KWALITEIT VAN LEVEN BIJ MENSEN MET EEN PSYCHISCHE
KWETSBAARHEID SEMESTER 2
PSYCHISCH KWETSBAAR?
‘Pathologie’
• ‘afwijkend’ gedrag: we gaan er vanuit dat dit te bepalen is vanuit norm, cultuur & tijd
• Lijden (persoon zelf of zijn omgeving)
• Impact op verschillende levensdomeinen
HOOFDSTUK 1 – EEN HELIKOPTERBLIK OP ONZE GEESTELIJKE
GEZONDHEIDSZORG
1. GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHIATRIE
Kort overzicht:
• Krankzinnig – bezeten – zot
• Geestesziek – gevaarlijk
• Ziek
➔ Het heersende mensbeeld bepaalt sterk de aanpak & de behandeling
6 periodes:
PREHISTORIE – OUDHEID
(Schedelboringen) Galenus van Pergamon:
Hippocrates: • Beschrijving van het zenuwstelsel
• ‘Vader van de geneeskunde’ • 4 types adhv 4 lichaamsvochten:
• 4 lichaamsvochten: bloed, slijm, gele flegmatische, sanguinisch, cholerisch,
& zwarte gal melancholisch
• Krankzinnigheid = hersenziekte
300 - 1600
‘Geestesziekte’ Nutteloos, gevaarlijk, zot
• Vervolging van geesteszieken • Keisnijdingen, aderlatingen, kruiden,
magie
1600 – 1800
Gekkenhuizen & gestichten Internering
19 EEUW
e
Pinel & Guislain = pioniers! • Pinel = pionier van de Franse
psychiatrie
• Guslain = 1ste in België voor het
behandelen van geesteszieken
1 HELFT VAN DE 20 EEUW
e ste
Instellingen, maar ook holocaust – Opkomst psycho-analyse, medische
psychogenocide technieken
1950 - 2010
Psychofarmaca Jaren ’60: antipsychiatrie
2. DE PSYCHIATRIE VANDAAG
“De focus verschuift van de kwetsbaarheid en de beperking van de persoon naar zijn krachten,
talenten en competenties”
• Behandelen, verzorgen, begeleiding krijgt een ruimere invulling
• Van residentieel naar ambulant, van aanbod- naar vraaggestuurde zorg
• Meer participatie van patiënten en hun netwerk
• Ervaringsdeskundigen ingezet in de GGZ
• Naar een herstelgerichte benadering
,HERSTELGERICHTE BENADERING
• Herstel ≠ genezing
• Herstel: klinisch (symptomen) – sociaal (functioneren in samenleving) – persoonlijk
(eigen ervaring & het benutten daarvan)
= benadrukt het belang van hoop, empowerment & de mogelijkheid tot een betekenisvol
leven ondanks psychische uitdagingen
• Kwartiermaken – herstelacadamie ➔ 2 methodieken die worden gebruikt in deze
benadering
- Kwartiermaken zet in op diversiteit, inclusie & participatie, men wil een warme &
veilige plek creëren voor mensen met een psychische kwetsbaarheid
- HerstelAcademie: bieden een open cursusaanbod rond diverse thema’s die te maken
hebben met psychisch welzijn, er wordt samen geleerd met deelnemers, professionals
& ervaringswerkers
2.1 ERVARINGSDESKUNDIGEN
• Partners in de zorg
• Essentieel component in een meer herstelgerichte zorg
• Complementair met professionele zorgverleners
• Goede samenwerking tussen patiënten & zorgverleners kan bijdragen tot betere zorg &
betere kwaliteit van leven
2.2 ENKELE DEFINITIES
• Geestelijke gezondheid
= ‘een toestand van welzijn waarin het individu, zijn of haar competenties realiseert, kan
omgaan met de normale druk van het leven, productief en vruchtbaar kan werken en
bekwaam is een bijdrage te leveren aan zijn of haar gemeenschap’ (WHO)
= ‘een toestand die een persoon toelaat zich optimaal te ontwikkelen op psychisch,
intellectueel & emotioneel vlak’
➔ bril van kwaliteit van leven = een holistisch gegeven, met een brede blik op de
persoon in al zijn levensdomeinen & zijn volledige functioneren
• Psychische kwetsbaarheid
= psychische uitdagingen, we gaan samen met mensen op zoek naar hoe ze met deze
uitdagingen kunnen omgaan
• Psychiatrie
= geneeskunde van de psychiatrische aandoeningen met een lichte, matige of ernstige
graad
PSYCHIATRIE – PATHOLOGIE:
Binnen de psychiatrie worden een aantal criteria of voorwaarden gehanteerd wanneer men
spreekt van een pathologie:
• er is gedrag dat 'afwijkt' van wat verwacht wordt. Dit is een zeer norm-, tijd- en
cultuurgevoelig criterium
• de persoon (en/of zijn omgeving) ervaart lijden, ongemak of beperkingen
• er is een negatieve invloed op verschillende domeinen van het functioneren (relaties,
school/werk, ontspanning,...)
