lOMoARcPSD|20345883
Politicologie
Hoofdstuk 1: Politiek en politieke wetenschap
1.1 Politiek
Het sturen van een samenleving = wanneer mensen samenleven duidelijke afspraken maken, om dingen
te regelen en de vrije keuze van mensen in te perken
→ wanneer de groep groter is, worden de afspraken ingewikkelder, neemt het aantal regels toe en worden
ze waarschijnlijk ook opgeschreven om ernaar te kunnen verwijzen wanneer er onenigheid bestaat
Grieke woord politika = de zaken die met de polis te maken hebben
- Aristoteles: de mens is een zoön politikon → een sociaal wezen, een wezen dat van nature met
anderen samenleeft
- Plato: zag het bestuur liever in handen van een beperkte en zorgvuldig samengestelde groep van
wijze mannen dan in handen van alle mannen in Athene
Definitie van politiek moet ons in staat stellen de variaties, soorten en vormen te onderscheiden en
historische veranderingen te zien
Politiek = alles wat te maken heeft met het besturen van een samenleving
1.2 Variaties in politiek
Een samenleving het belangrijkste aspect van politiek dat kan variëren → confrontatie met problemen van
coördinatie en sturing vereisen politieke maatregelen.
1.2.1 Politiek en territorium
Wij associëren poltiiek eerder met samenlevingen die verbonden zijn met territorium.
Bv. Gemeenten, provincies, regio’s, landen, internationale rganisaties van landen, …
Het lidmaatschap van een samenleving die verbonden is aan grondgebied is omvattender en dwingender
dan lidmaatschap van verenigingen en organisaties:
→ regels zijn niet zomaar te ontwijken
Vandaag is de wereld verdeeld in staten, die staten hebben grondgebied dat ze intern besturen en
eventueel tegen externe vijanden beschermen.
→ andere politieke structuren kunnen net zo belangwekkend zijn: denk aan de Rooms-Katholieke kerk
doorheen de Europese geschiedenis
Territoriale politiek = alles wat te maken heeft met het besturen van een territoriaal gefundeerde
samenleving
→ krijgt vorm en inhoud adhv nationale staten → zijn niet de enige structuren die onze samenleving
sturen; de territoriale structuur van onze samenleving is een stuk ingewikkelder geworden
Politiek kan een hele diepgaande invloed hebben op de leden van de samenleving
➢ Politiek variëert niet enkel in soorten samenlevingen, ze variëert ook naargelang inhoud en
reikwijdte
1.2.2 De verschuivende culturele grenzen van politiek
Historische verschillen: toen de moderne staat halverwege de 19e eeuw een vaste vorm kreeg was politiek
een erg beperkte aangelegenheid
→ staat zorgde voor een aantal basisregels, een rechtbank en politie, garandeerde een bescherming van
de grenzen en hieldt zich bezig met belastingsinning
→ er kwam meer vraag om nieuwe aspecten van de samenleving door de staat te laten regelen
, lOMoARcPSD|20345883
- Arbeidsbeweging: ijverde voor beschermende maatregelen die de gevolgen van economische
vrijheid moesten inperken
- T.H. Marshall: burgerschap mag vanaf de 20ste eeuw niet alleen gezien worden als een zaak van
burgerlijke en politieke rechten maar ook van sociale rechten
- In veel landen is het nu vanzelfsprekend dat de poltiiek regelend optreedt op terreinen als
onderwijs, wetenschap, cultuur, welzijn, gezondheid, …
➢ Vanuit de samenleving worden constant nieuwe vragen geformuleerd voor een regulerend
optreden door het politieke systeem
Historische evolutie is gepaard gegaan met een evolutie in onze politieke cultuur
→ elke samenleving heeft een aantal regels over wat politiek kan worden en wat niet
→ die regels veranderen op grond van behoeften die in de samenleving ontstaan
→ in de Westerse samenleving vandaag: veel belang voor onderscheid tussen privé en publiek
- Het privéleven is een sfeer waarin de politiek niet aanwezig is of mag zijn
- Veel discussie over de grens tussen beide sferen
1.2.3 De vormen en structuren van de politiek
