RELATIE- EN GEZINSTHERAPIE: EEN KENNISMAKING
GEZINSTHERAPIE
W AT IS GEZINS- EN RELATIETHERAPIE
= Therapie waarin de visie op problemen en klachten niet alleen vanuit het perspectief van een
aangemelde patiënt bekeken wordt, maar er ook aandacht heeft voor de context (in het bijzonder het
gezin en de familie)
Relatietherapie = Op de horizontale lijn : 2 partners
Gezinstherapie = Op de horizontale én verticale lijn: Ouder(s) met kind(eren)
Het gezinsgesprek = De verschillende gezinsleden vertellen hun verhalen (wat is er gebeurd,
hoe hebben ze het beleefd, …). De therapeut luistert naar de verschillende verhalen en
probeert zo goed mogelijk te begrijpen.
Werkt gezinstherapie?
Ja, maar:
1. In termen van absolute efficacy: het werkt maar niet heel goed (effect size .80).
Psychotherapie leidt vaak tot verbetering, maar lost zelden problemen op.
2. In termen van relative efficacy: Gaat over de effectiviteit tussen modellen Er is nauwelijks
verschil .(Dodo bird verdict).
3. Ondanks de nieuwe modellen en al het onderzoek werkt psychotherapie vandaag niet beter
dan 20 jaar geleden Er is geen vooruitgang (tegenover kankeronderzoek wat aan een
sneltempo evalueert)
Het lijstje van probleemgebieden waarin de gezinstherapie effectief is toont dat de effectiviteit losstaat
van het etiologisch verklaringsmodel R&G therapie blijkt effectief te zijn bij problemen waarbij
gezinsfactoren geen belangrijke plaats worden toegedicht in de etiologische verklaring.
Eisler omschrijft patronen van de manier waarop gezinnen zich organiseren rond chronische
gezinsproblemen:
1. Symptoom speelt een centrale rol in het gezinsleven
2. Vernauwing van tijdsfocus tot hier-en-nu
3. Beperkte flexibiliteit in gezinsfunctioneren
4. Versterking van bepaalde manieren van functioneren
5. Gezin is minder flexibel om zich aan te passen aan de nieuwe fazen in de gezinscyclus
6. Hulpeloosheid en geen gevoel van invloed meer
Wat het probleem onderhoudt is meer relevant voor de behandeling, dan wat het probleem
veroorzaakt heeft
Wat werkt in therapie?
De therapeutische alliantie omvat 2 aspecten (Bordin):
1. Consensus over doelen en taken
2. Positieve affectieve band
,Model Assay & Lambert (1999) : De kwaliteit van de alliantie voorspelt de outcome, in het bijzonder
wanneer de kwaliteit door de cliënt wordt beoordeeld. Het grootste deel van het effect komt vanuit
extra-therapeutische factoren
Model Wampold (2015):
- Het model dat gebruikt wordt heeft effect op de kwaliteit van de therapie. Het komt niet neer
op alleen het gebruikte model, maar kan ook niet effectief zijn zonder een model.
- Meer als 80% afhankelijk van extra-therapeutische factoren (= collaboration, empathy,
alliance en affirmation). Veel meer dus als Lambert voorspelde.
- Ook interessant dat de therapeut factoren (hoe deze persoon is) bijna even doorslaggevend
zijn als de alliantie. De therapeut moet flexibel zijn en zich afstemmen op de unieke cliënt
(= responsiviteit)
- De therapeut moet met elk van de gezinsleden een goede alliantie aangaan.
Het gaat ook over de kwaliteit van de alliantie tussen de verschillende gezinsleden.
(dynamiek, onderliggende spanning, conflict, ..)
,De effectieve therapeut
1. Facilitatieve interpersoonlijke vaardigheden:
- Verbaal vloeiend zijn
- Vaardigheid hebben om emoties van de cliënt te lezen en er constructief mee om te
gaan
- Responsief zijn
- Goed allianties kunnen aangaan, ook met moeilijke cliënten.
- Focussen op wat cliënt als probleem ervaart.
- Een warme en constructieve kijk op de cliënt hebben. (= ook durven focussen op de
momenten die goed gaan)
2. Op een menselijke wijze een uitleg geven aan het psychische lijden en op een geloofwaardige
wijze een behandeling aanbieden die de hoop op verandering van de client ondersteunt.
