SOCIALE WETGEVING
MODULE 1: INTRODUCTIE
ALGEMENE ARBEIDSRECHTELIJKE BESCHOUWINGEN
HISTORIEK
Voor 19e eeuw
➔ Weinig sprake van arbeidsrecht, je kon niet vrij arbeid aanbieden en uitvoeren.
19e eeuw
➔ Startschot organisatie arbeidsrecht (nog geen regels).
➔ Laissez Faire: overheid kwam niet tussen relatie WN (= werknemer) en WG (= werkgever),
alle vrijheid in contractuele afspraken.
Overheid trad wel repressief/onderdrukkend op ten aanzien van WN:
samenspanningsverbod (verboden te staken), werkmansboekje (mogelijkheid WG om
loon WN inhouden als hem iets niet aanstond, bv.: te laat aangekomen) en
werkrechtersraden (mogelijkheid WG om WN strafrechtelijk te beteugelen).
➔ 1886: eerste sociale wetgeving als gevolg van meer en meer opstanden, in eerste instantie
voor gezondheid en veiligheid.
20e eeuw
➔ Aandacht collectieve aspect (uitbouw van het Collectieve Overleg), internationalisering
grondrechten en meer bescherming WN door de regelgever.
21e eeuw
➔ Tot de dag van vandaag veel kluwen, er is geen duidelijk overzicht van de regelgeving. Er is
een roep naar eenvormigheid/codificatie (= samenvoegen van wetteksten die over eenzelfde
onderwerp gaan).
➔ Modernisering: aanpassing regelgevend kader naar hedendaagse maatschappelijke noden
voor verschillende vormen van arbeid.
TOEPASSINGSGEBIED
Ratione Personae (personele toepassingsgebied)
Regels arbeidsrecht zijn enkel van toepassing op de tewerkgestelden in de particuliere sector, met
de arbeidsovereenkomst (= overeenstemming arbeidsvoorwaarden tussen WG en WN) als centrale
concept.
In de publieke sector ben je geen WN, maar een ambtenaar, tewerkgesteld onder de overheid als
WG. Voor hen geld het ambtenarenrecht. Hier is het centrale concept de aanstelling of benoeming.
De overheid kan veel éénzijdig ingrijpen om arbeidsvoorwaarden aan te passen en het contractuele
kader te onderhandelen, tegenover de particuliere sector.
Grens tussen beiden wordt meer en meer vaag, overheid past meer en meer
contractuele arbeidsverhouding toe: contractuelen in overheidsdienst.
Uitzondering: regelgeving met verruimd personeel toepassingsgebied, die geldt voor
zowel WN als ambtenaar (bv.: regels voor loonbescherming en de welzijnswet).
Luca Pleysier 2024-2025
,Zelfstandigen zijn verstoken van de regels en bescherming van het arbeidsrecht. Het grote verschil
is de afwezigheid van een gezag-element. Een zelfstandige heeft een opdrachtgever en fluctueert
in de tijd. Hij ontvangt instructies van een niet-vaste WG en verleent zijn diensten.
Ratione Materiae (materiele toepassingsgebied)
➔ Individuele arbeidsrecht: regelt individuele arbeidsverhoudingen tussen WN en WG.
Arbeidsovereenkomstenwet!
➔ Collectief arbeidsrecht: regelt de verhoudingen tussen WN-groeperingen en 1 of meer WG(-
groeperingen).
CAO - Collectief Arbeidsovereenkomsten wet!
➔ Arbeidsreglementering: alle arbeidsbeschermende regels, zoals de welzijnsregelmeting.
➔ Sociaal handhavingsrecht: afdwingen en eventueel sanctioneren (sociaal strafrecht) van alle
regels.
Ratione Loci (grondgebied, nationale arbeidsrecht: België)
Voor iedereen die tewerkgesteld in België is, ongeacht de nationaliteit.
➔ Meer en meer grensoverschrijdende tewerkstelling: Rome I - Verordening: regelgevende
norm op Europees niveau. Bv.: iemand die werkt in NL, maar een opdracht in BE heeft?
RECHTSBRONNEN
Hiërarchie der Normen
Probleem: alle regels zijn afdwingbaar en moeten
Internationaal Recht (met directe werking) worden nageleefd, tussen de verschillende
niveaus zijn er soms tegenstrijdigheden (=
Grondwet normconflicten).
De hogere norm zal altijd gelijk hebben. Als er
Wetten / Decreten / Ordonnanties
geen sprake is van een conflict kunnen ze perfect
KB / MB / Regeringsbesluiten
naast elkaar blijven bestaan.
Normen Provincies en Gemeenten Op internationale normen met directe werking
kan je direct aanspraak doen.
Internationale rechtsbronnen (vb.)
