Inhoud
~Verandering en agogie~........................................................................................................................3
1.1 veranderen en helpen veranderen...............................................................................................3
1.2 kenmerken van agogie..................................................................................................................3
1.3 Cliënt............................................................................................................................................4
1.4 agogische beroepen en velden.....................................................................................................4
1.5 psychosociaal veranderen op verschillende niveaus....................................................................4
1.6 verschillende uitgangspunten, uiteenlopende gevolgen..............................................................5
1.7 veranderbaarheid, verantwoordelijkheid en vrijheid...................................................................5
1.8 procesgericht helpen veranderen.................................................................................................5
~wat verandering stimuleert~................................................................................................................5
2.1 bronnen van verandering.............................................................................................................6
2.2 motivatie.......................................................................................................................................6
2.3 gedrag centraal.............................................................................................................................7
2.4 ruimte en vrijheid.........................................................................................................................8
2.5 feedback.......................................................................................................................................8
2.6 afstand nemen en bewust worden...............................................................................................9
2.7 sociale bewijskracht......................................................................................................................9
2.8 kennis, informatie en argumentatie...........................................................................................10
2.9 betrokkenheid en binding...........................................................................................................10
~Wat verandering in de weg kan zitten~..............................................................................................11
3.1 de belaagde persoon: weerstand en veiligheid..........................................................................11
3.2 de belaagde persoon: afweermechanismen...............................................................................11
3.3 bedreigende informatie..............................................................................................................12
3.4 nagalm van het verleden............................................................................................................12
3.5 verouderde internalisaties..........................................................................................................13
3.6 cirkels en spiralen.......................................................................................................................13
3.7 de voordelen van een probleem.................................................................................................13
~Het procesmatige karakter van verandering~....................................................................................13
4.1 Het veranderingsproces..............................................................................................................14
4.2 Veranderingsvoorwaarden en -effecten.....................................................................................14
4.3 Veranderen in context: sociale omgeving en praktische omstandigheden.................................15
4.4 Het belang van de probleemomschrijving..................................................................................15
1
, 4.5 Reader: organisatieverandering en -ontwikkeling......................................................................15
4.5.1 Waar gaat het over?............................................................................................................15
4.5.2 Oorzaken van verandering...................................................................................................16
4.5.3 Change agents.....................................................................................................................16
4.5.4 De geplande verandering.....................................................................................................16
4.5.5 Waarom lukken en mislukken veranderingen?....................................................................16
4.5.6 Een model voor implentatie van verandering......................................................................17
4.5.7 Interventiemethoden voor het management......................................................................18
~theorieën over....................................................................................................................................20
gedragsverandering~............................................................................................................................20
5.1 Veldtheorie: krachtenspel..........................................................................................................20
5.2 Consistentietheorie: streven naar evenwicht.............................................................................20
5.3 Theorie van gepland gedrag.......................................................................................................22
5.4 Gedragspsychologie: het effect van beloning en straf................................................................24
5.5 De rationeel-emotieve benadering: op andere gedachten komen.............................................24
5.6 Attributietheorie: aan gevolgen oorzaken toeschrijven..............................................................25
5.7 communicatietheorie: tussen de regels schrijven......................................................................25
5.8 Positieve psychologie: focus van klacht naar klacht...................................................................26
5.9 Innovatietheorie: vernieuwingen laten slagen...........................................................................26
~beïnvloeding~.....................................................................................................................................27
6.1 Verschillende vormen van beïnvloeding.....................................................................................27
6.2 Integratie van onbewuste en bewuste processen......................................................................28
~motivatie~..........................................................................................................................................30
7.1 precisering van de vraagstelling..................................................................................................30
7.1.1 de complexiteit van de menselijke motivatie......................................................................30
7.1.2 hoe psychologen daarmee omgaan.....................................................................................31
7.2 algemene motivatietheorieën....................................................................................................31
7.2.1 de humanistische behoeftetheorie van Maslow..................................................................31
7.2.2 de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan......................................................................32
7.3 specifieke motivatiemodellen.....................................................................................................33
7.3.1 enkele inleidende begrippen...............................................................................................33
7.3.2 hoe de intrinsieke motivatie optimaliseren.........................................................................34
7.4 Motiverende gespreksvoering....................................................................................................34
2
, ~Verandering en agogie~
1.1 veranderen en helpen veranderen
• moeite & onzekerheid vs dynamiek & uitdaging
=> hoe kijk jij aan tegen verandering?