Die drie voorwaarden hebben bovendien een duurzaam karakter.
2.3 DSM OF ICD?
• DSM = Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder)
- Gebruikt in de GGZ, bij onderzoek & in meer ontwikkelde landen
- Soort handboek dat wereldwijd door psychiaters wordt gebruikt als een
classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen → classificatiegericht
, - Kritiek: teveel focus op classificeren & geen behandelplan heeft = kwaliteit &
eigenschappen verdwijnen naar de achtergrond
• ICD = International Classification of Diseases
- Gebruikt in de somatische zorg
- Gebruikt in ontwikkelingslanden omdat het een eenvoudiger systeem is
- Handelsgericht
• Labeling kritisch bekijken!
2.4 BIOPSYCHOSOCIALE BENADERING
• Holistische benadering: biologische, psychologische en sociale componenten beïnvloeden
mentaal welbevinden
• Liaisonpsychiatrie: raakvlak tussen algemene geneeskunde en psychiatrie
- Uitgevonden om de link te leggen tussen medische & psychiatrische geneeskunden
2.5 WAT IS ‘NORMAAL’?
• Stof tot nadenken…
• We moeten ons behoeden voor ‘pathologiseren’
2.6 PSYCHIATRISCHE AANDOENING
• Luister kritisch naar de term ‘psychiatrische aandoening’ → Welke bedenkingen heb je?
• Vier ‘voorwaarden’:
1) ‘afwijkend’ gedrag
2) lijden, ongemak of beperking
3) functioneren op verschillende levensdomeinen is negatief beïnvloed
4) de vorige 3 voorwaarden hebben een ‘duurzaam’ karakter
Niet evident…
De persoonlijke beleving van de persoon vooropstellen
Sociologische, culturele en maatschappelijke context bepalen veel
2.7 ONRUSTWEKKENDE TOENAME VAN PSYCHISCHE PROBLEMEN
Vragen zonder sluitende antwoorden …
• Meer diagnoses?
• Zetten mensen sneller dan vroeger de stap naar hulpverlening bij psychische problemen?
• Wordt ‘afwijkend’ gedrag maatschappelijk minder getolereerd?
• Legt de maatschappij hoge eisen op?
• Speelt de farmaceutische industrie een rol?
3. EEN AANTAL MARKANTE VASTSTELLINGEN
3.1 OVERCONSUMPTIE VAN ANTIDEPRESSIVA (EN ANDERE PSYCHOFARMACA)
Psychofarmaca, waaronder ook antidepressiva worden vaak voorgeschreven. Er is sprake van
een zeer hoge consumptie. Anderzijds zijn er ook mensen die wel baat zouden hebben bij
medicatie die hier geen of moeilijk toegang toe vinden.
