Samenvatting cognitieve psychologie 1
70% examen – Meerkeuzevragen hoorcollege EN WPO met giscorrectie (0,25)
30% verslag – Groepsverslag
1. Inleiding
Chapter 1: Introduction to cognitive psychology
1.1. Cognitieve psychologie
= Wetenschappelijke studie van mentale processen – alle onderzoek naar onze denkprocessen,
processen die we uitvoeren in het brein kan deel uitmaken van de cognitieve psychologie
Voorbeelden
- Waarom vallen mensen van een klif bij het nemen van een selfie?
- Bestaat multitasking?
- Sterke emoties = betere herinneringen?
- Wat komt er allemaal bij kijken wanneer een basketballer een doelpunt maakt (de verwerking
in de hersenen gedurende deze gebeurtenis)
- Mensen met een depressie; wat gaat er allemaal in hun hoofd om à hebben problemen met
bepaalde aandachtsfuncties waardoor ze vooral aandacht hebben voor negatieve aspecten –
cognitieve psychologie kan hier helpen in de behandeling
Verschillende domeinen binnen de cognitieve psychologie
- Perceptie – waarneming
- Aandacht
- Geheugen
- Taal
- Redeneren en probleem oplossen
- …
à elk deel is een gespecialiseerd studiegebied geworden. Alle delen samen vormen cognitieve
psychologie.
1
,Andere wetenschappen
Inspiratie uit
- Neurowetenschappen – neurale netwerken die betrokken zijn bij verschillende
aandachtsfuncties, welke breinonderdelen zijn betrokken bij bepaalde mentale processen
- Linguïstiek – taal, heel veel theorieën gehaald uit de taalwetenschappen
- Computerwetenschappen – bv robots
- Filosofie – wanneer we het hebben over bewustzijn is er vaak ook een filosofische invalshoek
- ….
Interdisciplinair onderzoek cognitie is wetenschap op zich geworden = cognitieve wetenschappen à
niet hetzelfde als de cognitieve psychologie. Het gaat over alle disciplines die onderzoek doen naar de
cognitie zoals bv de neurowetenschappen, computerwetenschappen, cognitieve psychologie, …
Wetenschappelijke methode
In cognitieve psychologie: experimentele methode (typisch is het controleren van storende variabelen)
Onderzoeksvragen beantwoorden aan de hand van experimenten (bv wat is het effect van amfetamine
op de geheugenfuncties)
- Manipulatie onafhankelijke variabelen (onafhankelijke variabele = amfetamine, we gaan deze
manipuleren bv ene groep krijgt amfetamine en andere krijgt placebo)
- Effect op afhankelijke variabelen (afhankelijke variabele = geheugen nagaan door verschillende
geheugenoefeningen bv woordenlijsten instuderen)
- Controlevariabelen
• Storende variabelen onder controle houden aan de hand van randomisatie,
counterbalancing, matching, … (zien dat onze resultaten niet te verklaren zijn door iets
anders dan de manipulatie van onze onafhankelijke variabelen) – storende variabele kan zijn
iemand met leerproblemen of geheugenproblemen, mensen die medicatie nemen, veel
koffie hebben gedronken, …
Afhankelijke variabelen
Meestal
- Reactietijden – de tijd die mensen nodig hebben om te reageren op een prikkel à overgrote deel
van cognitieve psychologisch onderzoek zal zich hier op focussen
- Nauwkeurigheid – hoe goed mensen woordenlijsten van buiten kunnen leren; echt kijken naar
hoe nauwkeurig ze dit hebben gedaan, hoeveel woorden hebben ze correct onthouden
Andere
- Vragenlijsten of interviews (peilen naar mensen hun bewustzijn)
- Oogbewegingen
- Breinactivatie (ERP, fMRI, PET)
- Verbale rapportage (interviews)
- …
2
,Populaties
Meestal
- Gezonde volwassenen, meestal studenten – cognitief functioneren goed en vaak ook hogere
intelligentie dan gemiddeld
Maar ook
- Patiënten met laesies – interessant bij biologische psychologie
- Kinderen en baby’s – interessant bij ontwikklingspsychologie
- Ouderen
- Dieren – in de dierenpsychologie
- ….
1.2. Theorie
Op basis van experimenteel onderzoek tracht de cognitieve psychologie theorieën te ontwikkelen.
Waarom zijn er theorieën nodig?
1. Samenvatting data – wat is al aangetoond, welk onderzoek of idee heeft nog meer
ondersteuning nodig?