3. Professioneel zichzelf in vraag durven stellen (professional self-doubt) binnen een algemene
houding van rustig zelfvertrouwen. “Love yourself as a person, and doubt yourself as a therapist”
(Nissen-Lie, 2017).
4. De therapeut moet begrijpen hoe moeilijk therapie in praktijk is. Daarom onderzoeken wat het
effect is van wat je als therapeut doet. = feedback gericht werken!
5. En ook: de therapeut moet oefenen, oefenen, oefenen, ...
In het algemeen: De therapeut moet flexiebel zijn en zich afstemmen op de unieke cliënt. Concept
van responsieve afstemming
VERSCHILLENDE GEZINSTHERAPEUTISCHE STROMINGEN
Verschillende gezinstherapeutische richtingen hebben allemaal eigen accent
- Contextuele stroming balans tussen geven en nemen tussen de ≠ generaties
- Structurele stroming functioneren kerngezin + structurering van het gezin
Verdwenen uit internationale gezinstherapie
- Milanese school Verdwenen uit internationale gezinstherapie
- Narratieve therapie verhalen verteld door gezinsleden en wijze van beïnvloeding van deze
verhalen door de dominante cultuur
- Kortdurende oplossingsgerichte therapie
- …
Veranderingen in de laatste jaren
Tendens om minder de nadruk te leggen op de concurrentie tussen de scholen en meer de nadruk te
leggen op de gemeenschappelijke factoren met specifiek de nadruk op het belang van samenwerking
tussen therapeut en gezin
- Lambert (2013): vierfactormodel van de klassieke algemene therapiefactoren Toch in R&G
therapie veel complexer dan in individuele therapie.
, - Sprenkle, Davis & Lebow (2009): elementen die specifiek zijn voor R&G therapie:
1. Het herdefiniëren van psychisch lijden in relationele termen
2. Het betrekken van de sociale context van de patiënt
3. Het aangaan van alliantie met alle betrokkenen van het systeem
BELANGRIJKE GEZINSFENOMENEN
Vaak gaan emotionele spanningen in een gezin zich uiten in het gedrag van één v/d gezinsleden, vnl.
bij kinderen Zondebokfenomeen : Kinderen kanaliseren de spanning in het gezin
- Verschillende manieren bv. held, heilige, idioot, zieke, enz.
- Doordat spanningen op het kind geprojecteerd worden, kunnen de ouder een ± harmonieuze
relatie hebben
Parentificatie = Functionele en/of emotionele rolomwisseling waarin het kind de eigen behoeften aan
aandacht, zorg en begeleiding opoffert om zich in te zetten voor de logistieke of emotionele behoeften
van de ouders
- Tot bepaalde hoogte onvermijdelijk, normaal en niet problematisch
- Vanuit loyaliteit aan de ouders (loyaliteit als zijnsgegeven, Nagy)
- Problematisch als: de verwachtingen te hoog, rigide of eenzijdig zijn er geen erkenning is
voor de inzet van het kind of wanneer het evenwicht tussen geven en nemen verloren gaat
Elk gezin maakt overgangen door naar aanleiding van belangrijke levensgebeurtenissen of als gevolg
van het opgroeien van de kinderen = gezinscyclus
- Model Carter & McGoldrick (1999) = verschillende fase in de ontwikkeling van een gezin.
Elke overgang van de ene naar de andere fase kan met crisis gepaard gaan. Een gezin
moet zich dus voortdurend aanpassen aan interne en externe veranderingen.
Binnen gezinstherapie zijn hechtingstheorieën belangrijk:
Byng-Hall: gezinstherapeutisch model Intergenerationeel doorgeven van scripts
(ouderschapsscripts)
A. Replicatief script = wat we als ouder doen naar onze kinderen toe is een herhaling van
wat we zelf hebben meegemaakt
B. Correctief script = wat we als ouder doen naar onze kinderen toe is een correctie op wat
we als kind hebben meegemaakt
Dallos: Attachment-Based Family Therapie = hechtingsrelaties binnen het gezin verbeteren zodat
kinderen terug bij hun ouders terecht kunnen met hun zorgen
Sue Johnson: Emotionally Focused Marital Therapy= volwassen partnerrelaties begrijpen vanuit
vroegere hechtingsrelaties
GEZINSGERICHTE GROEPSBEHANDELINGEN
Gezinsgerichte psycho-educatieve programma’s = Combinatie van informeren + Ondersteunen.
