Resume
Samenvatting sociale filosofie en ethiek
- Établissement
- Hogeschool Gent (HoGent)
Samenvatting sociale filosofie en ethiek
[Montrer plus]
Vendeur
S'abonner
Aperçu du contenu
Sociale filosofie en ethiekAlgemene indeling
Oorspronkelijk is wijsbegeerte die vorm van kennisverwerving die ontstaat wanneer men geen vrede meer neemt met de mythische, magische of dogmatische aanpak
(ontstaan bij de Grieken).
Omschrijving van E. Vermeersch: filosofie als wachtkamer voor de wetenschap, een vorm van denken die vragen behandelt die nog niet door de wetenschap konden
beantwoord worden.
‣ Sterke (neo-)positivistische inslag: sterke klemtoon op wetenschap (en uiteindelijk zullen - hopen we dat - alle vragen door de wetenschap worden beantwoord).
Getuigt van het verlichtingsideaal van ‘bemeestering’: geloof in de kracht van wetenschap en technologie/techniek.
Wat kunnen we kennen? → wetenschapsfilosofie/epistemologie
Ethiek: gaat altijd over het ‘doen’, in een activiteit.
4 vragen van Kant:
‣ Wat kan ik kennen?
‣ Wat moet ik doen?
‣ Wat mag ik hopen?
‣ Wat is de mens?
Indeling van de wijsbegeerte en de plaats van de sociale en ethische filosofie
Factische problemen
Vraagt naar de oorsprong van alles wat bestaat - metafysica
Algemene metafysica of ontologie
Vraagt op de meest algemene manier waar het zijn alszodanig vandaan komt. (Wat is zijn? - Wat is niet zijn? - Wat is worden?)
‣ Vindt zijn oorsprong bij de Grieken met figuren zoals Anaximander, Parmenides, Anaximenes en Herakleitos maar ook later met Plato. Recenter kunnen we
Heidegger aanduiden als een belangrijke twintigste-eeuwse metafysicus die zich bijvoorbeeld het volgende afvroeg: Waarom is er iets en niet veeleer niets
Bijzondere metafysica - onderzoek naar de belangrijkste zijnden
‣ Rationele kosmologie - Kosmos (wereld) logos (leer)
‣ Bestudeert de basisstructuur van de wereld. Hoe steekt de wereld in elkaar? Is de wereld een geordend geheel of is er vooral chaos?
‣ Rationele psychologie/antropologie
‣ Stelt de vraag naar de essentie van de mens. Waarom ‘psychologie’
‣ Ziel als essentie van de mens? (We spreken hier meer recent eerder van wijsgerige antropologie (antropos/logos) (onsterfelijkheid van de ziel).
‣ Rationele theologie - (Theos god, logos).
‣ Is de wijsgerige vraag naar God. Bestaat God? Hoe moeten we ons die God voorstellen? Welke godsbewijzen kunnen we formuleren? Theodicee: als God
almachtig, algoed en alwetend is, waarom is er dan zoveel lijden en onrechtvaardigheid in de wereld? God heeft ook het kwade niet geschapen, enkel het
goede. Het kwade is gewoon de afwezigheid van het goede. (Bijvoorbeeld: donut: je ‘maakt’ ook het gat niet in de donut, je maakt de donut en het gat ontstaat er automatische bij. ‘Iets dat er niet is,
kun je niet maken’)
Deze indeling was de situatie in de achttiende eeuw Wat is rationaliteit? Moeilijke vraag, onduidelijk antwoord
‣ Rationaliteit (Verlichting) ‣ Denken
‣ Ziel ‣ Argumenteren
‣ God ‣ Taal
‣ Logica, of het gebruik van een bepaalde methode
‣ Geen mythe, geen dogma, geen waanzin (?)
Kennistheoretische problemen
Kennisleer of epistemologie
Sinds de moderniteit: metafysica verdwenen ten voordele van de kennisleer.
‣ Wat is kennis?
‣ Hoe kunnen we kennen?
Methodische twijfel van Descartes
Logica
Vraag naar het geldige redeneren
‣ Tracht de ‘wetten’ te achterhalen van het denken
‣ Modus ponens: het is regenachtig buiten, dus zij heeft een paraplu nodig
‣ Modus tollens: aangezien zij geen paraplu bij heeft, regent het niet
Het feit dat de redenering geldig is, verzekert ons er niet van dat de gebruikte stellingen waar zijn. De geldigheid van de modus tollens vertelt ons enkel dat de conclusie waar moet zijn, indien
alle premissen waar zijn.
