SAMENVATTING ZAKENRECHT 3
Hoofdstuk 1 – Algemene begrippen van het goederenrecht......................................................................................6
1 Afdeling 1: Onderscheid tussen persoonlijke en zakelijke rechten..........................................................................6
1.1 Inleiding......................................................................................................................................................................6
1.2 De klassieke leer: een scherpe tweedeling.................................................................................................................6
1.3 De leer van het personalisme (Planiol): naar een subjectivering van zakelijke rechten............................................7
1.4 Leer van het neo-personalisme: een zakelijk recht is een (kwalitatieve) verbintenis................................................8
1.5 Synthese van de verschillende theorieën...................................................................................................................9
2 Afdeling 2: Gesloten stelsel van zakelijke rechten (numerus clausus-beginsel)........................................................9
2.1 Algemeen uitgangspunt.............................................................................................................................................9
2.2 Nuancering van het numerus clausus-beginsel.......................................................................................................10
2.3 Categorisering binnen de zakelijke rechten.............................................................................................................11
3 Afdeling 3: Algemene kenmerken van zakelijke rechten.......................................................................................13
3.1 Samenloopbestendigheid van zakelijke rechten......................................................................................................13
3.2 Volgrecht..................................................................................................................................................................14
4 Afdeling 5: De vermogensleer.............................................................................................................................. 15
4.1 Het begrip ‘vermogen’.............................................................................................................................................15
4.2 De vermogensleer....................................................................................................................................................15
5 Mogelijke examenvraag....................................................................................................................................... 15
Hoofdstuk 2: Indeling van de goederen................................................................................................................... 16
1 Afdeling 2: Algemene beginselen op niveau van het onderpand van zakelijke rechten..........................................16
5.1 Zakenrechtelijk eenheidsbeginsel: autonome goederen, accessoria en bestanddelen...........................................16
5.2 Zakenrechtelijk specialiteitsbeginsel........................................................................................................................16
6 Afdeling 3: Roerende en onroerende goederen.................................................................................................... 17
6.1 Algemeen.................................................................................................................................................................17
6.2 Onroerende goederen..............................................................................................................................................18
6.3 Roerende goederen..................................................................................................................................................22
7 Afdeling 4: Lichamelijke en onlichamelijke goederen............................................................................................ 23
8 Afdeling 5: Openbare domeingoederen en private domeingoederen....................................................................24
8.1 Private domeingoederen (vbn P120)........................................................................................................................25
8.2 Openbare domeingoederen (vbn P124)...................................................................................................................26
8.3 Afdeling 8: Goederen buiten de handel en gemene goederen................................................................................30
8.4 Afdeling 9: Goederen die aan niemand toebehoren (res nullius)............................................................................31
8.5 Afdeling 11: Dieren als goederen?...........................................................................................................................31
8.6 Oefeningen...............................................................................................................................................................31
1
,Hoofdstuk 3: Eigendomsrecht................................................................................................................................. 32
1 Afdeling 1: Omschrijving...................................................................................................................................... 32
9 Afdeling 2: Kenmerken van het eigendomsrecht.................................................................................................. 32
9.1 Het eeuwigdurende karakter van het eigendomsrecht...........................................................................................32
9.2 Het omvattende karakter van het eigendomsrecht.................................................................................................33
9.3 De exclusiviteit (ondeelbaarheid) van het eigendomsrecht.....................................................................................33
10 Afdeling 3: Evoluties binnen het eigendomsrecht............................................................................................... 34
10.1 Socialisering van het eigendomsrecht...................................................................................................................34
11 Afdeling 4: De bevoegdheden en beperkingen van de eigenaar..........................................................................34
11.1 De gebruiksbevoegdheid van de eigenaar.............................................................................................................34
11.2 De genotsbevoegdheid van de eigenaar................................................................................................................35
11.3 De beschikkingsbevoegdheid van de eigenaar......................................................................................................35
12 Afdeling 5: Vorderingen ter bescherming van het eigendomsrecht.....................................................................37
12.1 De revindicatie als eigendomsrecht.......................................................................................................................37
12.2 De verklaring voor recht.........................................................................................................................................38
13 Afdeling 6: De horizontale uitgestrektheid van (onroerende) eigendom.............................................................38
13.1 Algemeen – afsluiting van onroerende goederen..................................................................................................38