Het gezin is niet de oorzaak van de psychische problemen, maar is wel voldoende geïnformeerd over
de aandoening en kan bijdragen tot het herstel of de stabiliteit van de patiënt
,Multiple gezinstherapie = groepsgericht werken met meerdere gezinnen tegelijkertijd
(BV: familiediscussiegroep)
Helpende factoren hierbij: het gevoel van niet de enige te zijn
: Inzicht in de stoornis
: inzicht in het gezin functioneren
: Kosten-batenverhouding
Kinderen uit de knel = therapeutisch programma voor gezinnen die in een vechtscheiding verwikkeld
zijn. Het doel is om ouders te helpen hun kinderen terug te zien, en kinderen te hepen iets uit te
drukken.
VERDERE BENADERINGEN
Open dialogues – benadering van acute psychotische crisissen = bij psychotische crisissen worden
alle familieleden samengebracht voor een open gesprek over de crisis
Veelbelovende resultaten:
- Beter herstel
- Minder restsymptomen
- Minder heropnames
- Betere rehabilitatie
- Minder gebruik antipsychotische medicatie
Wordt ook gebruikt in psychiatrie waarin herstel (recovery) centraal staat De patiënts omgeving
krijgt een stem; niet enkel psychologische test of de behandeling.
Feedback gericht werken – Good practice = de therapeut vraagt aan het einde van de sessie aan de
cliënt om feedback te geven over het verloop van de therapie adhv feedbackinstrumenten en
protocollen.
Vooral al actief in de individuele therapie Nog maar recent in gezinstherapie Moeilijker door
verschillende leden met verschillende ervaringen. Nog maar recent feedbackmodellen ontwikkeld die
bedoeld zijn voor gezinnen.
,PARTNERRELATIETHERAPIE (COUPL E THER APY)
Behavioral Marital Therapy (BMT) Geïnspireerd door Quid quo pro-model van het huwelijk (Don
Jackson’s) Focust op onderhandelen tussen de partners en het aanleren van communicatie- en
probleemoplossingsvaardigheden.
Emotionally Focused Couple Therapy (EFT) Gericht op emoties en de communicatie tussen jou
en je partner (Satir, Rogers en Perls )
Wordt beschouwd als best empirisch onderbouwde modellen van het veld van R&G-therapie
Bedenkingen bij deze outcome:
1. Wat beschouwd men als “succes” van relatietherapie?
2. Langetermijneffecten zijn nauwelijks onderzocht Onderzoek suggereert dat het effect van
relatietherapie ook snel weer afneemt
3. Effectiviteit is nog niet empirisch onderzocht
4. Bedenkingen bij de geloofwaardigheid van outcome-onderzoek Zowat elke benadering die
onderzocht is blijft effectief Mischien ook allegiance effect (= studies die uitgevoerd worden
door belanghebbenden Altijd effectiviteit van het behandelingsmodel overschatten)
5. Laatste decennia meer financiële belangen in de vermarkting van geestelijke gezondheid
,GEZINSTHERAPIE
HOOFDSTUK 1: GEZINSTHERAPIE EN HAAR THEORETISCHE BASIS
Theoretische geschiedenis van gezinstherapie Een paradigmatische geschiedenis
Cybernetische paradigma Narratieve paradigma
HET CYBERNETISCHE PARADIGMA
De cybernetica werd ontwikkeld na de Tweede Wereldoorlog (1975) door Norbert Wiener en
bestudeerd verschillende theoretische bronnen:
1. Cybernetica bestudeerde gesloten systemen in zelf-regulerende systemen (Bv:
temperatuurregeling/homeostatisch evenwicht in de mens) Elk element in het systeem
wordt beïnvloed en beïnvloed zelf Positieve en negatieve feedback
De nadruk ligt op de manier waarop de onderdelen samen een functionerend geheel vormen,
gericht op het bewaren van het evenwicht
2. Cybernetica ontstond uit studie van gesloten systemen, maar Von Bertalanffy vertrok vanuit
open systemen Niet alles draait rondom homeostase of evenwicht, nadruk ligt op dat het
systeem voortdurend in interactie staat met de omgeving.
