THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK
HOOFDSTUK 1 – ALLE ORTHOPEDAGOGISCH HANDELEN IS AGOGISCH HANDELEN
1.1 INLEIDING
Alle orthopedagogisch handelen vertrekt vanuit agogisch handelen -> elke orthopedagoog is een agoog, maar
niet elke agoog is een orthopedagoog
“De agoog geeft steeds opnieuw vorm aan het alledaagse, juist voor die mensen voor wie het alledaagse niet
zo gewoon is”
➔ Agoog grijpt in in het gewone, dagelijkse leven
“When you can’ change the direction of the wind, adjust you sails”
➔ Veranderen is een heel belangrijk begrip binnen de agogie(k) en dus ook de orthopedagogie(k)
➔ Agogiek = de leer van het doen veranderen van mensen
1.2 WAT IS AGOGIE(K)
‘Pedagogiek’ draagt de term ‘agogiek’ in zich
• Ped – pais: kind
• Agogiek – agogos en agein: leiden/begeleiden
➔ Agogiek is de wetenschap met betrekking tot het begeleiden (ondersteunen) van mensen
Agoog is een ‘veranderaar’ iemand die anderen begeleidt om hen door middel van hun eigen handelen tot
gedragsveranderingen te laten komen (Winkelaar)
1.2.1 AGOGIE
Agogie of het agogisch handelen staat voor ‘de intentionele, niet wederkerige beïnvloeding door één of
meerdere personen gericht op een wenselijk geachte wijziging, door de cliënt ervaren als welzijnsbevordering”
(ten Have)
• Intentioneel: niet zomaar, niet intuïtief, maar met een doel iets doen
• Niet-wederkerig: altijd iemand benaderen
• Wenselijk: iedereen wilt het
• Agogisch: veranderbaar
➔ Veranderen – agogie – HANDELEN (dagelijks, de praktijk
1.2.2 AGOGIEK
Agogiek “is een verzamelnaam voor de leer van het leiden, begeleiden van mensen, ongeacht hun leeftijd, op
een beroepsmatige manier” (Koffman)
Agogiek is “de leer die aanwijzingen en richtlijnen geeft voor de manier waarop individuele personen, groepen,
organisaties en samenlevingsverbanden kunnen worden begeleid in veranderingsprocessen. Het gaat er daarbij
om dat die begeleiding plaatsvindt vanuit de situatie waarin de betrokkenen zich bevinden en dat zij
mogelijkheden krijgen aangereikt om zoveel mogelijk zelf te handelen teneinde tot de gewenste verandering te
komen (Winkelaar)
➔ Veranderen – agogiek – WETENSCHAP (de leer)
1
,1.3 DOEN VERANDEREN ‘THEORY OF CHANGING’
‘Begeleiden’ van mensen -> ‘veranderen’: spontaan, onbewust en niet-doelgericht
2 betekenissen ‘veranderen’
1. (Ik)zelf – het anders worden
2. Iets anders - het anders maken of doen veranderen
➔ Net door de focus op dat helpen veranderen onderscheidt de agogiek zich van andere sociale
wetenschappen
Theory of change: veranderingen ten gevolge van spontane veranderingsprocessen bv. koppigheidsfase,
puberteit, …
Theory of changing: veranderingsprocessen die bewust en doelgericht worden opgezet met het oog op
verandering
➔ Agogie – theory of changing: verandering op zich
1.4 DRIE SLEUTELBEGRIPPEN VAN HET AGOGISCH HANDELEN
Definitie van Winkelaar -> 3 sleutelbegrippen
1.4.1 VERANDEREN OF BEÏNVLOEDEN
• Doel agogie = het handelen van mensen veranderen (theory of changing)
• Beïnvloeden in een richting die de betrokkene zelf wenst, waardoor zelfbeschikking en autonomie
worden vergroot
• Een ‘ideaalbeeld’, ‘totale vorming’ bestaat niet
• Iedereen moet blijven ‘veranderen’, ‘altijd durend leren’, ‘eeuwig durende opvoeding’
➔ Nooit klaar!!! Mensen en samenleving verandert voortdurend
1.4.2 HANDELEN
• Gedrag
o Wat mensen concreet doen -> zichtbaar en observeerbaar
o Ook instinctief of impulsief
• Handelen
o Bewust, wat mensen beogen -> denkmoment
o Onzichtbaar: gedachten, gevoelens, intenties en drijfveren
o Observeren én communiceren
➔ Doen ‘veranderen’ naar handelen kijken: motieven, redenen en betekenissen -> via dialoog op zoek
gaan
1.4.3 EMANCIPATIE OF EMPOWERMENT ALS D OEL
• Doel: mensen leren zichzelf te veranderen
• Mensen ondersteunen om hun krachten te (her)ontdekken -> handelingsmogelijkheden verruimen
• Cliënt sterker maken -> in de richting die de persoon zelf wilt teweegbrengen
• Autonoom in leven staan
• Jezelf als professional overbodig maken
2
, 1.5 RICHTINGGEVENDE KENMERKEN VAN HET AGOGISCH HANDELEN
Niet elk veranderingsproces kan je agogisch noemen
➔ Agogisch handelen is onmogelijk om exact af te bakenen
➔ Kenmerken zijn ‘richtinggevend’ en ‘niet absoluut’
Psychosociale verandering
• Psyche: alles wat je bezighoudt, wat je denkt, voelt en wilt
• Sociaal: de onderlinge verhouding/relatie tussen mensen
➔ Psyche en sociale beïnvloeden elkaar voortdurend
➔ Agoog bevindt zich hiertussen
Doelgericht
• Verandering is vooraf bedacht en gepland (niet toevallig)
• Agogisch handelen = methodisch handelen
Systematisch
• Er wordt stap voor stap via een planmatige manier aan verandering gewerkt
Bewust
• Elke stap wordt bewust gekozen -> nagedacht over elke stap
• Alle betrokken personen weten aan welke verandering gewerkt wordt en waarom
Gewenst door de betrokkenen, vrijwillig
• Alle betrokkenen staan achter de verandering -> meest ideale
• Verandering is vrijwillig
• Niet altijd het geval -> soms ook in een context van dwang
Niet wederzijds
• Relatie is asymmetrisch <-> symmetrische relatie die gebaseerd is op gelijkheid
• Complementaire relatie: betrokkenen nemen een verschillende positie in
• Sprake van iemand die wenst te veranderen én iemand die de verandering mee helpt realiseren
➔ Betekent niet dat er geen gelijkwaardigheid is, je neemt gewoon een andere positie in
Beroepsmatig
• Wanneer degene die ‘doet veranderen’ dat doet vanuit zijn professionele positie of beroep
➔ Betekent niet dat je daarvoor betaald moet worden -> vrijwilligers
Waardegebonden
• Onmogelijk om waardevrij te handelen
• Je werkt met mensen én wil hen zo goed mogelijk ondersteunen
• Vertrekt vanuit waardekaders
➔ Agogiek = prescriptieve wetenschappen: beschrijft een ideale situatie en is dus waardegebonden
1.6 DE PROFESSIONALISERING VAN HET AGOGISCH HANDELEN
Nieuwe doelgroepen die wij kennen? Vluchtelingen, cyberpesten, drughulpverlening, … -> door
maatschappelijke veranderen komen er een groep bovendrijven die niet meekunnen met deze veranderingen
3
