Strafrecht
Les 1
Deel I. STRAFRECHT
Hoofdstuk 1: Juridische situering
1. Een begripsomschrijving
Het geheel van rechtsregels dat bepaalt:
(1) onder welke voorwaarden gedragingen misdrijven zijn en welke gedragingen
misdrijven zijn;
(2) wie dader van een misdrijf is en strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt;
(3) welke straffen bestaan en welke straffen op de misdrijven worden gesteld;
(4) onder welke voorwaarden straffen aan daders kunnen worden opgelegd en
uitgevoerd; en
(5) hoe de bevoegde instanties oordelen over misdrijf, dader en straf.
Wat is strafrecht?
- rechtsregels van misdrijf en straf + de straffen die erop gesteld worden
- Studie van misdrijf, dader en straf
- = geheel van rechtsregels die iets zeggen over wanneer iets een misdrijf
is, welke gedragingen misdrijven zijn (uit welke bestanddelen moet een
misdrijf bestaan?), welke voorwaarden er zijn voor een gedraging een
misdrijf is, welke misdrijven er zijn, wie de dader is (meerderjarig,
minderjarig, geestesziek,…), welke straffen er bestaan + welke straf staat
er op een welbepaald misdrijf,
Puntje (4):
- Gaat over onder welke voorwaarden je een straf mag geven
- Hoe zou de rechter kunnen kiezen welke straf hij oplegt
- Vraag bij strafuitvoering: onder welke voorwaarden mag iemand
vervroegd vrijkomen?
Puntje (5):
- Gaat over de procedure hoe je het straffen gaat regelen. Hoe je het gaat
organiseren.
- Welke rechtbanken zijn bevoegd om te oordelen
1
,Misdrijf: Afwijkingen van de norm die een reactie in de vorm van een straf
verantwoorden. Wat een misdrijf is, verschilt in tijd en ruimte. Wat is een misdrijf
(algemeen) en welke gedragingen zijn een misdrijf (bijzonder)?
- Gedragingen waarvan er in de wet wordt gezegd dat ze misdrijven zijn en
waar er een straf op wordt gezet.
- Kern van misdrijf is dat er in de wet bepaald wordt wat een misdrijf is en
welke straf er op geplakt wordt
- = afwijkende gedragingen die mensen doen waarvan we vinden dat ze
niet mogen gebeuren en die mensen niet mogen doen die zo erg zijn dat
we vinden dat die mensen daar een straf voor moeten krijgen
- Daden die niet ongestraft kunnen blijven
- Wel evolutie in misdrijven: er zijn gedragingen die vroeger misdrijven
waren en nu niet meer of omgekeerd vb. euthanasie: vroeger werd dit
gezien als moord, nu wordt het gezien als een toegelaten behandeling
- Misdrijf is geen universeel gegeven, elk land heeft eigen regelgeving
Dader: Bestraffing voor daders en regels over wie dader kan zijn en
strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt.
- = strafrechtelijk verantwoordelijk zijn
- Natuurlijke personen + rechtspersonen kunnen strafrechtelijk
verantwoordelijk volgens het Belgisch recht
- Rechtspersoon: vb. bedrijven
- Niet iedereen is strafrechtelijk verantwoordelijk, vb. minderjarigen
Straf (en beveiligingsmaatregel): Wettelijk bepaalde vorm van leed door de
rechter opgelegd als sanctie voor een misdrijf. Wat is een straf (algemeen) en
met welke straf wordt een bepaald misdrijf bestraft (bijzonder)?
Beveiligingsmaatregelen zijn geen straffen (maar vallen wel binnen het
strafrecht).
- Vorm van pijn doen, leed toebrengen
- Beveiligingsmaatregelen:
= zijn sancties die kunnen worden opgelegd aan daders die niet
schuldbekwaam zijn en dus niet aan een echte “strafrechtelijke
sanctie” kunnen worden onderworpen.
vb. internering: is een reactie op een misdrijf, maar is geen straf
internering behoort wel tot het strafrecht
het is mogelijk dat er op een misdrijf op een andere manier wordt
gereageerd dan met een straf. Als er een gevaarlijke situatie is
gecreëerd, kan het zijn dat er ipv een straf een beveiligingsmaatregel
2
, wordt toegepast. Denk aan internering bij een geesteszieke persoon die
cognitief niet de mogelijkheid heeft om zelf beslissingen te maken.
Deze personen zijn niet strafrechtelijk verantwoordelijk dus kunnen
geen straf krijgen, daarom voorzien ze die beveiligingsmaatregelen.