Als praktijkgericht orthopedagoog is het belangrijk te weten dat het gebruik van psychofarmaca
vaak bijwerkingen geeft. Hou daar rekening mee als je hypotheses formuleert over het gedrag
van cliënten.
3.2 ZELFDODINGEN
• Van preventie tot zorg!
• Signaalherkenning & bespreekbaar maken!
3.3 KINDEREN & JONGEREN
Nog steeds blijven veel kinderen & jongeren in kwetsbare situatie onder de radar of vinden ze
moeilijk de weg naar gepaste ondersteuning.
, Binnen de doelgroep kinderen en jongeren is er specifiek ook aandacht voor kinderen en
jongeren van ouders met een psychisch probleem (afgekort KOPP-kinderen en jongeren) of een
afhankelijkheidsprobleem (afgekort KOAP).
HOOFDSTUK 2: DIAGNOSE & BEHANDELING
1. PYSCHIATRIE & PSYCHIATRISCHE ZIEKTEN
1.1 WAT IS EEN PSYCHIATRISCHE ZIEKTE?
We spreken van een psychiatrisch syndroom als een samenhangend geheel van symptomen die
meestal psychisch van aard zijn, zoals bijvoorbeeld angst, somberheid, impulsiviteit, agressiviteit,
contactarmoede, hallucinaties enzovoort. Deze symtomen kunnen worden opgevat als
ontregelingen van de ‘normale’ psychische functies.
Duale interactie = een interactie of relatie tussen twee entiteiten, waarbij beide entiteiten elkaar
wederzijds beïnvloeden en versterken, of waarbij beide entiteiten afhankelijk zijn van elkaar voor
hun functioneren
Verschil syndroom – symptoom:
• Een syndroom is een samenhang geheel van symptomen met een gemeenschappelijke
ontstaanswijze
• Een symptoom is een verschijnsel, kenmerk of klacht, behorend bij de diagnose van een
bepaalde ziekte, aandoening of verwonding
De psychische functies worden onderverdeeld in drie groepen: het denken, het voelen en het
willen/handelen. Met andere woorden: de cognitieve, affectieve en connatieve functies.
• Cognitieve functies (‘denken’) zoals bewustzijn, aandacht, intellectuele functies, …
• Affectieve functies (‘voelen’): stemming & affect
• Conatieve functies (‘willen & handelen’) zoals psychomotoriek, motivatie, gedrag, …
Klachten en symptomen kunnen ook lichamelijk van aard zijn.
Een psychiatrische ziekte is dus een ziekte met psychische (= een stoornis van de psychische
functies) dan wel lichamelijke symptome en/of door psychische oorzaken.
Met het gebruik van de term psychische kwetsbaarheid verruimen we onze blik, we kijken verder
dan enkel naar ‘patiënten met diagnoses’. We zien de mens achter de kwetsbaarheid en gaan als
bachelor in de ortho op stap met de persoon, we houden rekening met de ondersteuningsnood
van de persoon.
1.2 KAN EEN PSYCHIATRISCHE ZIEKTE DAN CONCEPTUEEL ZOMAAR
GELIJKGESTELD WORDEN MET EEN LICHAMELIJKE ZIEKTE?
Centraal staat dat we denken vanuit het biopsychosociaal model, zowel bij gezondheid als ziekte
spelen de drie dimensies – biologische, psychologische & sociale - & hun onderlinge interacties
steeds een rol.
Vele andere medische specialismen richten zich in de 1ste plaats op orgaansystemen, maar doen
dit tegen de achtergrond van de patiënt als persoon – met zijn psychische beleving – in zijn
sociale omgeving.
In de psychiatrie ligt de verhouding omgekeerd: men vertrekt vanuit de mens als persoon, in zijn
relationele context – gezin & familie - & bestudeert zijn gedrag tot zijn omgeving.
De psychiatrie als medische specialisme kunnen situeren t.o.v. andere (lichamelijk) disciplines):
1) Focus op de unieke belevingswereld van de patiënt