13.2 Afpaling..................................................................................................................................................................38
14 Afdeling 7: De verticale uitgestrektheid van (onroerende) eigendom..................................................................40
14.1 Algemeen...............................................................................................................................................................40
14.2 De ruimte boven de grondoppervlakte..................................................................................................................41
14.3 De ruimte onder het grondoppervlak.....................................................................................................................41
15 Afdeling 8: Privaatrechtelijke beperkingen op de uitoefening van het eigendomsrecht: rechtsmisbruik en verbod
van bovenmatige burenhinder................................................................................................................................ 42
15.1 Algemeen: een incoherente eigendomsaansprakelijkheid....................................................................................42
15.2 De diverse vormen van eigendomsaansprakelijkheid............................................................................................42
15.3 Grondrechtelijke voorwaarden voor een geoorloofde onteigening.......................................................................48
Hoofdstuk 4: Mede-eigendom en onverdeeldheid.................................................................................................. 50
1 Afdeling 1: Meervoudige eigendom en mede-eigendom.......................................................................................50
16 Afdeling 2: Algemeen – begripsomschrijving van mede-eigendom en onverdeeldheden.....................................50
17 Afdeling 3: Toevallige mede-eigendom (gewone mede-eigendom).....................................................................51
17.1 Algemeen...............................................................................................................................................................51
17.2 Bevoegdheden van de deelgenoten.......................................................................................................................51
17.3 Verplichtingen van de deelgenoten.......................................................................................................................53
17.4 Einde van de toevallige mede-eigendom...............................................................................................................53
18 Afdeling 4: Vrijwillige mede-eigendom............................................................................................................... 54
2
, 18.1 Algemene regels.....................................................................................................................................................54
19 Afdeling 5: Gedwongen mede-eigendom............................................................................................................ 56
19.1 Algemeen...............................................................................................................................................................56
19.2 Rechten en plichten van de deelgenoten...............................................................................................................56
19.3 Einde van de gedwongen mede-eigendom............................................................................................................57
20 Afdeling 6: Appartementsrecht.......................................................................................................................... 57
20.1 Situering en historiek.............................................................................................................................................57
20.2 Algemene uitgangspunten van het appartementsrecht........................................................................................57
Hoofdstuk 5: Vruchtgebruik.................................................................................................................................... 59
1 Afdeling 1: Begripsomschrijving, maatschappelijke actualiteit en wezenskenmerken...........................................59
20.3 Begrip “vruchtgebruik” (art. 578 BW)....................................................................................................................59
20.4 Maatschappelijke betekenis van het vruchtgebruik..............................................................................................59
20.5 Tijdelijk karakter van het recht van vruchtgebruik................................................................................................60
21 Afdeling 2: Vestiging van het recht van vruchtgebruik........................................................................................ 60
21.1 Conventioneel vruchtgebruik: voorbehoud of overdracht.....................................................................................60
21.2 Wettelijk vruchtgebruik..........................................................................................................................................61
21.3 Vruchtgebruik door verkrijgende verjaring............................................................................................................62
22 Afdeling 3: Rechten en verplichtingen van de partijen........................................................................................ 62
22.1 Rechten en verplichtingen bij aanvang van het vruchtgebruik..............................................................................62
22.2 Rechten en verplichtingen van de partijen tijdens de duur van het vruchtgebruik...............................................63
23 Afdeling 4: Vruchtgebruik op bijzondere goederen............................................................................................. 66
23.1 Vruchtgebruik op verbruikbare zaken: oneigenlijk vruchtgebruik (“quasi-vruchtgebruik”)..................................66
24 Afdeling 5 – Einde van het vruchtgebruik........................................................................................................... 67
24.1 Gronden van beëindiging.......................................................................................................................................67
24.2 Gevolgen van de beëindiging.................................................................................................................................67
25 Afdeling 6 – Varianten op VG: rechten van gebruik en bewoning........................................................................68
Hoofdstuk 6: Erfdienstbaarheden........................................................................................................................... 69
1 Afdeling 1: Privaatrechtelijke erfdienstbaarheden................................................................................................ 69
25.1 Algemene situering van erfdienstbaarheden in het gesloten systeem van het goederenrecht............................69
25.2 Afbakening van erfdienstbaarheden tegenover andere gebruiks- en genotsrechten...........................................69
25.3 Wezenskenmerken van erfdienstbaarheden.........................................................................................................70
25.4 Indeling van de erfdienstbaarheden: voortdurend of niet-voortdurend, zichtbaar of niet-zichtbaar...................71
26 Afdeling 2: Erfdienstbaarheden door rechtshandeling of feitelijke handeling......................................................72
26.1 Ontstaan van erfdienstbaarheden.........................................................................................................................72
