maandag 18 december 2023
SAMENVATTING
POLITICOLOGIE
H1: Politiek en de politieke wetenschap
1.1 Wat is politiek?
- Politiek is overal - we kunnen hieraan niet ontsnappen - in het handboek voorbeeld van
een etsclub
- Aristoteles: De mens is een sociaal wezen - zoön politikon - daarom een brede de nitie,
want politiek is niet alleen bv. in internationale organisaties of parlementen, maar ook in
alle soorten samenlevingen
- De nitie - alles wat te maken heeft met het besturen van een samenleving
- Ruime betekenis hiervan: elke groep van “samen leven”
- Beperktere: territoraal gebonden samenleving - territorium een van de voorwaarden voor
soevereniteit
- Meer precieze de nitie: het proces waarbij samenlevingen op een voor de leden
bindende wijze de regels van hun samenleven bepalen, bewaren, wijzigen of handhaven
1.2 Variaties in politiek
- Regels in alle kanten van de samenleving zijn allemaal politiek
- Politiek wordt vaak eerder geassocieerd met een samenleving op een territorium -
binnen bepaalde grenzen
- Cultuur ook een reden hier
- Buiten gelden de regels niet, binnen wel
- Regels “bindend” binnen een territorium - afdwingbaar, sanctioneerbaar, verschil met
andere sociale systemen: monopolie op legitiem geweld
- Het gaat om wettelijke regels, niet om culturele normen
- Regels gelden als beperking en als mogelijkheden scheppend
- Bewaren, bepalen, wijzigen van de regels - verandering als strategie, gericht op
bewaren legitimiteit van het politiek systeem
- Handhaven van de regels - niet alleen regelopstelling, maar ook de handhaving - bv. de
vraag is de overheid machteloos geworden, of verwachten we juist steeds meer van de
staat?
- Hoeveel regels? Uitbreiding van het politieke domein betekent meer impact op ons
dagelijks leven. Een of ander wordt ook nadrukkelijk gewenst door bevolking (althans in
één bepaalde richting)
- Ideologisch debat tussen progressieven en conservatieven over gewenste mate van
staatsinterventie
- Macht van de staat is intern - op de eigen burgers - niet ten aanzien van andere staten,
die elk soeverein zijn - dus bv. interventie in soevereine landen blijft bijzonder moeilijk
- Regels zijn niet binnen zomaar te ontwijken - om dat te doen moet je verhuizen
- Tegenstelling: “network society” van Manuel Castells - niet langer territoriaal gebonden,
samenleving op basis van “weak ties" en virtuele netwerken
- Wereld is zo verdeeld in staten - maar ook andere politieke structuren zijn belangrijk -
voorbeeld Rooms-Katholieke Kerk
- Kan ook in inhoud en reikwijdte variëren - GRENZEN VAN DE POLITIEK
- Vroeger was de staat een institutie voor basisregels (binnenlandse zaken) en
bescherming van de burgers (buitenlandse zaken) + belastingen die men moest betalen
1
fi fi fi fi
, maandag 18 december 2023
- Nu is de staal behoorlijk meer sociaal geworden - gebracht door de arbeidersbeweging -
men is niet echter een burger zonder bv. een recht op onderwijs - T.H. Marshall
- Verschillen in de politieke cultuur - in het Westen gehecht op het verschil tussen privé
(politiek is er NIET) en publiek (politiek is er wel)
- Men kan ook verschillen tussen verschillende vormen politiek di erentiëren
- Classi catie van een politieke vorm - een politieke REGIME (een aantal vragen die dat
instellen)
- Onderscheid tussen democratische (macht is tijdelijk verspreid onder
verschillende groepen) en autoritaire (macht is vaak permanent verspreid onder
een bepaalde groep)
- Wordt het hele territorium vanuit een punt bestuurd? FEDERALE (België) x
UNITAIRE (Tsjechië) staten
- Variantie in politieke instellingen en procedures - vragen zoals Heeft het parlement
1 of 2 kamers?
- Variatie in de politieke vormen staat CENTRAAL in het onderzoek in de politieke
wetenschappen
1.3 Politieke wetenschap
- Iedereen spreekt tegenwoordig over politiek (gewone mensen, kunstenaars, journalisten)
- Politieke wetenschappen doen exact dat volgens eigen regels (dat doen ook anderen, bv.