Stelt dat levende systemen werken volgens principe van equifinaliteit = doelen kan bereikt
worden op verschillende manieren, er is geen dwingende oorzaak-gevolgrelatie tussen het
begin en eind van een proces, maar steeds een mate van onvoorspelbaarheid
3. Complexere systemen Niet één evenwicht wat constant gehouden wordt door het
systeem, maar vele equilibria die door het systeem worden nagestreefd en soms ook
tegenstrijdig zijn
Volgens ilya Prigogine
Complexe VS gecompliceerde gesloten systemen:
- Gecompliceerde gesloten systemen: op één functie gericht
voorspelbare outcome
- Complexe systemen: vanuit de eigen complexe interacties, kan
een nieuwe structuur ontstaan.
o Het gaat om discontinue veranderingen = door (grote) afwijking van het
evenwicht treedt er spanning op, nadien komt er een verandering die de
spanning opnieuw zal doen dalen wanneer en welke verandering hangt af van
de unieke structuur van het systeem (=la singularité) en is dus onvoorspelbaar.
Het is wel zeker dat het systeem niet meer zal terugvallen op de structuur die
vooraf bestond (=irreversibilité)
o Belangrijk kenmerk is emergence = in complexe systemen worden dingen
mogelijk op het niveau van het systeem die je niet kan voorspellen vanuit de
componenten.
BV: swarm intelligence = sociale intelligentie die ontstaan uit interactie tussen dieren Deze interacties
worden niet gestuurd door een leider, maar elk individu stemt zich af op de individuen in de buurt door
lokale beschikbare info zo w complexe dingen gerealiseerd (scalability: doordat gedrag van
individuele dieren lokaal gestuurd wordt, maakt het niet uit hoe groot de groep is of wordt)
, 4. Batesons ecologische visie met de double bind-hypothese Verband tussen bepaalde
communicatie-patronen in gezinnen en het ontwikkelen van schizofrene symptomen
Communicatie heeft altijd een inhoudsaspect en een relatieaspect Double bind situatie = de
complexe tegenstrijdigheden tussen beide (bv. op boze toon zeggen “ik ben niet boos”)
double bind verwijst niet puur naar contradicties in communicatie, maar naar specifiek
patroon.
Ecologische cybernetica = individu, maatschappij en ecosysteem onderhouden samen een
globale homeostase de werkelijkheid is dus een groot cybernetisch systeem: alles hangt
met alles samen en er bestaat geen eenzijdige beïnvloeding
- Probleem van het idee (the myth) van macht als bewuste, intentionele controle
(conscious purpose). Denken in termen van macht leidt tot onevenwicht in het
ecologische systeem.
- In een gezond ecosysteem houden de verschillende variabelen elkaar in evenwicht
door (systemische) zelfcontrole (via feedbackprocessen).
- Maar: de mens heeft bepaalde variabelen willen maximaliseren (bv legbaterijen) en
willen minimaliseren (bv insecten verdelgen) waardoor er een verstoring is van het
ecologisch evenwicht.
Wijst erop dat (bewuste) kennis en een gevoel van controle gebaseerd op die
kennis verstorend kan zijn voor zelfcorrigerende cybernetische processen.
Belangrijk voor psychotherapeuten die zich vaak wetend, pragmatisch en
veranderingsgericht opstellen dan houdt je geen rekening met de complexiteit
van de ecologische context (= ecological hubris)
DUS: gepleit voor estetische houding van de therapeut = Respect
= Verwondering
Volgens Gregory Batson = Appreciatie van
natuurlijke systemen
= een symptoom heeft een functie en draagt op één of
andere manier bij aan het overleven van een systeem. De
therapeut staat nooit buiten het systeem, maar maakt er
deel van uit Dus vraagt om estetische nederigheid =
erkennen van beperktheid van bewuste kennis en het
handelen dus verbinden met hogere mentale processen
of meer intuïtieve vormen van kennis
EEN CYBERNETISCHE KI JK OP HET GEZIN
Thomas Kuhn
Het gezin wordt opgevat als een zelfregulerend systeem dat door middel
van feedbackprocessen evenwicht behoudt.
Gezinstherapie Gericht op observeren van gezinsinteractie
Niet kijken naar individueel functioneren zoals
gedragstherapeuten, maar contextuele kijk = gedrag
van het individu is altijd gesteld in een relationele
context.
,Principe van circulaire causaliteit is belangrijk hierbij = Elk gedrag is een respons op het gedrag van
iemand anders, en beïnvloed op zijn beurt het gedrag van de andere interacties zijn dus
voortdurend voortschrijdend en alles is oorzaak en gevolg tegelijk, alles is op circulaire manier met
alles verbonden.
