Algemene Didactiek 2
Samenvattingen en notities semester II
Thyra Janssens
MT1- B11
,Inhoudsopgave
1. Hoofdstuk 3 : hoe wij waarnemen ......................................................................................... 5
1.1 Crossmodale plasticiteit................................................................................................. 5
1.2 Wat houdt het onderscheid tussen gewaarwording en waarneming in? ......................... 5
1.3 wat is waarnemen ?....................................................................................................... 6
1.3.1 de spiegeltheorie.................................................................................................... 6
1.3.2 Sleuteltheorie......................................................................................................... 7
1.3.3 Vergelijking spiegel- en sleuteltheorie..................................................................... 8
1.4 Welke processen spelen een rol bij onze waarneming? ................................................... 9
1.4.1 selectiviteit ............................................................................................................ 9
1.4.2 adaptatie ............................................................................................................... 9
1.4.3 relativiteit .............................................................................................................. 9
1.5 is onze waarneming objectief? ......................................................................................10
1.5.1 de invloed van aandacht ........................................................................................10
1.5.2 invloed van emotie en motivatie............................................................................11
1.5.3 de invloed van opgedane kennis ............................................................................12
1.6 is er een overeenkomst tussen fysieke pijn en sociale pijn?............................................13
1.7 begrippenlijst hoofdstuk 3 : hoe wij waarnemen ...........................................................14
2. hoofdstuk 7 : motivatie ............................................................................................................18
2.1 de driedeling van Baumeister........................................................................................19
2.1.1 Motivaties met sociale diersoorten........................................................................20
2.1.2 Motivaties door cultuur .........................................................................................20
2.2 5 belangrijke behoeftes waarmee ‘social professionals’ werken.....................................21
2.2.1 De behoefte aan controle ......................................................................................21
2.2.2 De behoefte om erbij te horen : niet zien ...............................................................23
2.3 De behoefte om te zorgen, helpen en op te voeden .......................................................23
2.4 Behoefte aan positieve eigenwaarde.............................................................................23
2.5 De behoeftenpiramide van maslow...............................................................................24
2.5.1 Lichamelijke/ fysiologische behoefte......................................................................25
2.5.2 Veiligheidsbehoefte...............................................................................................25
2.5.3 Liefdesbehoeften...................................................................................................25
2.5.4 Behoefte aan eigenwaarde ....................................................................................26
2.5.5 Behoefte aan zelfverwezenlijking of zelfactualisatie ...............................................26
2.6 Verschil intrinsieke en extrinsieke motivatie..................................................................27
2.6.1 Doel en motivatie ..................................................................................................27
2.6.2 Operant leren........................................................................................................27
1
, 2.6.3 Extrensieke motivatie ............................................................................................27
2.6.4 Intrinsieke motivatie .............................................................................................27
2.6.5 Flow......................................................................................................................27
2.7 Relatie tussen verwachting en motivatie .......................................................................28
2.8 Zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci .....................................................................28
2.8.1 Behoefte aan autonomie .......................................................................................29
2.8.2 Behoefte aan verbondenheid.................................................................................29
2.8.3 Behoefte aan competentie ....................................................................................29
2.8.4 Invloed van omgeving op de behoeften..................................................................29
2.8.5 Adolescenten en behoeften...................................................................................30
2.9 Motivatiemodel volgend Prochaska en DiClemente .......................................................30
2.9.1 Voorbeschouwing..................................................................................................30
2.9.2 Overweging...........................................................................................................30
2.9.3 Besluitvorming ......................................................................................................31
2.9.4 Actieve verandering...............................................................................................31
2.9.5 Volhouden ............................................................................................................31
2.9.6 Terugval ................................................................................................................31
2.9.7 Motiverende gespreksvoering................................................................................31
2.10 Belangrijke begrippen hoofdstuk 7 : motivatie...............................................................32
4. Hoofstuk 4 : hoe wij leren door directe ervaring en door nadoen...........................................36
4.1 Wat is leren? ................................................................................................................37
4.2 Klassieke conditionering : KLACO ..................................................................................39
4.1.1 Klassiek conditioneren : het oudste leermechanisme op 2 manieren.......................41
4.1.2 Wet 1: Prikkelgeneralisatie ....................................................................................42
4.1.3 Wet 2 : Discrimineren ............................................................................................43
4.1.4 Wet 3 : bekrachtiging.............................................................................................43
4.1.5 Wet 4 : extinctie / uitdoven ...................................................................................43
4.1.6 Wet 5 : herconditionering......................................................................................43
4.3 Operante conditionering : OPEC ....................................................................................44
4.3.1 het experiment van Skinner : The Skinner-box........................................................45
4.3.2 het experiment van Thorndike ...............................................................................46
4.3.3 Wet 1 : generaliseren.............................................................................................47
4.3.4 Wet 2 : discrimineren ............................................................................................48