Pablo Picasso wilde een visueel e ect hierbij met Guernica - tegen de Duitse interventie
in de Spaanse burgeroorlog)
- Wetenschappelijke regels die een politieke wetenschapper volgt: politieke
gebeurtenissen proberen te begrijpen en het werk van de instellingen proberen te
begrijpen en te verklaren.
• Regel 1. Intellectuele distantie -> niet de eerste bedoeling voor pol. wetenschappers
om aan het debat deel te nemen, maar de mening van hun is in het onderzoek te zien -
een BIAS - door de keuze van het onderzoeksonderwerp
• De politieke wetenschap is een kind van de tijd waar het onderzoek gemaakt wordt,
doet een verslag van de resultaten van dit onderzoek
• De distantie kan door een gebruik van de regels van wetenschappelijke methodes -
is vaak heel belangrijk om snel conclusies te maken bij bv. een terroristische aanslag
• De politieke wetenschap kan op basis van door haar gebruikte verschijnselen en het
systematisch verzamelde data vergelijkingen en classi ceringen maken
• Voorbeeld: Een aanslag is niet zomaar een aanslag, maar een geval van een algemeen
verschijnsel die een deel uitmaakt van een categorie
• Niet nieuw - al Plato en Aristoteles hebben iets zoals dit bestudeerd - vergelijkingen
gemaakt en naar cases gezocht die tot hetzelfde categorie behoren
• Montesquieu onderzocht verschillende regimes
• Niccolò Machiavelli - beschrijft een aantal mechanismen van de macht en er ontstaat
bij hem een nieuw denken dat zich binnen een “staat” situeert
• Een “goede” politiek volgens hem is een politiek die haar vooropgestelde doel bereikt
• Beschrijft een aantal mechanismen van de macht die de context van Italië in de 16de
eeuw ver overschrijden
• Belangrijk - zijn bedenkingen over de verhouding tussen macht en ethiek
• Politieke wetenschappers moeten daarnaast een keuze kunnen maken uit de ruime
arsenaal van methoden en technieken om data te analyseren
• Onderzoek wordt gedaan op een kwantitatieve en kwalitatieve manier
• Kwantitatieve methoden - cijfers gebruiken
• Kwalitatieve methoden - op zoek te gaan naar structuur, waarmee thema’s kunnen
verbonden worden
• Alles hangt af van de onderzoeksvraag
• Openheid - altijd zeggen WAT je doet en WAAROM je dat doet
2
fi ff fi ff
, maandag 18 december 2023
• De politicologen hun publicaties zijn in verschillende tijdschriften gepubliceerd - de
meest geciteerde vaak in de Angel- Saksische wereld
• Op een andere manier hun stem laten horen - opiniestuk - dit behoort strikt niet tot de
politieke wetenschappen - politicologie bestaat uit het nauwkeurig analyseren van
feiten en processen, niet uit het ventileren van louter individuele meningen
1.4 De instrumenten van de politieke wetenschap
- De politieke wetenschapper gebruikt een aantal instrumenten die typisch zijn voor de
wetenschap
- Veel concepten - een begrip of een categorie benoemd voor het precies te kunnen
afbakenen
- Concept: Gender x geslacht
- Robert Dahl - onderzoek verricht naar macht en democratie - concept van polyarchie -
een systeem, een regime -
- Voorwaarden:
- De controle over de regering en over het beleid is in handen van gekozen mandatarissen
- De verkiezingen verlopen vrij en eerlijk
- De meeste volwassenen hebben het recht om hun stem uit te brengen
- De meeste volwassenen hebben het recht om zich als kandidaat te stellen
- De burgers genieten van een gegarandeerde vrijheid van meningsuiting, met inbegrip van
de vrijheid om het bestuur te bekritiseren
- De burgers hebben vrij toegang tot informatie die niet door het bestuur gecontroleerd
wordt
- De burgers zijn vrij om zich te verenigen in belangenorganisaties en in politieke partijen
- Polyarchie wordt beschreven als “perfect” - wat wij vaak democratie noemen
- Bedoeling van concepten - ons denken te sturen en ons helpen om hoofd- en bijzaken