➔ VN - Verenigde Naties: ECOSOC-verdrag (geen directe werking).
➔ IAO - Internationale Arbeidsorganisatie: forum voor totstandkoming verdragen en
aanbevelingen (geen directe werking).
➔ Raad van Europa (ruimer dan EU): sommige bepalingen directe werking.
EVRM - Europees Verdrag voor de Rechten van de Mensen.
(H)ESH - Herziene Europese Sociaal Handvest.
➔ EU:
VEU - Verdrag betreffende de Europese Unie.
VWEU - Verdrag betreffende de Verwerking van de Europese Unie.
HGEU - Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie.
Verordeningen hebben een directe werking, richtlijnen niet en moeten eerst omgezet worden.
Luca Pleysier 2024-2025
,Nationale rechtsbronnen
De grondwet bestaande uit het gelijkheidsbeginsel, de vrijheid van verenigingen, ... . Ook de wet
van zowel op federaal niveau als op niveau van de deelentiteiten, vaak op advies van sociale
gesprekspartners.
Wanneer de wetgeving soms onduidelijk is, speelt de rechtspraak door rechtscolleges een
belangrijke rol ter interpretatie van een recht. De rechtsleer (= doctrine) heeft een interpreterende
waarde, maar weinig invloed.
Eigen rechtsvorming:
➔ Conventioneel: WN en WG onderhandelen rekening houdend met het dwingend regelgevend
kader.
➔ Reglementair: PC’s (= paritaire comités) nemen beslissingen.
Specifieke arbeidsrechtelijke hiërarchie (niet volledig, zitten nog gaten in)
Dit is niet terug te vinden in de algemene hiërarchie. Het moet natuurlijk ingepast worden, je kan er
niet van afwijken.
➔ CAO - algemeen verbindend verklaarde Collectieve Arbeidsovereenkomsten (heel veel in
terug te vinden), enige wat hierboven staat zijn de dwingende bepalingen van de wet.
Belang van wilsovereenstemming!
SOCIAAL HANDHAVINGSRECHT
Rechtscolleges
Van belang voor sociale wetgeving: Arbeidsrechtbank (rechtscollege van eerste aanleg), Arbeidshof
(als niet eens met vonnis) en Hof van Cassatie (laatste instantie).
➔ Grondwettelijk Hof en Raad van State kunnen zorgen dat lagere normen soms kunnen
wegvallen.
Arbeidsrechtbanken, vroeger werkrechtersraden, hebben een materiele bevoegdheid voor
geschillen inzake het arbeidsrecht en het sociaalzekerheidsrecht. De territoriale bevoegdheid wordt
bepaald door de exploitatiezetel van de WG.
Telkens bestaande uit 3 zetels: 1 beroepsmagistraat + 2 lekenrechters (1 voor WN en 1 voor WG,
idealiter uit dezelfde sector). Ook OM (= openbaar ministerie) aanwezig uitgeoefend door het
arbeidsauditoraat om het algemeen belang te verdedigen.
Afgevaardigden van representatieve werknemersorganisaties hebben procesbevoegdheid hun
leden te vertegenwoordigen, het monopolie van advocaten wordt hierdoor doorbroken.
Er is wisselwerking met andere rechtscolleges, zowel nationaal (bv.: vrederechter) als
Europees/internationaal (bv.: Hof van Justitie via nationale procedures).
Inspectiediensten (andere manier om te zorgen dat het recht gehandhaafd wordt)
Hebben vaak verregaande bevoegdheden, bv.:
➔ FOD WASO - Federale OverheidsDienst Werk, Arbeid en Sociaal Overleg (belangrijkste
binnen arbeidsrecht).
➔ FOD Sociale Zekerheid
➔ RVA - Rijksdienst Voor Arbeidsvoorziening
➔ Departement Werk en Sociale Economie (Vlaanderen)
Er is beweging om deze diensten meer te controleren, logischer te schikken en te reduceren.
Luca Pleysier 2024-2025
,Sociaal Strafrecht
De meeste arbeidsrechtelijke regels worden strafrechtelijk gesanctioneerd, men acht naleving ervan
fundamenteel. In 2010 kwam hiervoor het sociaal strafwetboek, waar alles bij elkaar staat.
Administratieve sanctie Strafrechtelijke sanctie
Niveau 1 10 - 100 EUR /
Niveau 2 25 - 250 EUR 50 - 500 EUR
Niveau 3 100 - 1.000 EUR 200 - 2.000 EUR
Niveau 4 300 - 3.500 EUR 600 - 7.000 EUR (+ 3m-6j gevangenis)
Op deze sancties zijn opdeciemen van toepassing. Dit houdt in dat je altijd de geldboete x8 moet
doen om het uiteindelijke te betalen bedrag te bekomen. Vaak wordt dit nog eens vermenigvuldigd
met het aantal WN waarvoor de bepaling is overtreden.
