specifieke processen in hersengebieden (!)
Frenologie
(2) Intensiteit funcBes gereflecteerd in omtrek en topografie van schedel
(3) Taxonomie van 35 mentale funcBes: 21 affecBeve en 14 intellectuele
7
,1.2.4. DISTALE VERKLARINGEN VAN INDIVIDUELE VERSCHILLEN
(A) Horoscopale astrologie: posiBe planeten geboorte bepalen PH en gebeurtenissen
• Voor 1000 v.C. in Babylonië (Zuid-Irak); 4de eeuw v.C.: dierenriem en 12 tekens
• Revival in renaissance tot op heden
• Onbestaande evidenBe + gevaarlijke implicaBe (ondergeschikte rol ervaring en leren)
Opm.: onderzoek over geboorte seizoensgebondenheid van schizofrenie
> Europa, VS: maart-april >10% schizofrenie (verklaart meer dan geneBsche factoren)
> Gebrek aan UV Bjdens zwangerschap: niets met stand van planeten te maken!
(B) RelaBeve belang constellaBe mens bij geboorte vs. leren/ervaring: nature vs. nurture
=> Tegenstelling empiristen en raBonalisten
> Reminiscen7etheorie: kennis = naar boven halen wat we reeds weten
Plato => Kennis = kennis van vormen (= objecBeve werkelijkheid)
=> Ziel = eeuwig en onaƒankelijk van lichaam (kennis vormen vooraf)
AugusBnus > Ziel is immaterieel en onverwoestbaar: vermogens ziel zijn aangeboren
> Iedereen aangeboren met gelijk vermogen waar en vals te onderscheiden
Descartes
> Later: verschillen bij geboorte, maar kan getraind worden
> Geest als “Tabula Rasa”: eenvoudige ideeën ontvangen in de geest
Locke
> ReflecBe eenvoudige ideeën resulteert in complexe ideeën
> PH = condiBonering S-R associa7es (grondlegger behaviorisme)
Watson > Bv.: Liale Albert (vreescondiBonering geluid en rat)
> Individuele verschillen als resultante van verschillen in leergeschiedenis
> 19de eeuw: natuurlijke theologie (staBsche schepping + designerargument)
Darwin > SystemaBsche observaBe: dynamische schepping → evoluBe
> Natuur zorgt voor aangepastheid organisme via selec7e
8
, > Bestudeert werk Darwin: overerving mentale eigenschappen
> Stamboommethode (genialiteit .025% besten)
> Studie 1000 genieën in 300 families
=> In families van genieën komen meer genieën voor
=> Hoe ↓ verwantschap, ↓ kans op genie
Galton => Genialiteit is zaak erfelijke constellaBe: “nature prevails over nurture”
> Problemen:
(1) Confounding van gelijkaardig milieu bij stamboommethode
(2) EugeneBsche conclusies: voortplanBng goede individuen bevorderen
=> Terman: “We must prevent the propagaBon of mental degenerates”
=> 1920: sterilisaBe, huwelijksweaen, immigraBeweaen, Nazisme
Gevolg: (°) Discussie over nature vs. nurture is actueel en allesbehalve vrijblijvend
(°) Bv.: intervenBes voor en bij begin van leven (cf.: testen syndroom van Down)
(°) Einddoel eugeneBci: perfecte mensen, geen individuele verschillen (// Watson)
Opm.: Walles-theorie van evoluBe: handelsreiziger exoBsche dieren → verschillen dieren
> Komt in contact met Darwin en deelt opvagngen
> Uit schrik voor concurrenBe met Walles publiceerde Darwin zijn boek
Natuurlijke en seksuele selecBe:
(1) Binnen elke species meer individuen geboren dan er overleven tot geslachtsrijping
(2) Natuurlijke variaBe in eig nakomelingen (deels door verschillen erfelijke constellaBe)
(3) Sommige eig stellen individuen soort beter in staat te overleven en voort te planten
=> Nakomelingen erven varianBe in eig over van individuen met meer overlevingssucces
9
, 2. Methoden in de Psychologie van de Individuele Verschillen
2.1. VERZAMELEN VAN INFORMATIE OVER VERSCHILLEN TUSSEN MENSEN
2.1.1. SOORTEN GEGEVENS IN DE PID
Probleem: verschillen op vlak van psychologische kenmerken niet direct/makkelijk meetbaar
=> Bv.: leugendetecBe: meet louter fysiologische responsen
=> Nood aan methoden om info te verzamelen over deze psychologische kenmerken!
(A) S-DATA: ZELFRAPPORTERING (= persoon rapporteert direct over zichzelf)
On- of semigestructureerd Gestructureerd
- Interview, open vragen, autobiografie - Zelfrapporteringsvragenlijst
- Bv.: “20 statement test”, “leven als dier” - Bv.: “ik ben een gewetensvol persoon”
- Meten centrale aspecten idenBteit - Likert raBng schaal
- Gebruikt in bv.: cross cultureel onderzoek - Antwoorden opgeteld of gemiddelde
- ProjecBeve technieken (ambigue sBmuli) - Verschillende vragenlijsten
Probleem on- of semigestructureerd: => nood gestructureerd!
- Nood aan objecBeve coderingsschema’s om gegevens vergelijkbaar te maken
- Moeilijk te bewerkstellingen gegeven hoog subjecBef karakter beoordelingen
- Betrouwbaarheid en validiteit projecBeve technieken in twijfel getrokken
Rorschach (bv.: penetra>eantwoord platgereden dier) TAT (wat is hier gebeurd?)
=> Aanleiding psychose 10