van elkaar te onderscheiden
- De politieke wetenschap gebruikt ernaast ook modellen voor het onderzoek
- Het model van Easton -
- Gebruikt inputs
- Eerste input - demands
- Demands vanuit groepen
of individuen
- Eisen - verwachting bij de
bevolking
- Zeer gevarieerd en zeer
talrijk
- Gatekeepers - vaak
belangenorganisaties of
politieke partijen zelf -
reguleren de uiting van de
politieke eisen
- Support - steun - uitingen
van vertrouwen in het
systeem
- Meestal passief (regels in
de maatschappij naleven)
- Niet iedereen steunt het
- De eisen en steun worden daarna geconverseerd naar outputs (beslissingen)
- Outputs - vaak decisions en actions
- Hiervan komt de feedback terug naar die inputs - eis volledig ingevoerd, eventuele
nieuwe eisen komen daarvan ook
- Deze model is maar alleen een reductie van de realiteit
3
, maandag 18 december 2023
- Derde model - theorieën - geeft aan hoe politieke verschijnselen met elkaar in verband
staan
- Een theorie houdt altijd een hypothese in - een voorspelling waarvan nagegaan kan
worden of ze (nog steeds) klopt
- De hypothesen worden telkens weer getoetst - als het blijkt dat ze voortdurend minder
bevestigd worden, zal de theorie bijgestuurd moeten worden
Hoofdstuk 2: Staat en macht
2.1 Wat is macht?
- Een kenmerk van politiek is dat de regels bindend zijn - politieke regelgeving kan alleen
functioneren als ze vervolgens ook opgelegd kan worden aan de leden van een
samenleving
- Beperking van de vrijheid - verkeer, regulering nanciële markten
- Of: Garandeert juist menselijke vrijheid? bv. nachtlawaai
- Organisatie impliceert altijd een mate van orde - leden aanvaarden dan ook dat er
consequenties komen bij het niet-naleven van de regels
- Om zodanige regels op te dwingen oefenen politieke gemeenschappen macht uit over
hun leden.
- De enige manier om te ontsnappen is de gemeenschap te verlaten
- Burgelijke ongehoorzamheid - een publieke, niet-gewelddadige en bewuste daad die
ingaat tegen de wet en die tot doel heeft een wijziging in beleid of wetgeving te realiseren
- Vorm van een protest die steunt op morele overwegingen - klaagt een fundamenteel
onrecht
- Het protest verloopt op een civiele manier - geen geweld..
- De deelnemers aanvaarden de gevolgen van hun handelingen
- Dit term toegeschreven aan Henry David Thoreau
- Desondanks meerderheid leeft de regels wel na
- Wanneer burgers zich geen of weinig vragen stellen bij de uitoefening van macht spreken
we van gezag
- Volgens Max Weber zijn er drie vormen van gezag:
- Traditioneel gezag - respect voor de traditie en gewoonte
- Charismatisch gezag - berust op de persoonlijkheid van de machthebber - koningen
- Rationeel-legalistisch gezag - respect voor de regels - nu meestal bruikbaar
- Chronologisch verloop - nu rationeel gezag het belangrijkst, vroeger de twee anderen
vaak belangrijker
- Inzichten en oordelen evolueren dus door te tijd heen
2.2 Hoe macht meten?
- Volgens Robert Dahl is macht gede nieerd als een mogelijkheid of vermogen om dwang
uit te oefenen, niet noodzakelijk de uitoefening van dwang - mogelijkheid volstaat dus
- Kritiek daarop - sommige vormen van macht zijn onzichtbaar - volgens Bachrach en
Baratz is er meer aandacht nodig waarom bias wordt gemobiliseerd
- Bias kan bv. gemobiliseerd worden op non-decision making - het uitblijven van de beleid
en die te beperken op thema’s die veilig of vertrouwd aanvoelen
- Volgens Lukes, die de twee kritisseert, is macht vaak di use - niet makkelijk te
achterhalen of terug te brengen naar politieke actoren
- Drie gezichten van macht:
- Beslissen en bevelen - Iemand die macht heeft, kan een beslissing nemen, kan bevelen
dat die beslissing wordt uitgevoerd, en een straf opleggen aan diegenen die zich daar
niet aan houden
4
fi fi ff