Wetenschapsfilosofie
Bestudeert de wetenschap in het algemeen, één bepaalde wetenschap
‣ Filosofie van fysica, biologie, sociale wetenschappen…
Sociale loso e en ethiek - 2023 1
 fi fi
, Ethische en politieke problemen
Sociale filosofie? Kunnen we dit los van de ethiek en de wijsgerige antropologie bestuderen (zie bv. Hobbes en Rousseau)
Ethiek
Bestudeert de normen en waarden van het menselijke handelen. Stelt de vraag wat goed en kwaad is, wat een plicht is, wat een recht is…
‣ Waarden: motieven/idealen om na te streven. Iets waar belang aan gehecht wordt. Universele waarden (bijvoorbeeld: eerlijkheid, respect, vriendelijkheid…)
‣ Normen: toestand die voor een categorie van personen gewoon is. Normen zijn sterk verbonden met je achtergrond en de context is zeer bepalend. Geven concrete
richtlijnen over hoe je jou moet gedragen. (bijvoorbeeld: niet stelen, niet liegen, respect voor ouderen….)
Niet alle waarden en normen zijn moreel! Bv. rijkdom, selectieprocedures, …
Politiek (sociale filosofie)
Stelt de vraag hoe wij mensen kunnen samenleven. Hoe de maatschappij kan worden georganiseerd
Esthetica
Stelt in vraag wat schoon en lelijk is, wat kunst is
Vanuit het perspectief van de mens
Relatie a De zelfrelatie van de mens tot zichzelf is bij uitstek het studiegebied van de ethiek. In dit opzicht wordt in de ethiek onderzocht hoe de mens zich ten aanzien van
Mens zichzelf kan gedragen. Hier kunnen we opnieuw verwijzen naar de Kantiaanse vraag: “Wat moet ik doen?”. Aldus gaat de ethiek in de eerste plaats over de vraag
(Ethiek) naar het eigen handelen.
Relatie b De relatie tussen de mensen is een wederkerige afhankelijkheidsrelatie. We kunnen ze omschrijven als het studiegebied van de politieke of social filosofie. De
Mens mens mensen zijn op elkaar aangewezen om te kunnen (over)leven, maar er zijn ook een aantal spelregels nodig om dat te kunnen waarmaken. Vandaar dat we ook zullen
(Politiek) stilstaan bij de rechtsfilosofie. De kernvraag is: hoe kunnen we het beste samenleven?
Relatie c De relatie tussen de mens en de natuur is een éénzijdige afhankelijkheidsrelatie. De mens is afhankelijk van de natuur, terwijl dit omgekeerd niet het geval is. We
Mens → natuur kunnen deze relatie omschrijven als het studiegebied van de economie. Wij mensen hebben die natuur nodig (grondstoffen) om te kunnen leven. In de meest
(Natuur) algemene betekenis bestudeert de economie de wijze waarop mensen in hun behoeftes kunnen voorzien.
De Griekse Polis
Inleiding: polis en agora
‣ Centrum van de polis (stad/staat) is de agora (forum/markt/marktplein )
‣ Handel drijven + spreken → dubbelde functie
‣ Mannen (publiek) versus vrouwen/kinderen/slaven/niet-welgestelden
‣ De oikos is de plaats waar het overleven van de – uitgebreide – familie centraal staat. Onze hedendaagse term economie [oikos = huis, nomos = wet] is afgeleid
van het Griekse oikos, al moeten we in de context van de Grieken eerder denken aan “huishoudkunde”. In die oikos worden die dingen geproduceerd die de
man op de agora tracht te verkopen, en ook de waren die gekocht worden door diezelfde man worden teruggebracht naar de oikos alwaar ze verwerkt worden.
De oikos is dus de plaats van het ‘binnen’, het ‘verborgene’, waar vrouwen, kinderen en – voor diegene die het zich konden veroorloven – slaven huisden.
Plato (428bc - 348bc)
‣ Politeia (‘De Staat’, ‘Constitutie’, ‘Grondwet’ ‘Rechtsorde’)
‣ Gerechtigheid/rechtvaardigheid staat centraal, enige garantie voor vrede
Plato reageerde sterk tegen de democratische staatsvorm die hij in het toenmalige Athene zag
‣ Het was door en door corrupt geworden, de toenmalige machthebbers hadden zijn leermeester Socrates ter dood veroordeeld!
‣ In zijn Politeia schetst Plato daarom een ideale staat, een utopie [ou topos = geen plaats]. Voor een utopie is, denk aan de ideeënwereld van Plato, hier op aarde
geen plaats, maar we kunnen toch een aantal stappen zetten richting de ideale wereld, aldus Plato.
‣ Revolutionair → grote omwenteling, bevrijden uit hun ketenen
‣ Allegorie van de grot van Plato
‣ Mensen worden pas echt ontwikkeld – ze worden pas echt mens – wanneer ze van hun ketenen worden bevrijd zodat ze de dingen echt kunnen zien, niet
louter de schaduwen van de dingen.
‣ Het licht is fel en de weg uit de grot is lang en zwaar, maar het zal diegene die er in slagen waarheid en inzicht brengen.