Niet omwille van wat ze hebben gedaan, maar omwille van de
veiligheid. die geesteszieken zijn eigenlijk geen daders, kunnen geen
straf krijgen, maar wel die beveiligingsmaatregelen.
Internering (art. 2 wet betreffende de internering van personen) is geen straf,
maar een beveiligingsmaatregel. Het behoort wel nog steeds tot het strafrecht.
Procedureregels: Formele regels over hoe de bevoegde instanties oordelen
over misdrijf, dader en straf.
2. Strafrecht als publiekrecht
Strafrecht = publiekrecht
- privaatrecht: het recht tussen personen. Vb. verbintenissenrecht.
- Publiekrecht: recht dat de relatie regelt tussen de overheid en de burger
- Plegen van een misdrijf brengt een juridische relatie met de overheid tot
stand. = verticale rechtsverhouding
Verticale rechtsverhouding: Het plegen van een misdrijf brengt een relatie tot
stand tussen dader en de staat. Het recht om te straffen is voorbehouden aan de
staat.
- Relatie tussen persoon en staat
- Enkel de staat kan een straf opleggen, privé personen kunnen dat niet
onderling afspreken.
- Vb. ik geef toestemming om mij te verwonden, dan nog blijft dit gezien
worden als misdrijf en kan er nog steeds een straf aan gegeven worden
voor slagen en verwondingen. strafrecht is van openbare
orde/publiekrecht. Je kan dus zelf niet beslissen of iets een misdrijf is of
niet. Kijken wat er over in de wet staat. Denk weer aan het voorbeeld van
de euthanasie, je mag niet zomaar tegen iemand zeggen “vermoord mij”
- Vb. boxen: het feit dat boxen een sport is, wordt in principe ook gezien als
misdrijf. Ook gezien als slagen en verwondingen. Nu is boxen wel op zo
een manier geregeld dat het niet illegaal is om boxen als sport te doen.
Strafrecht is niet onderhandelbaar, het is van openbare orde
Openbare orde: Strafwetten zijn van dwingend recht. Burgers kunnen geen
afspraken maken over de inhoud, reikwijdte en toepassing van de strafwet.
- Afspraken over het feit dat bepaalde strafwetten in bepaalde gevallen niet
van toepassing zijn, zijn niet rechtsgeldig
3
, - Zelfs de toestemming van het slachtoffer kan het misdrijf niet
rechtvaardigen
Slachtoffers: Slachtoffers hebben geen recht om te straffen en zijn ook niet
nodig om te straffen (geen klachtmisdrijven meer). Wel deelnemen aan de
procedure en daarin via burgerlijke partijstelling privaatrechtelijk belang
(schadevergoeding bekomen) nastreven. Geen recht om de strafvordering uit te
oefenen en (mee) te beslissen over straf en strafuitvoering. Wel meer aandacht
voor slachtofferrechten (o.m. inzage, onderzoekshandelingen, gehoord en
geïnformeerd worden….).
- Je hebt geen bevoegdheid om zelf te straffen. Slachtoffer moet via de
staat hopen dat er een straf komt voor de dader. Het is het OM die bepaalt
of er al dan niet een straf komt.
- Slachtoffers kunnen wel een schadevergoeding nastreven als ze in de
burgerlijke partij zitten, ze kunnen wel geen straf nastreven
Misvatting: mensen denken dat er enkel een misdrijf is, als het slachtoffer een
klacht indiende. Is niet zo, er is een misdrijf als de wet dat bepaalt.
Vroeger in het oude strafrecht bestonden wel klachtmisdrijven (enkel misdrijf
als er een klacht is gekomen), maar bestaat niet meer in het oude strafrecht.
3. Materieel en formeel strafrecht
Materieel strafrecht: Rechtsregels die betrekking hebben op de omschrijving
van strafbare gedragingen, daderschap, straffen en voorwaarden om straffen op
te leggen en uit te voeren.
- Hier zitten geen procedureregels
- Gaat over de inhoud
- Dit gaan wij bestuderen
Formeel strafrecht: Procedureregels over de toepassing van het materieel
strafrecht. Door wie en op welke manier worden misdrijven vastgesteld,
opgespoord, vervolgd, bewezen, berecht en uitgevoerd (strafvordering,
strafprocesrecht).
- Gaat over de vorm
- Gaat over de procedureregels
- Gaan we later zien
- Materieel en formeel strafrecht zijn grotendeels verknocht met elkaar
Strafuitvoeringsrecht is materieel en formeel strafrecht.
- = penitentiair recht
- Geheel aan rechtsregels die betrekking hebben op voorwaarden,
modaliteiten en procedures mbt de uitvoering van de straf
4