• elke verandering stelt eisen!
• veranderen heeft twee betekenissen:
1. zélf anders => onderwerp wordt anders
vb. Het weer verandert
2. dóén veranderen => iets wordt anders
vb. Ik verander de inrichting van mijn kamer
• het werkwoord ‘veranderen’:
overgankelijk: het anders máken
onovergankelijk: het anders wórden
• beïnvloeding is dagelijks aanwezig!
vb. communicatie: toeteren, reclameboodschappen, discussies met partner of vrienden
waarin de een de ander probeert te overtuigen...
professionele beïnvloeding (bv door Psychologisch consulenten) van mensen met de
bedoeling deze mensen op de een of andere manier beter krijgen
• agogiek = de leer van het dóén veranderen van mensen
< Agein (Griekse woord) = betekent voeren of leiden
1.2 kenmerken van agogie
algemene kenmerken
• beïnvloeden opdat mensen veranderen
• veranderen: mensen in verandering
vb. Helpen bij schulden, na burn-out, werkvoldoening, integratie in de maatschappij na
detentie
• Chirurgen?
Wiskundeleraars? Brengen veranderingen aan
Marketeers?
specifieke kenmerken
1. Gaat om psychosociale verandering => hoe je je voelt, bepaalt hoe je omgaat met anderen
vb. ik heb een slechte dag dan gedraag ik me bij mijn vrienden op een andere manier
2. beïnvloeding vindt beroepsmatig plaats => zowel betaald werk als vrijwilligerswerk, heeft als
doel om mensen te gaan veranderen
3. beïnvloeding is doelgericht => verandering moet bedoeld worden
vb. iemand komt naar jou om een afstemming te vinden tussen werk en prive, dat is je doel
4. veranderaar werkt systematisch => je weet op voorhand een plan
vb. cliënt heeft een problematiek dus we gaan die ook volgens de juiste theorie behandelen
5. beïnvloeding vindt bewust plaats => beïnvloeding vindt open en eerlijk plaats
6. verandering wordt door de betrokkenen gewenst => verandering is soms nodig, ook al wenst
de persoon dat niet en toch is dat op die moment agogiek
7. beïnvloeding wordt vrijwillig ondergaan
8. beïnvloeding is niet wederzijds
bv. een vrouw vertelt een verhaal en je voelt een connectie met die vrouw omdat je het
verhaal je raakt dus het overvalt je, de vrouw gaat je niet bewust beïnvloeden
9. (gaat om (jong)volwassenen) => agogiek: studie volwassenen, pedagogiek: studie kinderen
3
,definitie
De leer van eenzijdige, systematische, doelgerichte, beroepsmatige beïnvloeding die gericht is op het
bereiken van een meer wenselijk geachte psychosociale situatie van volwassenen (individueel of in
onderling verband) die zich van deze beïnvloeding bewust zijn en die deze situatie ook nastreven
kenmerken van agogiek: specifiek
Een mens die zich gezien en begrepen voelt, bloeit open en verandert op bijna magische wijze
–> Roberto Assagioloi
1.3 Cliënt
• cliënt (individu) of cliëntsysteem (meerdere personen), deelnemer, doelgroep <=> patiënt
gelijkwaardigheid
zelfstandigheid
• patiënt
passief, afhankelijk en onzelfstandig
gepaard met lijden en ongemak
1.4 agogische beroepen en velden
• voorbeelden van beroepen:
agogie centraal: maatschappelijk werker, mental coach, hulpverlener, psychotherapeut,
mediator, voorlichter (preventiewerker), …
agogie als aspect: verpleegkundige, arts, leraar, praktijkbegeleider, ...