4.3.5 Wet 4 : reinforcement ...........................................................................................49
4.3.6 wet 4 : extinctie en negeren...................................................................................51
4.3.7 Conditioneringsschema OPEC ................................................................................51
2
, 4.3.8 Verschillen tussen klassiek en operant conditioneren : algemeen ...........................52
4.3.9 Verschillen tussen klassiek en operant conditioneren : de leerwetten.....................53
4.4 Praktijktoepassingen van associatief leren ....................................................................54
4.4.1 Exposure ...............................................................................................................54
4.5 Bekrachtiging in gespreksvoering ..................................................................................56
4.6 Gedrag veranderen door operante conditionering .........................................................57
4.7 Hoe wij leren door te observeren en te intimideren .......................................................58
4.8 De experimenten van Albert Bandura............................................................................59
4.10 Sociaal leren en agressie ...............................................................................................61
4.11 Werking van spiegelneuronen.......................................................................................62
4.12 Begrippenlijst hoofdstuk 4 : Hoe wij leren door directe ervaring en door nadoen ...........63
5. Hoofdstuk 5 : hoe wij denken en leren..................................................................................64
5.1 Inleiding .......................................................................................................................64
5.2 Hoe ontwikkelt het denkvermogen zich en waaraan denken we vooral ? .......................65
5.2.1 Ontwikkeling van ons denkvermogen.....................................................................65
5.2.2 Wat is de meest voorkomende inhoud van onze gedachten? ..................................68
5.3 Over welke 2 denksystemen beschikken wij? = Onze dubbele geest ...............................71
5.3.1 De twee systemen .................................................................................................71
5.3.2 De Stroop-taak ......................................................................................................73
5.3.3 De vier doelen van denken ....................................................................................74
5.4 Wat zijn cognitieve schema’s?.......................................................................................75
5.5 Hoe worden onze cognitieve schema’s geactiveerd? ......................................................79
5.6 Welke vormen van denken hebben wij ? .......................................................................79
5.6.1 Voorspellingsdenken .............................................................................................79
5.6.2 Patroon- of samenhangdenken ..............................................................................80
5.6.3 Bevestigen-van-wat-je-al-weet-denken..................................................................81
5.6.4 Oorzaak-gevolgdenken ..........................................................................................84
5.6.5 Wij-begrijpen-elkaar-denken .................................................................................88
5.7 Wat is intelligentie en wat is de relatie met denken en leren ? .......................................90
5.8 meervoudige intelligentie .............................................................................................95
6. Intelligente Webquest..........................................................................................................98
1.1 Betekenis van intelligentie voor het leren : verschillen in leerresultaten ..............................98
1.2 Begripsomschrijving intelligentie ........................................................................................98
1.3 Verschillende vormen van intelligentie ...............................................................................99
1.4 intelligentie en erfelijkheid : pa of ma, ik slim?.................................................................. 100
1.5 Meten van intelligentie .................................................................................................... 101
3
, 1.6 Kritiek op IQ tests............................................................................................................. 102
1.7 Hoogbegaafdheid ....................................................................................................... 102
6.8 begrippen bij hoofdstuk 5 : Hoe wij denken en leren........................................................... 105
7. evaluatie (syllabus algemene didactiek) .............................................................................. 106
7.1 Functies van evaluatie ................................................................................................ 106
7.2 Vormen van evaluatie ................................................................................................. 108
7.3 Fasen in het evaluatieproces....................................................................................... 111
7.4 De terugkoppeling of feedback : een extra kans voor leerlingen ................................... 114
8. Hoofstuk 6 : hoe wij onthouden en vergeten....................................................................... 115
8.1 Inleiding ..................................................................................................................... 115
8.2 Waartoe is ons geheugen in staat? .............................................................................. 115
8.3 Waaruit bestaat ons geheugen? .................................................................................. 116
8.3.1 Het sensomotorisch geheugen ............................................................................. 118
8.3.2 Het werkgeheugen .............................................................................................. 120
8.3.3 Het langetermijngeheugen .................................................................................. 122
8.4 Met welke technieken kunnen we informatie beter onthouden? ................................. 125
8.4.1 Aandacht............................................................................................................. 125
8.4.2 Informatie betekenisvol maken ........................................................................... 126
8.4.3 Chunking............................................................................................................. 126
8.4.4 Herhaling ............................................................................................................ 127
8.4.5 Geheugenschema’s verbinden ............................................................................. 128
8.4.6 Ezelsbruggetjes.................................................................................................... 129
8.4.7 Maak gebruik van meerdere zintuigen ................................................................. 129
8.5 Hoeveel soorten langetermijngeheugen hebben we?................................................... 130
8.5.1 Het expliciet geheugen ........................................................................................ 131
8.5.2 Het impliciete geheugen ...................................................................................... 132
8.6 Kunnen we ook foutieve herinneringen hebben ? ........................................................ 134
4
, 1. Hoofdstuk 3 : hoe wij waarnemen
1.1 Crossmodale plasticiteit
= delen van de hersenschors die geen informatie (meer) krijgen van het zintuig waarbij ze horen,
worden door een ander zintuig gekaapt
Vb: doordat men blind is is het gehoor veel scherper
Vb: als men blind is kan met echolocatie aanleren om toch te ‘zien’
Vb: indien men blind is kan men wel schilderen doordat de tast is verscherpt
Vb: door crossmodale plasticiteit leert een vrouw braille lezen maar raakte dit kwijt door