HET NARRATIEVE PARADIGMA
= kennis van de mens wordt opgeslagen in verhaalvorm (narratieve). Betekenissen zijn in eerste
plaats sociale constructies: doorheen taal en dialoog worden betekenissen geconstrueerd.
Kritiek op cybernetische paradigma omdat we niet kunnen spreken van macht, geweld en
ongelijkheid MAAR soms is dat wel nodig (bv. seksueel geweld, ouders wijzen op
verantwoordelijkheid,…)
SOCIAAL CONSTRUCTIONISME
Kenneth Gergen
Kennis is geconstrueerd Sociaal-constructionisme daagt de
verlichtingstraditie uit.
- Verlichtingsdenken = individu moet de wereld empirisch benaderen om
kennis op te bouwen ware kennis is afspiegeling vd wereld en zorgt
dat we voorspellingen kn maken en controle krijgen over de wereld
zo heeft mens vooruitgang gemaakt
- Sociaal constructionisme = kunnen we de wereld wel kennen zoals die
is? technologische vooruitgang toont dat kennis bruikbaar is, maar niet
dat ze waar is onze visie op de wereld w enorm beïnvloed door onze
sociale relaties en kennis is bijgevolg cultureel en historisch gekleurd +
verbonden met een praxis: wijze waarop we kennis willen gebruiken,
beïnvloed hoe ze geconstrueerd wordt
Sociale constructie van psychische ziektes
Verlichtingsdenken Sociaal constructionisme
Psychisch lijden wordt wetenschappelijk Mentaal lijden is gebaseerd op sociale
benaderd en medisch gekaderd constructie
(met biologische oorzaak, evidence based (bv. DSM is resultaat van
gediagnosticeerd en behandeld) onderhandelingsproces tussen mensen met
verschillende menignen en de herwerkingen zijn
niet door wetenschappelijke vooruitgang, maar
door veranderende tijdsgeest)
Beschuldigt verlichtingsdenken van
hedendaagse ‘probleem’ van broken dialogue =
psychisch lijden wordt losgemaakt van context
en geïsoleerd in één individu waar men het
tracht te bestrijden, betekenisloos lijden –
problemen bekeken uit individuele,
psychologische bril
, Sociaal constructionisme wil psychisch lijden
terug verbinden met de context waarin het is
ontstaan en dus hoe bredere maatschappelijke
waardesystemen betekenis geven aan
individuele lijden
De pathologization of everyday life = ieder van
ons is sociaal geconstrueerd door de definiëring
in onze samenleving van wat goed is en wat
niet.
Identity politics = Onze identiteit wordt mee
geboetseerd door ethische en politieke waarden
en betekenissen in de samenleving. (Het
behoren tot sociale groepen, stereotypen, je
verzetten tegen dingen beïnvloed je gedrag, …)
Recente ontwikkeling die idee van sociale
constructie van psychische ziekten ondersteunt:
Dynamics of consumption = producenten en
consumenten spelen op elkaar in desease
mongering (ziektes aanpraten via reclame)
Sociaal constructionistische gezinstherapie
= gebaseerd op het idee dat de therapeut geen geprivilegieerde positie of neutrale positie heeft om
naar de wereld te kijken. De kennis van de therapeut is anders maar niet beter dan de kennis van de
cliënt. De status van de therapeut als wetenschappelijke autoriteit wordt in vraag gesteld.
Therapeutische aanpak bij psychisch lijden: herstellen van de broken dialogue = vertrekken vanuit het
ernstig nemen van waarderen van de persoonlijke ervaring van de cliënt richt de therapeut
geïnspireerd door het sociaal constructionisme zich niet enkel op het gekke (het andere-dan-ikzelf),
maar probeert ook te begrijpen hoe dat gekke betekenis krijgt in een bredere context (cultuur, taal, ..)
POST MODERNE FILOSOF IE
De wereld bestaat dus wel volgens de sociaal constructionisten, maar het probleem begint wanneer
we proberen te omschrijven wat die wereld is. Onze kennis is sociaal geconstrueerd, en de echte
wereld zullen we nooit kunnen beschrijven Met die visie sluit het sociaal constructionisme aan bij de
bredere postmoderne denkstromen.
Postmodernisme = Gekenmerkt door meervoudigheid (multiplicity), diversiteit, ironie en ondergraven
van zekerheden
= Staat sceptisch t.o.v. theorieën die claimen dat ze de realiteit kunnen vatten en
verwerpt rationalistische manier van denken
Vaak als reactie tegen het falen van het modernisme
