Spelen en leren – juni 2020 1
BELANG VAN SPEL
WAT IS SPEL?
Spel is een trein: het gaat altijd vooruit
ð kinderspel ≠ kinderspel – het is van vitaal belang voor een gezonde ontwikkeling!
Voor spontaan vrij spel is er ‘speelruimte’ nodig, maar dat is lang geen evidentie meer
- Ruimte om te spelen is ruimte om te ontwikkelen
- Speelruimte is enerzijds letterlijk de plaats en de vrijheid om te mogen experimenteren binnen- en
buitenshuis en anderzijds ook de ‘speling’ que tijd, lege plekken in de kinderagenda waarin vrij spel kan
ontstaan en ontplooien
ESSENTIËLE KENMERKEN VAN SPEL
- Betrokkenheid (op het spel en elkaar)
- Inleving
- Welbevinden
- Uitdaging
- Vrij initiatief
KRACHT VAN ‘VRIJ’ SPEL
Kinderen spelen omdat ze het leuk vinden – ze gebruiken het als uitlaatklep voor hun energie en fantasie en
beseffen niet dat wat ze doen goed is voor hun ontwikkeling
- Onderzoek naar de neurobiologie van spel duidt op de onmisbaarheid van spel voor een gezonde
ontwikkeling van hersenen
Spelen gebeurt dus vrijwillig en heeft een niet-verplicht karakter – de speler kiest zelf om te spelen en om dat te
blijven doen zolang het boeit of zolang er de kans toe is (vrijheid van handelen)
- Kinderen geven zelf betekenis aan materialen en middelen
- Soms kent spel regels die de kinderen zelf maken en die voortkomen uit hoe het de werkelijkheid ervaart
Spel is een leidende activiteit: kinderen spelen graag, maar ze moeten ook spelen in het belang van hun eigen
ontwikkeling, want kinderen leren door te spelen (vat krijgen op de werkelijkheid, regels, waarden, normen, …)
Spel dient geen extern doel (doelvrij), het gaat om het proces van het spelen op zich en dit komt spontaan
vanuit een intrinsieke motivatie MAAR is niet doelloos, want plezier, ontwikkeling en ontplooiing is het doel
- Eerder nadruk op proces dan op product
SPEL BOOST DE HERSENEN
De hersenen zijn voor een gezonde ontwikkeling afhankelijk van een aangename interactie met hun omgeving
- Wanneer ouders en kinderen samen spelen, geeft dit een fijn gevoel aan kinderen
- Wat aangenaam ervaren wordt, wordt graag herhaald
- Door het samen spelen in allerlei heen- en weervormen zoals kiekeboe, verstoppertje, tikkertje, samen
lezen, zingen, babbelen en gedeeld genieten worden de hersenen sterk en veerkrachtig opgebouwd
Ouders en KO’s zitten dus eigenlijk in de ‘brein-bouw-sector’: hoe we met kinderen omgaan,
hoe we hun speelruimte bewaken en voeden, bepaalt hoe hun breinen gevormd zullen worden
– spel en speelsheid is daarbij van vitaal belang voor hun toekomst
- Kinderen spelen makkelijker in de omgeving van speelse en betrokken volwassenen – onze manier van
aanwezigheid en opvoeden bepaalt mee hoe ze spel weten te gebruiken voor hun ontwikkeling
SPEL ALS TAAL EN WETENSCHAP VAN KINDEREN
,Spelen en leren – juni 2020 2
In en doorheen spel leren kinderen sociaal zijn en zichzelf uitdrukken
- Naarmate het (samen)spel complexer wordt, zien we in de rijke fantasiespelen een heuse mini-
maatschappij ontstaan met leiders, personeel, ouders, kinderen en moeilijkheden die aangepakt moeten
worden
- Alle vaardigheden die kinderen ontwikkelen om in deze spelen hun plekje vorm te geven en te houden, zijn
net deze vaardigheden die ze ook als volwassene zullen nodig hebben
SPEL IS EEN MINDSET
Spelen is eerder een mindset dan een concrete activiteit – het omvat alles waar je plezier aan beleeft en waar je
geen enkele vorm van druk bij ervaart
- Het genereert optimisme, leidt tot nieuwigheden, doet ons lachen, helpt ons nieuwe vaardigheden te leren,
voedt ons empathisch vermogen en bevordert ons gevoel van verbondenheid met anderen
> deze factoren dragen bij tot onze fysieke en geestelijke gezondheid
- Spel is dus een poort naar gezonde ontwikkeling, creativiteit en veerkracht
> ook voor volwassenen (uit onderzoek blijkt een correlatie tussen weinig spel en meer kans op d
epressie, stressgerelateerde klachten, interpersoonlijk geweld en verslavingen)
TAAK VAN DE KO
Heeft een kind wel hulp nodig bij het spelen? Kan een volwassene een meerwaarde bieden bij het spel van
kinderen? Hoe? VOORBEELDEN
Onderwijs moet spel leren waarderen, begeleiden en stimuleren
FUNDAMENTEEL LEREN
= dingen die je aanleert en in verschillende, toekomstige situaties opnieuw gaat oproepen
Spel kan worden gezien als ingangspoort van fundamenteel leren
- Ervaringsgericht werken betekent kinderen (vanuit een conditie waar ze zich welbevinden) verbinden tot
iets dat hen uitdaagt en aanspreekt – kinderen hebben vanzelf al een natuurlijke exploratiedrang die hen
hiertoe aanzet in ‘vrij spel’
VOORWAARDEN/HINDERNISSEN VOOR SPEL?
