GEZINSPEDAGOGIEK
COLLEGE 1: GEZINSPEDAGOGIEK -> VRAAGSTELLING EN IDENTITEIT
HET GEZIN
Een gezin heeft verschilleden definities -> worden op andere manieren beschreven (vb de functie,…)
Definitie 1: een gezin is een huishouden met als essentiële kenmerken:
- combinatie van meer dan één generatie en tussen deze generaties een zorgafhankelijkheid.
- Ouderschap en veelal partnerschap zijn samenstellende elementen van een gezin.
- In een gezin is er sprake van minstens één ouder en één kind.
- Gezinsrelaties zijn solidair en niet-vrijblijvend. (verantwoordelijkheid opnemen)
- Een gezin kan verschillende vormen aannemen.
- Iemand kan opeenvolgend, of zelfs gelijktijdig lid zijn van verschillende gezinnen (scheiden -> stief
ouder)
Hoger Instituut Gezinswetenschappen (Luyten, Van Crombrugge & Emmery, 2017, p. 282
Definitie 2: Gezin’ in demografisch ( = onderzoek naar kenmerken van bevolking) onderzoek = ‘huishouden
- Bestaat uit ofwel één persoon die alleen leeft, ofwel uit twee of meer personen die al dan niet door
familiebanden verbonden, gewoonlijk eenzelfde woning betrekken en er mee samenleven”
Nationaal Instituut voor Statistiek, 1999
o Particulier huishouden: kleineren huishouden binnen ene woning
o Collectief huishouden: meerdere mensen samen leven (vb rusthuis, weeshuis, studnetenhuis,
internaat, gevangenis,.…)
- Gebaseerd op geregistreerde en administratieve cijfers afkomstig van officiële databronnen ->
rijksregister
Maar: kijken maar op 1 moment in de tijd, geen goed beeld van de werkelijkheid (als bv koppel uit
elkaar gaat, maar nog niet wettelijk gescheiden, zie je niet op cijfers) -> moeilijk zicht krijgen op grote
diversiteit
Definitie 3: Levine (1990) -> ziet het gezin vele breder, bestaat niet noodzakelijk uit ouder en kind
- Een gezin is méér dan het vroegere wettelijke, biologische en economische kader
- Subjectief fenomeen
- Er moet sprake zijn van solidariteitsrelaties tussen individuen met diepe persoonlijke bindingen en
reciprociteit (gelijk behandeling wederzijds)
o Geen wettelijke band, maar moeten wel voor elkaar zorgen (vb co-housing)
Definitie 4: in wetenschappelijk onderzoek
- Samenlevingsvorm van enkele mensen
- Contextbepaald -> hoe gezinnen omschreven worden hangt af van wat men onderzoekt (vb family ->
ruim of minder ruim gedefinieerd => gezin of familie)
▪ Conclusie: eenduidige definitie gezin is moeilijk -> vaak door maatschappelijke veranderingen
- Loskoppeling partnerschap en huwelijk
- Loskoppeling partnerschap en ouderschap (vb nieuw samengesteld gezin)
- Bloedband ouder en kind niet noodzakelijk (vb adoptie, pleegouderschap)
1
, - Diversiteit aan gezinnen -> verandering in samenstelling en grootte (toenam
eenoudergezinnen, kleinere gezinnen,…)
1 gezin op 10 rekent personen tot het eigen gezin die niet op dezelfde plaats wonen (kind op kot, net
gewijzigde toestand, partner verblijft ergens anders)
o Veel mensen is het klassieke kerngezin nog steeds ideaal, maar er wordt al ruimer gekeken
GEZIN ALS DIVERSITEIT IN SAMENLEVINGSVORMEN
definitie gezin is subjectief -> heel veel meer diversiteit te zien => (gezin synoniem van samenlevingsvormen)
▪ Een verband waar mensen met elkaar samenleven en voor de buitenwereld als zodanig herkenbaar
zijn -> Breed spectrum:
- Kerngezin (nuclear family)
- Grootfamilie (extended family) -> meer dan 2 generaties samen
- Klassieke (persoon woont letterlijk erbij) en gemodificeerd (hele betrokken, maar woont er
niet bij, maar wel dagelijks contact vb telefoon) uitgebreid gezin
- Eenoudergezin
- Ongehuwd samenwonend
- LAT-relatie (living apart together)
- Nieuw-samengesteld gezin (blended family, mikado-gezin -> niet wetenschappelijke
benaming)
- Holibigezin (regenbooggezin)
- Cohousing of samenhuizen
- Polyamoreus gezin -> met 3 een relatie
▪ Soorten ouders:
- Biologisch (natuurlijke) ouder
- Wettige of juridische ouder
- Pleegouder (tijdelijke of lange opvang kind)
- Adoptieouder, afstandsouder
- Stiefouder, plusouder
- Zorgouder, meeouder (hept biologische ouder)
- Bonusouder (help biologische ouder)
- Duo-moeders/vaders, holebi-ouders
- Draagmoeder, wensouder
- Buikmama (draagmoeder), leenmoeder (moeder eicel afstaat)
- Bio-vader (sperma afstaan), Viking-vader (mannen in noorden sperma afstaan)
- Donor-plusvader (zaad afstaan, blijft betrokken)
- Bom (bewust ongehuwde moeder) en bam (bewuste alleenstaande moeder)
- Solo-ouder (bewust of onbewust alleenstaande ouder)
DE GEZINSPEDAGOGIEK IN RELATIE TOT DE ALGEMENE PEDAGOGIEK
▪ Gezinspedagogiek = wetenschappelijk studie van opvoeding in gezinssituaties
▪ Opvoeding = het creëren van een relationele en materiele omgeving door opvoeders met het oog op
het welzijn en het volwassen worden van de opvoedeling -> verschillende manieren om die noden op
te vullen:
o Ouder-kind relatie in interactie -> kinderen evenveel betrokken in opvoeding als ouder
o Opvoedingsvraag en opvoedingsaanbod
o Parenting, parenting practices
o Omvat socialiseren -> kinderen opvoeden tot leden van de samenleving (waarden, normen,
gedragsregels)
2
, ▪ Veronderstellingen bij (gezins) opvoeding
o Essentieel voor het welzijn en opgroeien van het kind (kind als opvoedeling)
o Ouderfiguren stemmen hun handelen af op het welzijn en opgroeien van het kind (ouders als
opvoeder)
RELATIE TOT DE ALGEMENE PEDAGOGIEK
Praxis: praktijk van opvoeden
1. De ervaring dat de mens zelf aan het bestaan vorm en zin moet geven (vanuit een existentiële nood)
2. Deze vorm- en zingeving is steeds een relationeel gebeuren (relatie tot anderen)
3. De zingeving die een antwoord is op deze existentiële nood is nooit definitief (vb ik wil diploma halen,
anderen vrijwilligerswerk)
Toegepast op opvoeding
▪ De mens moet opgevoed worden, ingeleid worden in een wereld van betekenissen zodat ze zelf tot
een zingeving kan komen en het eigen handelen kan verantwoorden door zichzelf en ten opzichte van
anderen.