een beroerte waar de visuele cortex ligt
1.2 Wat houdt het onderscheid tussen gewaarwording en waarneming in?
Gewaarwording
• Activeren van onze zintuigen door prikkels
• Prikkels die we voelen : chaos
• Hersenen selecteren, ordenen en geven betekenis aan prikkels
• beginnen te zien, horen, ruiken of voelen
Waarneming
• Waarneming, ook wel perceptie genoemd, is het proces van het verwerven, registreren,
interpreteren, selecteren en ordenen van zintuiglijke informatie.
• Waarneming = perceptie
• Innerlijke proces
• Om iets te kunnen waarnemen moet je iets gewaarworden
• Waarneming van de buiten- en binnenwereld
Vb: het ruiken van iemands parfum Examenvraag : hoe kan je je eigen
Vb: je lichaam zorgt ervoor dat je niet omvalt observaties objectiever maken
• Geen snelle conclusies
Receptoren trekken
• Deel van zintuigen • Kan enkel op moment zelf
• Gespecialiseerde cellen • Kan geen conclusies trekken
• Gevoelig voor een specifieke prikkel uit iets waar je niet bij was
• Trek geen interpretaties
Zintuigensysteem
= De zintuigen met de receptoren samen met het bijhorende hersendeel worden een
zintuigensysteem genoemd
5
, De zin van pijn
• Pijn : cruciaal om te overleven
• Vertelt ons wat er mis is met ons lichaam
• Mensen die geen pijn voelen : doen onrechtstreeks aan automutilatie
• Voelen van geen pijn : kort leven
• Pijnprikkels ontbreken
1.3 wat is waarnemen ?
algemeen
• waarnemen = het zich bewust worden van dat wat de zintuigen beroert
• zintuigen hebben receptoren verbonden aan de hersenen
• staan in contact via hersenen met zenuwbanen
• wat onze zintuigen beroert :
- veranderingen van elektromagnetische golven (het kijken)
- veranderen van mechanische aard (drukverschillen bij luisteren, de tast en de pijn)
- aanwezigheid van chemische stofjes (proeven en ruiken)
bewustwording
• interpretatie
• betekenisgeving
wat we waarnemen hang af van :
• de cultuur waarin men is opgegroeid
• wat men kent en niet kent
• als we iets waarnemen, dan leren we daarvan, maar wat we geleerd hebben beïnvloedt
dan weer onze waarneming
vb: je ziet een zwart wit foto, zonder dat je er iets in herkent, maar als je langer
kijkt dan interpreteren die hersenen die vlekken en is dat een betekenisvolle
gewaarwording geworden
1.3.1 de spiegeltheorie
• Waarnemer : passief
• Waarneming: passief, vangt op en registreert
• Waarneming zou afspiegeling van werkelijkheid zijn
• Maar waarneming is een bijzonder gebeuren dat niet zomaar te
registreren valt
Vb: als we dronken zijn zien we dubbel maar dat is niet zo in echt
6
, 1.3.2 Sleuteltheorie
De interpretatie
• De interpretatie van de waarnemer staat centraal
• Kenmerken van waarnemer bepalen wat we waarnemen
Primaire en secundaire eigenschappen
• Primaire eigenschappen : ‘echte eigenschappen’
- Grootte uitdrukken in centimeters
- Frequentie van geluid
• Secundaire eigenschappen : ‘welke pas in de mens tijdens het waarnemingsproces
ontstaan’
- Geur
- Kleur
- Klank van stem
De waarnemer
• Actieve rol
• Zijn verschillende waarnemingsprocessen
• We zijn bij waarnemen afhankelijk van wat we waarheid noemen
• Kenmerken van waarnemer en het waargenomene verbonden
De werkelijkheid
• Werkelijkheid stelt grenzen aan mogelijke interpretaties
Vb: als je een ouder en een jonger persoon dicht bij elkaar stelt zijn de
interpretaties zeer verschillend, de een zien vader en dochter, de ander leraar en
leerling en nog een ander een verliefd stel, niemand ziet een hond.