• Jaarlijks duizenden experimenten
• Soms mathematische wetmatigheden, bv power law of learning
Voorbeeld – Power law of learning
à kunnen tot bepaalde wetmatigheden leiden. Zoals in het onderzoek naar vaardigheden heeft men
gezien dat we de meeste vooruitgang boeken in het begin van het leren van een vaardigheid, achteraf
gaat dit afvlakken. Bv leren koken, beginnen joggen, …
2. Verklaring data
• Experimentele methode causaliteit! à kunnen causale uitspraken doen bv effect
amfetamine op geheugen
3. Voorspelling data – bv vooruitgang vaardigheid aanleren vooral in het begin
à samenvatting, verklaring en voorspelling data
Zonder goede theorie is zelfs de beste data waardeloos à verband onderzoek – theorievorming – deze
twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden
3
, 1.3. Onderzoek – theorievorming
- Data kunnen enkel verklaard worden door theorieën
- Theorieën kunnen enkel tot stand komen via data
à onderzoekscyclus
à de link tussen deze twee zal ook de cognitieve psychologie bezig houden
Wetenschappelijk denken aanscherpen van de studenten
- Vereist goed begrip verband onderzoek – theorievorming à moet je oefenen!!
- Geen wit-zwart denken, maar standpunt ondersteunen door zoveel mogelijk
onderzoeksevidentie te verzamelen
- VRAAGT VEEL OEFENING
- Maar kan aangeleerd worden
Practicum is een oefening in wetenschappelijk denken
Ga onder meer na
- Wat is achterliggende rationale van onderzoek
- Leg in eigen woorden uit waarom specifiek experiment in vraagstelling kan beantwoorden
- Is andere verklaring data mogelijk?
- Beperkingen onderzoek?
4
, 2. Geschiedenis
Chapter 2: A brief history of cognitive psychology
2.1. Inleiding
- Interesse in mentale processen is eeuwenoud
- Filosofische studie bewustzijn, de geest
• Aristoteles – “Ons geheugen is als een kleitablet waarop we informatie kunnen schrijven”
• Socrates – “Kennis is aangeboren, men kan deze verzamelen, maar niet verwerven”
De ontwikkeling van de pyschologie, de start van de psychologie als wetenschappelijke discipline is
tegelijk begonnen met die van de cognitieve psychologie. De eerste vragen gingen ook over bewustzijn
(cognitieve vraag).
1. De eerste cognitieve psychologen
“Hoe is onderzoek naar de geest begonnen?” “Wie waren de grondleggers?”
2. Cognitieve psychologie wijkt af van de visie
“Hoe ontmoedigde het behaviorisme de studie naar de geest?”
3. De wetenschap naar de geest is herboren
“Wat zat er achter de “cognitieve revolutie” die de cognitieve psychologie als een groot deel
van de pyschologie vestigde?”
4. Moderne toenaderingen naar de studie over de geest
“Hoe wordt de geest vandaag de dag bestudeerd?”
2.2. Eerste cognitieve psychologen
- Cognitief psychologisch onderzoek reeds in 19de eeuw
- Zelfs voor de start van de psychologie (1879)
- Bv
• Eerste experimenten psychofysica: zie hoofdstuk perceptie
• De psychologische scholen – hielden zich bezig met het vraagstuk naar bewustzijn
5
,De psychologische scholen
- Onderzoek naar ‘het bewustzijn’ – bouwde voort op onderzoek dat reeds al gebeurd was
• Structuralisme: Duitsland – wat zijn de deelelementen van de geest, waaruit is onze geest
opgebouwd
• Functionalisme: VS – functie van de geest
• Beide scholen hielden zich bezig met onderzoek naar bewustzijn
- Wat is hét studiegebied van de psychologie?
- Wat is de ‘juiste’ wetenschappelijke methode – grote discussie over geweest, psychologische
scholen hielden zich hiermee bezig
Grondleggers/pioniers
Franciscus Donders (1868) – Nederlander
- Vader mentale chronometrie – hoe lang duren bepaalde mentale processen, hoeveel tijd nemen
deze in beslag, kunnen we dat meten, … ?
• Hoeveel tijd nemen mentale processen in beslag?
• Bestudeerde dit aan de hand van reactietijdtaken
à er wordt een prikkel aangeboden en de persoon reageert door de knop in te duwen. De tijd tussen het
aanbieden van de prikkel en het reageren op de prikkel wordt gemeten.
Enkelvoudige RT-taak
Trial 1
Trial 2
Trial 3
…
à Er is een pirkkel of er is geen prikkel. 1 soort prikkel die aanwezig is of afwezig. Er wordt enkel een
reactie gegeven wanneer de prikkel aangeboden wordt.
- S1 = R1
- a-reactie à reageren op een prikkel of niet reageren wanneer er geen prikkel is.
Keuze RT-taak
Trial 1
Trial 2
Trial 3
…
à Verschillende prikkels die een andere reactie vragen. We spreken hier van een keuzereactietijdtaak. 1
van de twee prikkels wordt altijd aangeboden. Er is nooit geen prikkel aanwezig. Bv groen à links
drukken, rood à rechts drukken
6
, - S1 = R1
- S2 = R2
- b-reactie
• a-reactie zit in de b-reactie verwerkt
• Stimulusdiscriminatie (een onderscheid kunnen maken tussen verschillende prikkels),
stimulusidentificatie (identificeren op een gegeven trial is het die bepaalde prikkel)
• Responsselectie (moeten weten welke respons we moeten selecteren, bv zien we rood
moeten we rechts duwen, zien we groen moeten we links duwen)
Go-no Go RT-taak
Trial 1
Trial 2
Trial 3
…
à Valt te vergelijken met de keuzereactietijdtaak maar je mag enkel op 1 van de twee prikkels reageren.
