Agogische wetenschappen
HOOFDSTUK 1: AGOGIEK EN DEFINITIES --------------------------------------------------------------------------------------1
WAT IS AGOGIEK? ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1
Een definitorisch probleem? ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 1
Geen definitorisch probleem? --------------------------------------------------------------------------------------------------- 1
AGOGIEK ALS WOORD ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3
AGOGIE(K) ALS KOPPELING VAN PRAKTIJK EN THEORIE ---------------------------------------------------------------------- 4
Praktijk -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4
Theorie -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4
AGOGIEK EN VERANDERINGEN ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 5
AGOGIEK EN VORMING --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5
HOOFDSTUK 2: AGOGIEK EN GESCHIEDENIS ---------------------------------------------------------------------------------6
INLEIDING -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6
Historisch overzicht ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6
TOT 1870 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6
17e en 18e eeuw: Verlichting en humanisme --------------------------------------------------------------------------------- 6
Vanaf 18e en 19e eeuw: Dubbele beweging: --------------------------------------------------------------------------------- 7
Opkomst industrialisatie en kapitalisme -------------------------------------------------------------------------------------- 7
VAN 1870 TOT 1945 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 8
Intermezzo: over historische breuklijnen en verzuiling --------------------------------------------------------------------- 9
VAN 1945 TOT 1970 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 9
VAN 1970 TOT 2003 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10
VAN 2003-2018 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11
VANAF 2018 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12
GESCHIEDENIS AGOGISCHE PRAKTIJK: OVER DE VERANDERENDE ROL EN PLAATS----------------------------------- 12
Van ontvoogding naar culturele zelfontplooiing en zingeving? -------------------------------------------------------- 12
Veranderend initiatief ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12
Emancipatie en discipline ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12
HOOFDSTUK 3: AGOGIEK EN WETENSCHAP -------------------------------------------------------------------------------- 13
WETENSCHAPSONTWIKKELING --------------------------------------------------------------------------------------------------- 13
Ten Have – Andragogie --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15
Andragogie in Vlaanderen en Brussel ---------------------------------------------------------------------------------------- 15
Andragogie internationaal? ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 15
AGOGISCHE OPVATTINGEN -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15
Agogiek: 3 opvattingen --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15
Empirisch-analytisch agogiek -------------------------------------------------------------------------------------------------- 15
Empirisch-analytisch: Sociale Technologie---------------------------------------------------------------------------------- 16
Empirisch-analytisch: Kritisch-Rationalisme-------------------------------------------------------------------------------- 16
Kritisch emancipatorisch agogiek--------------------------------------------------------------------------------------------- 16
Kritisch -emancipatorisch: kritisch agogiek--------------------------------------------------------------------------------- 17
Kritisch-emancipatorisch: handelingswetenschap ------------------------------------------------------------------------ 17
Kritisch-emancipatorisch: historische maatschappijwetenschap ------------------------------------------------------ 17
Pragmatisch agogiek ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 18
AGOGISCHE OPVATTINGEN IN EEN VERANDERENDE SAMENLEVING---------------------------------------------------- 19
Cultuur in verandering ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20
Cultuur in crisis -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 21
Besluit ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22
AGOGISCHE KERNBEGRIPPEN ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 22
Beïnvloeding ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22
Handelen --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22
Gesprek ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 24
Educatie: formeel, informeel, en non-formeel ----------------------------------------------------------------------------- 24
Sociaal-cultureel ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 25
Sociaal-cultureel (hermeneutische cirkel) ----------------------------------------------------------------------------------- 25
,HOOFDSTUK 4: AGOGISCHE FUNCTIES EN ROLLEN ----------------------------------------------------------------------- 26
INLEIDING ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 26
FUNCTIES------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 26
Leerfunctie ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 26
Cultuurfunctie (decreet) -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 26
Gemeenschapsvormende functie (decreet) -------------------------------------------------------------------------------- 27
De maatschappelijke bewegingsfunctie ------------------------------------------------------------------------------------- 31
Maatschappelijke bewegingsfunctie ----------------------------------------------------------------------------------------- 32
BESLUIT AGOGISCHE FUNCTIES: EMANCIPATIE VS DISCIPLINE? ---------------------------------------------------------- 33
,Hoofdstuk 1: agogiek en definities
Wat is agogiek?