Politiek
• Variëert naargelang de soort samenleving die bestuurt wordt
• Kan een zeer verschillende inhoud hebben
• Kan zeer verschillende vormen aannemen
→ de dagelijkse praktijk van de politiek kan er heel anders uitzien in verschillende landen en op
verschillende momenten
→ studie van de variatie staat centraal in de politieke wetenschap; vormen die de poltiiek aanneemt in
betekenisvolle categoriën rangschikken
Classificaties van politieke regimes op basis van de vraag wat de grote principes zijn die ten grondslag
liggen aan het functioneren van een bestel → een politiek regime
→ onderscheidt in regimes
• Democratisch regime = waar de macht tijdelijk is en verspreid is over verschillende groepen
o De toestemming om regels te maken en op te leggen adhv verkiezingen
o Een reeks fundamentele rechten worden formeel erkend en beschermd
→ variaties en gradaties in de mate waarin deze kenmerken aanwezig zijn
• Autoritair regime = waar één leider de macht houdt door een combinatie van traditionele
legitimiteit, patronage en onderdrukking
→ onderscheidt in staten
• Unitaire staten = waar het hele territorium vanuit één punt bestuurd wordt
• Federale staten = waar deelgebieden ook hun eigen bestuur hebben
•
1.3 Politieke wetenschap
Politieke wetenschap bestudeert de politiek
→ als politiek het sturen van een samenleving is heeft die samenleving en al haar leden voortdurend met
politiek te maken → veel leden van de samenleving praten over politiek
→ sommige leden van de samenleving praten over politiek als professionele bezigheid
- Journalisten brengen verslag uit, geven commentaaren suggereren betere oplossingen
- Kunstenaars praten ook vaak via hun werk over mens, maatschappij en politiek
➢ Politieke wetenschappers zijn niet de enigen die over politiek praten, maar doen het wel volgens
hun eigen regels
- Regels volgen uit een doelstelling: politieke gebeurtenissen en instellingen proberen te begrijpen,
verklaren en analyseren
, lOMoARcPSD|20345883
1) Regel van de intellectuele distantie
Politieke wetenschappers zijn lid van de samenleving die ze bestuderen en hun onuitgesproken voorkeur
of bias wordt geïllustreerd door hun keuze aan onderwerpen
o Jaren 60: levensvatbaarheid van democratische regmies na het onafhankelijk worden van
veel (Afrikaanse) kolonies die het moeilijk hadden met een democratisch regime op te
zetten
o Jaren 80: splinternieuwe groene partijen
o Jaren 90: opkomst van extreemrechtse partijen
o 2000: oorzaken en gevolgen van terrorisme
o Vandaag: klimaatverandering, financiën gecontroleerd door de overheid, populisme,
toenemende etnisch-culturele diversiteit
2) Regels van de wetenschappelijke methode
Intellectuele distantie kan voor een groot deel bereikt worden door de wetenschappelijke methode te
hanteren
→ gebruik maken van veel en bewust verzamelde waarnemingen, en een zorgvuldige en bewuste keuze
van onderzoekstechnieken
3) Regel van systematisch data verzamelen
→ bewust en systematisch heel veel informatie verzamelen gedreven door de wil om dit politiek
verschijnsel beter te kunnen begrijpen
Montesqieu onderzocht heel systematisch verschillende staatsvormen en regimes
4) Principe van openheid
Bij het verzamelen van data neemt de politieke wetenschapper het principe van openheid in acht: altijd
zeggen wat je doet en waarom je het doet
→ anderen moeten je onderzoek altijd kunnen overdoen, controleren en verfijnen
Niccolo Machiavelli (1469-1527)
Wordt tweede kanselarij van republiek Firenze nadat de Medici verdreven zijn → Medici grijpen met
behulp van de paus opnieuw de macht en Machiavelli wordt gevangen genomen → schrijft Il Principe
→ visie op politiek die totaal breekt met het verleden: politiek en moraal worden van elkaar
lossgekoppeld; een ‘goede’ of ‘deugdelijke’ politiek is geen politiek die een aantal ethische voorschriften
