Inleiding Grondwettelijk Recht
Algemeen
Wat is “recht”?
- Regels die ontstaan wanneer een groep mensen zich in een samenlevingsverband gaan
organiseren en waaraan die groep zichzelf onderwerpt
- Verplichting tot naleven van de regels
- Niet-naleving wordt gesanctioneerd
Tweedeling: privaatrecht & publiekrecht
- Privaatrecht: regels die alleen de verhoudingen tussen particulieren regelen
1. Bv. verbintenissenrecht, personen- en familierecht, huwelijksvermogensrecht,
erfrecht, vennootschapsrecht, handelsrecht
- Publiekrecht: regels die het optreden van de overheid en de verhouding van de overheid tot
de burgers beheersen
1. Bv. grondwettelijk recht, bestuursrecht, strafrecht
De Grondwet
Grondwettelijk recht
- Meest fundamentele onderdeel van publiekrecht
- Recht dat handelt over de inrichting en de werking van de overheid
1. Hoe is de staat georganiseerd?
2. Welke instellingen zijn er?
3. Wat zijn de bevoegdheden van die instellingen?
4. Hoe verhouden die instellingen zich tot elkaar?
5. Hoe verhouden die instellingen zich tot de burgers?
Grondwet = fundament/basis van ons rechtsbestel
- Het document waarin de meest fundamentele regels die de overheid moet eerbiedigen zijn
samengebracht
- GRONDSLAG en GRENS voor iedere machtsuitoefening door de overheid
- Regels in de grondwet houden juridische verplichtingen in
1. Une constitution est un corps de lois obligatoires, ou ce n’est rien (E.J. Sieyès, 1794)
- Hogere status dan andere rechtsnormen in het rechtsbestel
Bv: ‘hij heeft de grondwet geschonden’ klinkt erger dan ‘hij heeft de wet geschonden’
- Gevolg: “Grondwettelijke verschansing”
o Grondwet kan enkel via moeilijke en lange procedures veranderd worden, dit
zorgt ervoor dat de fundamenten zomaar kunnen worden gewijzigd
Voorbeeld van Grondwettelijke verschansing
- België: “hink-stap-sprong”-procedure
1. In driefasige procedure kan de grondwet veranderd worden
▪ Preconstituante, nieuwe verkiezingen, constituante
- Slovakije: supermeerderheid (3/5de meerderheid)
- Ierland, Ivoorkust: “gewone” parlementaire procedure + referendum
- India: “gewone” parl. procedure, maar… Kesavananda Bharati vs. Staat Kerala 24 april 1973
1. Zei dat dit niet zomaar kon met gewone parlementaire procedure
1
,Grondwet en de Verenigde Naties
- Verenigde Naties: 193 leden
- 189 hebben een geschreven grondwet
- 3 hebben geschreven grondwettelijke regels in verschillende documenten
- Alleen het VK heeft géén geschreven grondwet
Landen met een grondwet = of ≠ democratie?
- Grondwet maar geen democratie = nepconstituties
1. Duitsland: jaren 1930
▪ Duitsland had grondwet maar niet democratisch
2. Noord-Korea
▪ Grondwet = rechten en vrijheden verankerd maar toch niet in praktijk
- Law and Versteeg, “Sham Constitutions” (California Law Review, 2013)
1. Top 10 “nepconstituties”: Nigeria, Eritrea, Myanmar, Soedan, Rusland, Sri Lanka,
Ethiopië, Viëtnam, Democratische Republiek Congo, Afghanistan, Pakistan
Een democratische grondwet belichaamt een ideaal:
- Overheid die in dienst staat van de burgers en hun onvervreemdbare rechten en vrijheden
- Gekozen leiders die het recht eerbiedigen
- Overheidsmacht wordt verdeeld over verschillende instanties
- Geschillen worden beslecht door een onafhankelijke rechter
Twee functies van de Grondwet
1. De overheidsmacht op een democratische wijze organiseren
1. In de GRONDWET geeft de overheid zichzelf vorm
2. CONSTITUTIE = handeling waardoor een samenleving zich tot een staat vormt en de
aard en vorm van het staatsbestel vastlegt
▪ Staatsorganen creëren
▪ Bevoegdheden ervan vastleggen
▪ Regels in verband met de totstandkoming van de rechtsnormen
2. De overheidsmacht beperken
3. Machtsuitoefening is niet onbeperkt
4. Machtsmisbruik = willekeur moet worden tegengegaan
o Twee technieken:
▪ Overheidsmacht verdelen over verschillende instellingen / niet in één hand
▪ Fundamentele rechten en vrijheden verankeren in de grondwet
2
,Scheiding der Machten
Oorsprong: Montesquieu (‘De l’Esprit des Lois’, 1748)
- C’est une expérience eternelle que tout homme qui a du pouvoir est porté à en abuser
- Trias politica: wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht
- Machtenscheiding: niet absoluut
- Evenwicht tussen de verschillende staatsmachten = “checks and balances”
Dubbele betekenis
1. Elk van de machten heeft het recht en plicht, om de toegekende bevoegdheid uit te oefenen
2. Elk van de machten moet zich ervan onthouden de machten die aan een andere staatsmacht
zijn toegekend, naar zich toe te halen of de uitoefening ervan onmogelijk of overdreven
moeilijk te maken
Voorbeelden van “checks and balances”:
- USA: impeachment-procedure
- B: Regering heeft vertrouwen nodig van (meerderheid) van het parlement, is verantwoording
verschuldigd aan parlement, parlement kan regering tot ontslag dwingen
3
, Volkssoevereiniteit
Soevereiniteit = hoogste macht binnen de staat, macht die aan geen enkele andere macht
ondergeschikt is
- ‘Du Contrat Social’ (1762) – J.J. Rousseau
- Alle machten gaan uit van het volk
- Volk = collectieve soeverein
- Afvaardiging = lasthebbers van het volk
- Elke handeling van afvaardiging behoeft bekrachtiging door het volk
- Volkssoevereiniteit = directe democratie (Gr. dèmos – kratos)
- Volkssoevereiniteit = onwerkbaar
1. Complexe maatschappij maakt overheidsoptreden ook complex
2. Moeilijk realiseerbaar
België en Volkssoevereiniteit
- België: artikel 33 Grondwet
- “Alle machten gaan uit van de Natie. Zij worden uitgeoefend op de wijze bij de Grondwet
bepaald.” = NATIONALE soevereiniteit
Nationale Soevereiniteit
Begrip “Natie”?
- Grondwetgever 1831: “volk” en “natie” synoniemen?
- Onderscheid vanaf tweede helft 19de E
1. Volk: “alle huidige inwoners van een land”
2. Natie: “generaties van inwoners van een land uit verleden, heden en de toekomst”
Artikel 33 GW: Machten worden “uitgeoefend op de wijze bij de grondwet bepaald”
- Het volk is niet soeverein
- De machten – WG, UM, RM – zijn niet soeverein
- Allemaal onderworpen aan de grondwet
- Ondergeschikt aan de GW, Bv. eedaflegging: trouw aan de grondwet
- Grondwet kent geen machten aan het volk toe
- “Delegatie van macht” aan het volk (directe democratie) is uitgesloten?
4