Een definitorisch probleem?
Agogiek = het realiseren van filosofie, het streven naar een betere wereld. Een soort leerschool.
à Gevaar: personal bias; wat is goed en wat is slecht, wat is een betere wereld?
• Mysterie van agogiek: het is voor de meeste mensen precies niet duidelijk wat exact agogiek is, we zitten met
een definitorisch probleem. Elke definitie van agogiek schiet te kort omwille van de complexiteit en breedheid
van het agogische. Definities en beschrijvingen van agogiek zijn vaak niet geheel of eenduidig.
• Agogentaal: versluierend taalgebruik, van alles zeggen, maar tegelijk niks. Geen duidelijkheid, niks concreet.
Deze term heeft zich vooral in de jaren 80 bekend gemaakt om de agoog te beschrijven.
• Agogiek v.s. andere ‘studierichtingen’ (psychologie, pedagogiek, sociologie, ...): bij andere studies is het
gemakkelijker om een definitie te plakken, hun term en haar betekenis zijn goed ingeburgerd in ons huidige
cultuur, waardoor ook zij die het niet hebben gestudeerd, er iets over kunnen vertellen.
• Agogiek = multidisciplinair & multifunctioneel
à Functie van de agoog is niet eenduidig te definiëren, het hangt sterk af van de context waarin hij/zij werkt.
à Historisch gezien wordt agogiek beschouwd als een bovenbouwwetenschap; een overkoepelend
wetenschap, agogiek steunt op disciplines als:
1: psychologie: vooral sociale psychologie à begeleidende rol, werken met individuen.
2: sociologie-economie: inzichten in maatschappij nodig, basisrechten, inkomen, ongelijkheid.
3: filosofie: mens en wereldbeelden die mee doen beslissen hoe we de maatschappelijke organisaties in
maatschappij gaan inrichten à geven richting, zin en betekenis aan verandering.
• Doet niet aan beroeps sociologische bescherming à aanvaarden dat zowel een komediant als een jong meisje
de wereld kan veranderen (t.o.v. psycholoog wil goede psycholoog zijn).
Fragment uit een film: het verplichte Spartaanse opvoedingssysteem werd ‘agôgè genoemd; kinderen worden
weggetrokken van hun gezinnen om dan opgeleid te worden tot sterke krijgers à een oudere Griekse etymologie.
Geen definitorisch probleem?
Enkele Nederlandse denkers en auteurs geven een illustratief kader waarbinnen het agogisch object binnen het
Nederlandse taalgebied (waar theorievorming is begonnen) gedacht werd en wordt + evolutie doorheen de jaren:
Ten Have (± 1960)
• Wordt gezien als grondlegger van agogische wetenschappen, introduceert de term ‘agogie’als eerst
• Had het vooral over beïnvloeding van de agoog à geen wederkerig proces: de agoog beïnvloed de mensen
en niet omgekeerd à agoog is een neutraal persoon.
• “Opvoeding, vorming, leiding” met “een zekere richting, in overeenstemming met haar doelstellingen”
• “Deskundige en intentionele beïnvloeding van een (of meer) volwassenen gericht op verandering die wordt
ervaren als welzijnsbevording”. à Niet iedereen kan agoog zijn, je moet een deskundige zijn. Er zit een
bepaalde intentie achter de doelen die bereikt willen worden, een doel met welzijn in oog.
• Enge begripsbepaling: agogiek is ‘’sociale hulpverlening, vormingswerk, desnoods samenlevingsopbouw en
echt niet meer ‘’
• Vormde sociale pedagogie om tot de wetenschap van agogie(k), het voorvoegsel ‘ped’ weghalen zou aangeven
dat het werkdomein naast kinderen ook volwassenen betreft.
à Agogiek als interventiewetenschap (welzijnsbevordering), een handelswetenschap. Een agoog helpt bij
mensen die zelf niet weten hoe te handelen.