Je kan niet beide sancties hebben, het is één van beide. De arbeidsauditeur gaat na of een
overtreding strafrechtelijk moet worden gesanctioneerd. In dat geval gaat het naar de correctionele
rechtbank. Zo niet blijft het bij een administratieve sanctie afgehandeld door de FOD WAZO.
➔ Uitzonderingen: wel beide, in geval van bv.: opzetten bedrijfssluiting, ...
ARBEIDSMARKTRECHT
ORGANISATIE VAN DE ARBEIDSMARKT
In het begin sprak men van een vrije markteconomie, de regelgever moeide zich niet veel. Dit zorgde
voor heel wat uitbuitingen waardoor er tussenkomst kwam door de wetgever. De sociale concurrentie
moest beperkt worden en er moesten éénvormige lonen en arbeidsvoorwaarden komen.
➔ ’70: crisissituatie door overaanbod aan arbeidskrachten, meer vraag naar flexibiliteit in
arbeidsvoorwaarden en arbeidsbescherming daalt. Men moet op zoek naar een evenwicht.
Er zijn verschillende maatregelen. Binnen de EER (= Europese Economische Ruimte) is er vrij
verkeer van WN. Voor diensten is dit detachering, de dienst is aangeboden door een buitenlandse
WG en stuurt WN uit naar België.
Voor niet-EER geldt vrij verkeer van WN niet. De regelgever kan beperkingen zoals een
verblijfsvergunning of arbeidskaart opzetten. In België wordt verblijf geregeld door de federale
overheid en de tewerkstelling is een gewestelijke bevoegdheid.
Moeilijk!
➔ Single Permit: via één aanvraagprocedure beide tegelijk aanvragen.
➔ Blue Card: enkel voor hooggekwalificeerde WN uit niet EU-lidstaten, zelfde principe.
Soms, zoals in de haven, moet men een bepaalde arbeidskaart bekomen via een paritaire
administratieve commissie om bepaalde taken te mogen uitvoeren. Zo beperkt men de toestroom
van arbeidskrachten.
Op illegale tewerkstelling van buitenlandse WN bestaat een sociaalrechtelijke bepaling van niveau
3 of 4!
Luca Pleysier 2024-2025
, ARBEIDSBEMIDDELING
= vraag en aanbod met elkaar in contact proberen te brengen.
De doorbraak van de overheidsmonopolie gebeurde door een verdrag gesloten binnen de IAO
(= Internationale Arbeidsorganisatie). Hierdoor moesten er ook private spelers op de markt worden
toegelaten. Toch speelt de overheid nog steeds een belangrijke rol: VDAB, Actiris, Le Forem, ...
Private spelers kunnen toetreden, maar moeten zich houden aan een regelgevend kader.
RECHT IN VERBAND MET WERKGELEGENHEID
Algemene werkgelegenheidsbevorderende maatregelen
➔ Flexicurity: flexibiliteit van de WG combineren met de zekerheid voor de WN.
➔ Loon- en arbeidskosten drukken: de loonnorm geeft aan hoeveel marge een WG heeft zijn
lonen in totaliteit te laten stijgen binnen zijn onderneming over 2 jaar gespreid, anders is er
een strafrechtelijke sanctie. Op deze manier wordt de concurrentie tussen ondernemingen
versterkt.
Groep van 10: sociale gesprekspartners (vertegenwoordigers WG- en WN-organisaties)
die lonen bepalen. Akkoord vaststellen in IPA (= Interprofessioneel Akkoord).
Uitzonderingen: individuele loonsverhogingen, bonussen, ... vallen buiten deze norm.
➔ Versoepelen arbeidsvoorwaarden: toelaten nacht- en overwerk, ...
➔ Herverdeling arbeid: bv. van SWT (= Stelsel van Werkloosheid met een Toeslag), het vroeger
brugpensioen, mensen laten uitstromen zodat er plaats vrijkomt.
➔ Employability: herscholing toelaten, inschakelen in andere functie, ...
Er is een opkomende rol van gemeenschappen en gewesten via arbeidsbemiddeling en
werkgelegenheidsbeleid.
Specifieke werkgelegenheidsbevorderende maatregelen
Inzetten op risicogroepen zodat deze hun toegang tot de arbeidsmarkt vinden. WG kan worden
gesubsidieerd om bepaalde WN in dienst te nemen. Er zijn ook quota.
Zijn vaak federale maatregelen, maar meer gewesten willen interveniëren via hun bevoegdheden
inzake het economische ontwikkelingsbeleid.
Luca Pleysier 2024-2025