• voorbeelden van werkvelden:
gezondheidszorg, reclassering, maatschappelijk werk, gezondheidsvoorlichting,
ontwikkelingssamenwerking, jongerenwerk, ...
1.5 psychosociaal veranderen op verschillende niveaus
• Soorten cliëntsystemen o.b.v. psychosociaal functioneren
(!) aspecten van voorgaande niveaus spelen hogerop ook mee
1. individuele personen => alle soorten normen en waarden
bv. een mama die het moeilijk heeft om haar zoon los te laten
2. groepen => een verzameling van mensen en iedereen weet dat je tot die bepaalde
groep behoort
bv. een koppel, een gezin, een klas, …
3. organisaties => zodanig groot dat niet iedereen elkaar kent maar je wel weet dat je
tot die groep behoort
bv. school en fabriek, fusies van 2 scholen
4. grotere samenlevingsverbanden => in grote samenlevingsverbanden heb je ook
individuele problemen, maatschappelijke
politie zaken ( geen vaste groep want
verandert snel)
bv. de bejaarden
micro-, meso- en macroniveau =>
oefening
4
, Welk cliëntsysteem vind je in de voorbeelden terug?
1. Aanvaarden dat jouw lief eigen keuzes maakt => individuele personen
2. De vaccinatieplicht voor de zorg tijdens de coronapandemie => grote samenlevingsverbanden
3. Sneller kritiek uiten op medestudenten die niet opletten => individuele personen
4. Een klasgroep die zich voorneemt meer te bewegen => groepen
5. Een hogeschool die zorgt voor 'groepscontacten' (studentenraad) => organisatie
6. Een koppel dat elkaar meer vrijheid geeft => groepen
7. De fusie van Artesis en Plantijn die voor een nieuwe bedrijfscultuur zorgt => organisatie
8. Opkomst van bingedrinking bij jongeren => grote samenlevingsverband
9. Een gezin dat in therapie gaat => groepen
10. Bewoners van een paviljoen in een psychiatrisch ziekenhuis maken nieuwe afspraken over het
koken => groepen
1.6 verschillende uitgangspunten, uiteenlopende gevolgen
verandering = het verschil tussen een nieuwe en een oude situatie
2 vormen van verandering:
• vervangen
• toevoegen (makkelijker dan vervangen)
• negatieve uitgangssituatie: probleem - oplossing
• goede uitgangspositie: streven naar beter/meer
• niet-veranderen: besluit om alles bij het oude te laten
incidentele verandering = eenmalig
=> je blijft meer hetzelfde krijgen, door dat op dezelfde manier te blijven oplossen
bv. ruzie dat je oplost
structurele verandering = meer blijvend van aard. Helpt voorwaarden scheppen opdat de cliënt
zichzelf kan helpen veranderen
=> heeft vaak het meeste effect (op lange termijn belangrijker en meer effectief)
1.7 veranderbaarheid, verantwoordelijkheid en vrijheid
• veranderbaarheid: growth versus fixed mindset
• eigen verantwoordelijkheid versus “het is nu eenmaal zo dat…vb. karakter”
vanzelfsprekendheid van situatie is vijand van verandering
• keuzevrijheid: “in hoeverre kán iemand (on)bewust kiezen?”
=> weinig keuzevrijheid maar toch nood aan verandering
(handvaten geven om overeind te blijven staan)
statische mindset : bv. ik ben niet tevreden met mijn job maar kan niet
veranderen want ik heb het inkomen
1.8 procesgericht helpen veranderen
• niet bedenken welke oplossing of verandering goed is (productgericht)
• wel de manier waarop: hóé bereiken wij dat? (proces- en cliëntgericht)
~wat verandering stimuleert~
5