1
, Van Beugen (1970)
Leerling van Ten Haven, schrijft een boek
• Gaat meer technisch te werk à definieert “agogische aktie” als: “het complex van handelingen (interventies)
door middel waarvan een dienstverlenend systeem (‘change agent’, agoog) beïnvloedend inwerkt op sociale
processen en sociale structuren met het expliciete doel om het welzijn van een cliëntsysteem (individu, groep,
organisatie of gemeenschap) te bevorderen”
• Van Beugen gaat kijken naar hoe we zo systematisch mogelijk te werk kunnen gaan. Hij spreekt van een
cliëntsysteem, hiermee bedoelt hij dat je als agoog niet tegenover een individu gaat staan maar eerder
tegenover iemand dat deel uitmaakt van een groter geheel, een buurt, een stad, of kort; de samenleving.
• Met een dienstverlenend systeem bedoelt hij dat je als agoog niet noodzakelijk alleen werkt, je kan werken
in een onderneming, onder een beleid.
à Agogiek als interventiewetenschap
Nijk (1978)
Bouwt verder op het werk van Ten Have en Van Beugen maar neemt uiteindelijk een andere take; hij legt de
nadruk op het proberen begrijpen van andermans handelen. Bij Ten Haven en Van Beugen is agogiek vooral een
interventiewetenschap, bij wordt het gezien als een handelingswetenschap.
• Handelingswetenschap: niet iedereen weet “voldoende bevredigend en adequaat te handelen”., het gaat over
hoe we ons staande kunnen houden tegenover de wereld, hoe om te gaan met de wereld. Hoe groter mijn
handelingspotentieel, hoe beter ik tegenover problemen kan staan.
• Agogiek gaat om het opheffen van de impasse die ontstaat wanneer “mensen niet, niet adequaat, (of) niet
bevredigend weten te handelen”?
• Een meer alomtegenwoordige term hiervoor: empowerment.
• Agogiek als “verbeteren van handelen”: cliënt ondersteunen in hun handelen en waar nodig
handelingsbelemmering wegnemen à ontplooiing v/d individuele mens.
à Vb. maatschappelijk werken doet niet jouw papierwerk, maar ondersteunt jou om het zelf te kunnen doen.
à Vb. begeleider van verslaafde gamer: ingaan op handelen van leefwereld: inzicht krijgen + naar handelen
via gesprek: ‘’huur betalen is ook winnen”
Verbiest (1984): beschrijft agogiek als de hulpverlening aan en vorming en begeleiding van volwassenen.
Michielse (1977): het beïnvloeden, vormen en opvoeden van (volwassen) mensen binnen het welzijnswerk.
Van Gent (1991): een bescheiden, wetenschappelijke onderbouwde, bijdrage aan de sociale en culturele
ontwikkeling en ontplooiing van volwassenen of kortweg volwasseneneducatie.
à Focus verschuift van interventie en beïnvloeding meer en meer naar het bredere de (sociale en culturele)
educatie en vorming.
Wildemeersch (1998) – KUL: agogiek als sociaal leren
Bouverne-De Bie (2015) – UGENT: sociale agogiek is “de wetenschappelijke studie van sociaal werkpraktijken,
vanuit een sociaalpedagogisch perspectief”.
Vanwing, Elias (2007) – VUB: hoewel het aan de VUB nooit de eerste zorg is geweest om het eigen vakgebied af
te bakenen en te verzelfstandigen zoals dat in Nederland gebeurde, ...
à aanvullen a.d.h.v. slides
Enge begripsbepaling Brede begripsbepaling
- Sociale hulpverlening Alles wat te maken heeft met initiëren/begeleiden
- Vormingswerk van maatschappelijke verandering.
à Zegt niets over de identiteit van agogiek. Geeft enkel de grenzen aan. Idem voor: concepten als emancipatie,
interventie, empowerment, burgerschap, gemeenschapsvorming, verandering, ...
à Zijn generische termen die op verschillende manieren kunnen worden ingevuld.
à Het agogische heeft meer te maken met “de manier waarop” iets gedaan wordt.
2