‣ Richting een samenleving overeenkomstig de ideeën (utopie)
‣ Marx
‣ We kunnen ons niet neerleggen bij de bestaande onrechtvaardige situatie, deze is door en door slecht, en we moeten een radicale ommezwaai maken.
Bovendien hebben wij – letterlijk, cf. Plato’s grot – het licht gezien, dus wij hebben gelijk! Hoe kunnen we er níet in slagen om ons doel, de ideale toestand,
te verwezenlijken?
De Platoonse ideeën zijn dus letterlijk idealen: zaken die nog niet gerealiseerd zijn, maar waar we naartoe kunnen, meer zelfs, moeten streven.
‣ Zijn het goede
‣ Zijn het enige die het einddoel bepalen
‣ Concrete problemen in het realiseren ervan zijn louter technisch en van weinig belang.
Familie als model van de ideale samenleving
‣ Natuurlijke familie wordt opgeheven en de gehele samenleving wordt één grote familie. (Bijvoorbeeld, het opvoeden van kinderen wordt niet meer gedaan door de eigen familie maar door
specialisten van de staat. Elke maatschappelijke taak wordt dus overgelaten aan de specialisten ter zake (opnieuw: technocratie))
‣ Geleid door een wijze oude man (de vader) → de filosoof-koning
‣ Arbeidsdeling → economie en politiek worden één
Sovjet-Unie
‣ Ook Stalin, bijvoorbeeld, was er van overtuigd dat we de bestaande banden tussen mensen moesten verbreken: iedereen moest zich gewoon identificeren met de
Sovjetgedachte. Oude etnische categorieën werden ‘afgeschaft’. Zo verhuisde Stalin hele bevolkingsgroepen van het ene deel van de Sovjet-Unie naar het andere
deel ze werden gedwongen ‘hervestigd’.
‣ Één van de taken van een familie is economisch van aard. Een huishouden is een eenheid dat zichzelf moet in stand houden, dat moet zien te overleven. Economie is
natuurlijk ook verwant met het realiseren van sociale rechtvaardighed. Als Plato de familie als model van de ideale samenleving ziet, dan moet hij ook de samenleving
inrichten volgens economische wetmatigheden: de staat is er op gericht om te ‘overleven’ en zal mensen taken geven, zal het werk organiseren volgens een strikte
planning. De Platoonse ideale staat is dus ook een ‘planeconomie’ waarbij politiek en economie één zijn geworden (= politisering van de economie).
Sociale loso e en ethiek - 2023 2
 fi fi
, Aristoteles - Vrijheid (384bc - 322bc)
De ideeën van Aristotels zijn een kritiek op Plato’s ideale staat, die we vooral in zijn werk de ‘Politica’ kunnen lezen.
‣ Mens is een politiek dier
‣ Alle mensen → lees: alle mannen boven de 18 die rijk genoeg zijn, niet enkel filosofen
‣ We kunnen politiek niet overlaten aan mensen die denken dat ze altijd (moreel) gelijk hebben!
‣ Indien wel → onvrijheid (regels en reglementering), onderdrukking
‣ Iedereen mag mee beslissen, men is gelijk in de vrijheid
‣ De burgers die deelnemen aan de ‘polis’, de politieke samenleving, niet de slaven (en ook niet kinderen en vrouwen). Maar, tussen die burgers, is er wel
een gelijke mate van vrijheid. Iedereen mag volgens Aristoteles mee beslissen over maatschappelijke en politieke zaken.
‣ Politiek handelen: telkens opnieuw, in verschillende complexe situaties, ‘verstandig’ handelen (ethiek).
‣ Basisentiteit: de natuurlijke familie die buiten het politieke moet blijven (economie)
‣ Doel: niet het economische, maar het goede leven
‣ De familie heeft een economisch doel, het politieke heeft een ander doel, namelijk het ‘goede leven’: Hoe kunnen we de samenleving zodanig inrichten dat
het een vrije en fraaie inrichting van het leven betekent voor de mensen.
Basis voor onze democratie
Conclusie
Waarover gaat het eigenlijk in de politieke samenleving van de mensen?
‣ Het ‘sociale’ kunnen we verbinden met het idee van de rechtsorde en de rechtvaardigheid van Plato
‣ De ‘rechtstaat’ moet onze politieke vrijheid bewaren via wetten die deze garanderen, zoals Aristoteles voorstond.
De grondleggers van de Westerse democratieën hebben altijd wel een voorkeur gehad voor het Aristoteliaanse: bij twijfelgevallen kiest men eerder voor de vrijheid,
dan voor sociale gerechtigheid. In het Oosten was dit net omgekeerd. Onder invloed van Karl Marx trad daar de sociale gerechtigheid op de voorgrond, ten nadele
van de vrijheid.
De spanning tussen “gelijkheid” en ”vrijheid” vormt een rode draad in deze cursus.
Sociale loso e en ethiek - 2023 3

fi fi
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur chelslb. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €6,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
47561 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 15 ans