Je moet hier alleen reageren op de rode en bij een groen bolletje reageer je niet.
- S1 = R1
- S2 = geen R
- c-reactie
• a-reactie zit in de c-reactie verwerkt
• stimulusdiscriminatie (kunnen discrimineren), stimulusidentificatie ook kunnen identificeren
welke van de twee prikkels het is)
Reactietijdtaken samenvatting
- S1 à R1 a-reactie aRT
- S1 à R1 b-reactie bRT
S2 à R2
- S1 à R1 c-reactie cRT
S2
Substractiemethode
à Donders wou kunnen opmeten hoe lang bepaalde processen duren, heel eenvoudige, mentale
processen en kunnen we deze op de 1 of andere manier meten? Hij heeft dit gedaan via de
substractiemethode.
à heel eenvoudige reactie met basale motorische, mentale processen. Dit nam Donders als basisniveau.
7
,à Go no go taak – c min a doen, dan weten we eigenlijk perfect hoe lang dit proces duurt (identificatie
en discriminatieproces)
8
,à In beide gevallen reageren bij b-reactie. Hier komt een extra proces (reponsselectie: groen balkje) bij
kijken, want we moeten de juiste toets gaan zoeken om te reageren (bv links en rechts)
- Belangrijk idee!
- Mentale processen kunnen niet rechtstreeks waargenomen worden, maar dienen afgeleid te
worden uit gedrag – mentale processen proberen analyseren door dingen die we extern kunnen
waarnemen/meten (gedrag)
- Grondslag psychologisch onderzoek – dat idee is nog steeds de essentie binnen de psychologie
Dondersinstituut in Nederland in Nijmegen– wetenschappelijk instituut, psychologen of academici die
onderzoek willen doorvoeren naar cognitie kunnen dit hier doen met chique en nieuwe aparaten
Hermann Ebbinghaus (1885)
- Eerste geheugenexperimenten – vooral geïnteresseerd in het proces van besparing (niet
vergeten), een deel van de leerstof is blijven hangen na de eerste keer dat we het gestudeerd
hebben
- Hoeveel vergeten we en hoe snel gaat dit?
- Gaat informatie die we ons niet kunnen herinneren voorgoed verloren?
Besparingsmethode
- Lijsten zinloze lettergrepen DAX, QEH, LUH, ZIF, … (informatie die nog nooit eerder opgeslagen
is in het geheugen, compleet nieuwe informatie)
• Aanleren – Hoeveel beurten heb ik nodig vooraleer ik de lijst ken? Bv 9 – foutloze
reproductie
• Herleren – Hoeveel beurten heb ik nodig om de lijst te herleren? Bv 3 – foutloze reproductie
- Formule besparing
• (Beurten leren – beurten herleren) / beurten leren
• In % = [(9 – 3) / 9] x 100 = 67%
9
, Vergeetcurve
- Hoe meer tijd erover, hoe minder besparing –
hoe langer je wacht met het herleren, hoe meer je
vergeet
- Veel vergeten in het begin, daarna afvlakking –
tussen negetien minuten en 6 dagen zien we een
enorme daling, maar tussen 6 dagen en 31 dagen
zien we een afvlakking. We gaan dus minder
vergeten na een tijdje. Na een tijd is bepaalde
informatie verankerd.
Besparingsmethode liet toe om geheugenfuncties
te kwantificeren en plotten.
2.3. Opkomst behaviourisme
Hoe de cognitieve psychologie op de achtergrond geraakte. – Behaviourisme zal gaan doorbreken als
dominante stroming binnen de psychologie dus het onderzoek naar de cognitie komt op de achtergrond.
Behaviourisme
Watson ‘Psychology as the behaviorist views it’ (1913) – Psychologie als de studie van het gedrag
- Geen vage concepten zoals mentale processen en bewustzijn
- Objectieve gegevensverzameling om wetmatigheden in S – R relaties te definiëren
- Dierlijk en menselijk gedrag beantwoorden aan dezelfde wetmatigheden – enkel richten op de
studie van menselijk gedrag en de stimulus die dit gedrag uitlokt
Cognitieve psychologie vs. Behaviourisme
Behaviourisme
- Hoe leidt S tot R?
- Black box (mentale processen, niet als serieus studiegebied beschouwen)
Cognitieve psychologie
- Wat gebeurt er in het brein zelf tussen S en R?
- Wel rekening houden met deze black box!!
2.3.1. Eerste helft 20ste eeuw
VS - omdat deze invloed vanuit de VS kwam, merken we dat dit minder zwaar doorwoog in de EU
- Behaviourisme dominante stroming – Watson en Skinner
• Met name experimenteel onderzoek leren dieren
• Weinig onderzoek menselijke cognitie
- ‘Cognitieve winter’ – er werd actief een rem gezet op studie naar mentale processen
10