• Theorie vindt oorsprong uit biologie en evolutietheorie
Overleven/ voortplanting
• Niet iedereen/ alles neemt hetzelfde waar
• Je neemt enkel hetgeen waar wat van belang is voor het overleven/ voortplanting
• Sommige dieren hebben verschillende zintuigen en/ of zintuigen die verschillend we rken
Vb: als een hond, een vlinder en een meeuw op het strand zijn dan zal de vlinder
kijken of er andere vlinders zijn, de hond zal gefascineerd zijn door de dode vis in
het zand en de meeuw zal een partner meeuw of voedsel zoeken. Ze hebben geen
oog voor elkaar en nemen niet hetzelfde waar
7
,Het kleurenspectrum
• Bij vele diersoorten anders
• Waardoor waarneming ook anders is
• Wij nemen infrarood niet waar, sommige andere dieren wel
Vb: slangen hebben een infraroodfunctie om prooien op te sporen
Karikaturen
= wij, en elke diersoort nemen niet de werkelijkheid waar, maar elke diersoort en de mens krijgen
toegang tot aspecten van de wereld die voor hem van belang zijn. Elke diersoort heeft tijdens zijn
evolutie de sleutel (zintuigen) ontwikkeld die dat deel van de werkelijkheid kan ontsluiten dat
nodig is voor overleving
• Wat wij waarnemen van de werkelijkheid is slechts een karikatuur van de werkelijkheid
De invloed van taal op waarnemingen
• Taal beïnvloedt hoe en wat we waarnemen
• Taal stelt mensen in staat om biologische mogelijkheden op verschillende wijze te
benutten
Vb: de Engelse taal kent een onderscheid tussen de groen en blauw, en heeft daar
aparte woorden voor, een stam uit het Amazonewoud heeft dit dan weer niet,
maar heeft twee aparte woorden voor twee soorten geel. Het bleek dan ook dan
de Engelsen moeite hadden met het benoemen van die twee soorten geel waar
voor de stam twee aparte woorden voor waren, en omgekeerd
1.3.3 Vergelijking spiegel- en sleuteltheorie
8
, 1.4 Welke processen spelen een rol bij onze waarneming?
Algemeen
• Er zijn aantal processen die rol spelen bij tot stand komen van waarneming
1.4.1 selectiviteit
• tijdens het proces van waarnemen maken zintuigen en bijhorende hersenhelften keuzes
• onbewuste en bewuste keuzes
= selectiviteit
• overgrote deel van prikkels : automatisch verwerkt en komt niet in bewustzijn terecht
• ook bij wat we bewust waarnemen passen selectie toe
• bij selectiviteit spelen 2 processen een belangrijke rol : adaptatie en relativiteit
1.4.2 adaptatie
• aanpassing
• veranderingen merken we op
• zintuigen zijn extreem gevoelig voor veranderingen
vb: we zijn gewoon aan het lichte gezoem van de koelkast, pas als hij stopt dan
merken we het op. We zijn ons niet langer bewust van het geluid omdat we ons
hebben aangepast aan het constante geluid
saccades / oogsprongen
• is een snelle beweging van de ogen. Het oog verandert daarmee het punt waarop het
geconcentreerd is (fixatiepunt)
• kunnen stilstaande objecten zien
• belangrijk bij lezen
• als ogen niet zouden bewegen zouden we geen stilstaande objecten zien
1.4.3 relativiteit
• slaat op verschijnsel dat we geen ‘objectieve’ aspecten van de werkelijkheid waarnemen,
maar altijd vergelijkingen tussen objecten of tussen situaties
• waarnemingen : steeds relatief, niet objectief
• nemen vooral veranderingen waar, geleidelijke veranderingen nemen we niet waar
vb: de buitentemperatuur is kouder, warmer of hetzelfde dan gisteren, we nemen
geen graden Celsius waar
9