beantwoord, maar is een politiek die haar vooropgestelde doel bereikt = een nuttigheidscirterium
1.4 De instrumenten van de politieke wetenschap
Doel van een politieke wetenschapper:
• Inzicht verwerven en verklaringen geven voor wat er zich in de politieke sfeer van een samenleving
afspeelt
• Politiek begrijpelijk maken, analyseren en inzichten aan te reiken
→ Doel bereiken: gebruik maken van een aantal intstrumenten = hulpmiddelen die het mogelijk maken
om politieke gebeurtenissen te ontleden en classificeren
1.4.1 Concepten
Een concept = een begrip, een algemene categorie, een verschijnsel dat benoemd wordt met de bedoeling
het precies te kunnen afbakenen
Geslacht = het biologische verschil tussen mannen en vrouwen
Gender = de sociale en culturele verschillen als maatschappelijke constructies die geënt zijn op de seksen
→ maakt het mogelijk te praten over de wijze waarop in een samenleving mannelijke en vrouwelijk
rolpatronen bestaan, verwachtingen over hoe mannen en vrouwen zich moeten gedragen, oordelen over
de positie die ze in de samenleving (idealiter) innemen
, lOMoARcPSD|20345883
→ begrip dat ons toelaat aan de strikte tweedeling te ontsnappen en zo ook andere genderidentiteiten
erkenning te geven
Robert Dahl:
Polyarchie = een soort politiek systeem, een regime dat voldoet aan de volgende voorwaarden:
• De controle over de regering en het beleid is in handen van de gekozen mandatarissen
• De verkiezingen verlopen vrij en eerlijk
• De meeste volwassenen hebben het recht om hun stem uit te brengen
• De meeste volwassenen hebben het recht om zich kandidaat te stellen
• Burgers genieten een gegarandeerde vrijheid van meningsuiting (ook tov het beleid)
• Burgers hebben vrij toegang tot informatie die niet door het betsuur gecontroleerd wordt
• Burgers zijn vrij om zich te verenigen in belangenorganisaties en politieke partijen
→ lijkt op een democratie
→ is een ideaaltype = het wil niet bestaande regimes exact beschrijven, maar wil een aantal essentiële
kenmerken ervan identificeren die het mogelijk maken om te classificeren en vergelijken
1.4.2 Modellen
Een model = een voorstelling van de realiteit, maar niet zomaar een reproductie ervan
→ een instrument om te ebstuderen objecten tot hun essentie te herleiden
→ geeft relaties aan, vertelt hoe een aantal dingen in elkaar zitten
David Easton (1965):
Model van de politieke kringloop
→ politieke systemen beschouwen als een kringloop, waarbij ‘inputs’ worden omgezet in ‘outputs’
inputs: eisen en steun
outputs: beslissingen en terugkoppeling
1) Eisen = vragen vanuit individuen of groepen om een politieke oplossing van een probleem
- Niet alle wensen en verwachtingen zijn eisen
- Niet alle problemen vragen om een politieke oplossing
→ een politieke oplossing = een oplossing waarbij aan de hele samenleving een regel opgelegd wordt,
waarbij de samenleving dus in een bepaalde richting gestuurd wordt
- De eisen kunnen te talrijk zijn = volume overload
- De eisen kunnen te gevarieerd zijn = content overload
• Conversie door gatekeepers of sluiswachters = mechanismen die de individuele eisen bundelen tot
algemene principes en maken ze op die manier makkelijker te behandelen
- Thema’s die niet meteen passen in de algemene visies van politieke partijen of belangengroepen,
hebben het moeilijk om door de sluizen te passeren
2) Steun = uitingen van vertrouwen in het politiek systeem
- Kunnen verschillende vormen aannemen
o Meestal passief: door gehoorzaamheid en het naleven van politieke beslissingen
o Kan ook actief geuit worden
- Zeker niet iedereen steunt altijd het politieke systeem:
o Niet na-leving is een uiting van afwezigheid van steun
o Onderzoek: burgers die minder vertrouwen hebben in de politiek zijn minder geneigd om de
wetgeving op te volgen