Spelen bevindt zich ook in de gevarenzone, want “spelen is té leuk, dat is verdacht”
- Leefomgeving laat spel als maar minder toe: weinig ruimte, gevaren, …
Psychologisch Voelt het kind dat zijn spel wordt gewaardeerd door volwassenen?
Sociologisch Is er ruimte en tijd voor spel?
Pedagogisch Spel is als een methodiek om vooropgestelde doelen te bereiken
ð Kun je spel verplichten om doelen te bereiken? In hoeverre wordt echt spel
gestimuleerd? Kun je het plannen? Beoordelen?
Voorwaarden:
- Een leerkracht moet inzien dat het kind zijn eigen doelen kan stellen en nastreven … in zijn spel – het spel
dat het kind speelt is altijd anders en dus altijd op maat
- Een leerkracht moet inzien dat je spel niet hoeft te beoordelen … als je betrokkenheid ziet – een kind moet
de kans krijgen om volgens zijn eigen criteria te handelen
WAAROM IS SPEL BELANGRIJK?
Cognitieve ontwikkeling:
- Kinderen leren oorzaak-gevolg kennen (bv. als ik pits, doet dat blijkbaar pijn bij de ander) en verbanden zien
(bv. als ik kras, komt er een spoor)
, Spelen en leren – juni 2020 3
• Om deze wetmatigheden te ontdekken, zijn rust, regelmaat en veiligheid dan ook onmisbaar als
achtergrond
- Kinderen trainen lichaamshouding en beweging en leren aanpassen aan de cultuur waarin het leeft
Spel ook onmisbaar deel van ons leven, want spel blijkt tot onze oudste hersendelen te horen
IMPACT VAN SPEL OP VERSCHILLENDE ONTWIKKELINGSDOMEINEN
Sociale - Spelen als manier om de sociale werkelijkheid te verkennen en representeren
ontwikkeling • In omgang met elkaar zichzelf leren kennen (sociale identiteit)
• Van imiteren tot rollen, regels en afspraken bedenken en uitvoeren
• Rekening houden met de anderen
• Ontwikkelen van een gemeenschapsgevoel (socialisatie)
Emotionele - Gevoelens ‘uitspelen’, want het is een kinderlijke vorm van ervaringen verwerken:
ontwikkeling zoals de volwassene doet door erover te praten
- Spel vereist veilig en onbedreigd gevoel
- Spel doet gevoelens uiten, vaak in symbolische ‘taal’, zo worden emoties ‘hanteerbaar’
(= katharsiswerking)
- Spel geeft ‘controle over de situatie’: gevoel van autonomie dat leidt tot
zelfvertrouwen
Intellectuele - Spel zorgt voor een zone van de naaste ontwikkeling, want spel nodigt uit om te leren
ontwikkeling wat men een ander ziet doen en zelf nog net niet kan
- Beginnend abstract denken: beginnend met symbolisch of mentaal representeren (via
symbolisch spel of symboliseren) als teken van het kunnen handelen volgens een
intern plan
- Zelfsturing: aanpassen aan regels en elkaar corrigeren
- Cognitief decentreren: egocentrisme ontgroeien, rekening houden met perspectief van
anderen
- Vaardigheden onder de knie krijgen, stimuleren taalontwikkeling, creatief denken en
probleemoplossend denken en verhogen van leergoesting
CONCLUSIE: spel is het venster op de ontwikkeling van een kind en uit het (ontbreken van) spel kan je veel
afleiden over de ontwikkeling
VORMEN VAN SPEL – ONTWIKKELING VAN SPEL
Veel vormen van spel – niet alle vormen komen bij alle kinderen even uitgesproken voor
- Een zekere chronologie in het verschijnen van soorten spelen
- Alle vormen kunnen blijven voorkomen
BEWEGINGSSPEL
= eerste vorm van spel bij kinderen
= dollen en stoeien met als doel bewegen om te bewegen en een echte uitlaatklep!
- Lichaamsschema, coördinatie, lateralisatie
- Klimmen, glijden, huppelen, fietsen, …
FUNCTIESPEL
= spelend omgaan met voorwerpen en vaardigheden inoefenen
= zintuiglijk spel en zo onderzoeken hoe de wereld in elkaar zit
CONSTRUCTIESPEL
= spelhandelingen leiden tot het ontdekken van samenhang
= meer doelgericht spel: dingen maken
- Samenhang met denk- en motorische ontwikkeling: Lego zal bij de jongsten nog niet pakken, aangezien hun
fijne motoriek nog niet volledig ontwikkeld is