Algemene pedagogiek gaat zich richten op studie, onderwijs en vorming (algemener)
DE GEZINSPEDAGOGIEK ALS WETENSCHAP
Gezinspedagogiek = gedragswetenschap
▪ Levensloopbenadering: ontwikkeling binnen sociale context
o Proximale omgeving: alles wat dichtbij een kind is (vb interactie ouder kind)
o Distale omgeving: verder weg van kind (vb maatschappij of culturele impact op kind)
▪ Wederkerigheid van opvoeding
▪ Beschrijving van processen, interacties en mechanismen van gezinsopvoeding
▪ Studie naar antecedenten (voorafgaand) en consequenties (gevolg) van opvoeding -> wat maakt dat
mensen op bepaalde manieren opvoeden of wat maakt dat kind anders gaat gedragen door opvoeding
Gezinspedagogiek als wijsgerige reflectie over ouder-kind relatie
▪ Reflecties over belangen van het kind en verantwoordelijkheid van de ouders
o Betekent niet dat er normen opgelegd worden over wat goede opvoeding zou moeten zijn
Relatie met andere wetenschappelijke disciplines
▪ (gezins-) sociologie, economie, antropologie, (ontwikkelings-) psychologie
OPGAVE VAN DE GEZINSPEDAGOGIEK
Opgave 1: empirisch onderzoek
▪ Data verzamelen, analyseren, vaststellen, hypothese bevestigd of ontkracht
▪ Vb
o Hoe gaan ouders om met hun kind?
o Welke normen en waarden hanteren ouders?
Opgave 2: conceptueel onderzoek
▪ Theoretische kader vormen -> hoe kan de ouder-kindrelatie als opvoeding geconceptualiseerd worden
o Op theoretisch aanvaardbaar manier?
3
, o Binnen het huidige tijdskader?
o En verantwoord voor het kind?
Opgave 3: handelsgericht onderzoek
▪ Kijken wat men kan doen om het opvoeden te optimaliseren
o Nood en belang van gezins- en opvoeding ondersteunende initiatieven?
o Voorwaarden voor kwaliteit van deze initiatieven?
o Mogelijkheden tot optimalisering?
DE COMPONENTEN VAN DE OPVOEDING (KENNISCLIP)
Inzicht verkrijgen in gezinsopvoeding: rekening houden met verschillende componenten in de
opvoedingsrelatie tussen kind en ouder.
Handelingscomponent: alle gedragingen die in een
opvoedingsrelatie worden gesteld
Betekeniscomponent: minder zichtbare elementen
binnen het opvoeden, maar zijn van groot belang
om het handelen in opvoeden te begrijpen
Beinvloeden elkaar constant, moeilijk los
van elkaar zien
DE HANDELGERICHTE COMPONENT
OPVOEDINGSGEDRAGINGEN
▪ Concrete, observeerbare acties van ouders om het gedrag van hun kind te reguleren of te
ondersteunen ( = ‘parenting practices’ of opvoedingspraktijken)
o Vb complimentje geven, uitleggen wat er van ene kind verwacht word, kind slaan, huiswerk
nakijken,..
OPVOEDINGSDIMENSIES
▪ Bestaat uit verschillende opvoeding gedragen die veel met elkaar gemeen hebben. Op basis van hun
opvoedingsgewoonten worden ouders gesitueerd op een continuüm (vb. van ‘nooit’ naar ‘altijd’).
o Warmte/ondersteuning, controle, instructie, verzorging
▪ Verschillende dimensies:
o Gedragscontrole: opvoedingsgedragingen van ouders om het gedrag van kinderen te
reguleren
➢ vb. via straffen, belonen, supervisie, regels stellen
o Psychologische controle: opvoedingsgedragingen van ouders die de psychologische en
emotionele ontwikkeling van kinderen onder druk zetten
➢ vb. via autonomie inperken, kritiek geven, schuldinductie, onthouden van
warmte/steun
o Autonomie-ondersteuning: aanmoedigen van initiatief en vrijwillig functioneren van
kinderen
o Warmte: affectieve kwaliteit van de ouder-kind relatie
➢ vb. via aanvaarding, ondersteuning, betrokkenheid
4