26.2 Het uitoefenen van de erfdienstbaarheden...........................................................................................................73
3
,27 Afdeling 3: De wettelijke en natuurlijke erfdienstbaarheden..............................................................................75
27.1 Algemeen...............................................................................................................................................................75
27.2 Wettelijke erdienstbaarheidswegen......................................................................................................................75
27.3 Wettelijke afstanden voor beplantingen, takken en wortels.................................................................................76
27.4 Wettelijke afstanden voor lichten en uitzichten....................................................................................................77
27.5 Erfdienstbaarheden in verband met de waterregeling..........................................................................................77
28 Afdeling 4: Beëindiging van de erfdienstbaarheden............................................................................................ 77
28.1 Duurtijd en conventionele beëindigingsgronden...................................................................................................77
28.2 Vermenging............................................................................................................................................................78
28.3 Verlies van enig nut................................................................................................................................................78
28.4 Bevrijdende verjaring (‘onbruik’)...........................................................................................................................78
28.5 Materiële onmogelijkheid......................................................................................................................................78
28.6 Afstand...................................................................................................................................................................78
29 Afdeling 5: Wettelijke erfdienstbaarheden van openbaar nut.............................................................................78
29.1 Begrip.....................................................................................................................................................................78
Hoofdstuk 7: Erfpacht............................................................................................................................................. 79
1 Afdeling 1 – Begripsomschrijving en wezenskenmerken.......................................................................................79
29.2 Begripsomschrijving...............................................................................................................................................79
29.3 Actuele betekenis van het erfpachtrecht...............................................................................................................79
29.4 Wezenskenmerken.................................................................................................................................................79
30 Afdeling 2 – Afbakening van een recht van erfpacht........................................................................................... 80
30.1 Erfpacht en huur.....................................................................................................................................................80
30.2 Erfpacht en verkoop...............................................................................................................................................81
30.3 Erfpacht en vruchtgebruik......................................................................................................................................82
31 Afdeling 3 – Vestiging van een recht van erfpacht: voorbehoud of vestiging.......................................................82
32 Afdeling 4 – Voorwerp van het recht van erfpacht: lichamelijke of onlichamelijke OG........................................82
33 Afdeling 5 – Bevoegdheden van de erfpachter................................................................................................... 82
33.1 Beschikkingsrechten over het recht van erfpacht..................................................................................................82
33.2 Gebruiks- en genotsrechten van de erfpachter op het bezwaarde goed...............................................................83
33.3 Beschikkingsrechten met betrekking tot het bezwaarde goed..............................................................................83
34 Afdeling 6 – Verplichtingen van de erfpachter.................................................................................................... 83
34.1 Gehoudendheid tot canon......................................................................................................................................83
34.2 Herstellingsplicht van de erfpachter......................................................................................................................84
34.3 Lasten van het onroerend goed.............................................................................................................................84
35 Afdeling 7 – Einde van het recht van erfpacht..................................................................................................... 84
35.1 Beëindigingsgronden.............................................................................................................................................84
4
, 35.2 Gevolgen van de beëindiging van de erfpacht.......................................................................................................85
Hoofdstuk 8: Recht van opstal................................................................................................................................ 86
1 Afdeling 1 – Het opstalrecht als verzaking aan de natrekking................................................................................86
35.3 Begrip en evolutie van het opstalrecht..................................................................................................................86
35.4 Opstalrecht als uitstluitende mogelijkheid om te verzaken aan de natrekking....................................................86
36 Afdeling 2 – Zelfstandige en accessoire opstalrechten........................................................................................ 86
37 Afdeling 3 – Wezenskenmerken........................................................................................................................ 87
38 Afdeling 4 – Voorwerp van het opstalrecht........................................................................................................ 88
38.1 Onderpand van opstal: gebouwen, grond of onroerende zakelijke rechten.........................................................88
38.2 Goederen die afgesplitst worden...........................................................................................................................88
39 Afdeling 5 – Vestiging van een recht van opstal.................................................................................................. 89
39.1 Door overeenkomst................................................................................................................................................89
39.2 Door verkrijgende verjaring...................................................................................................................................89
39.3 Wettelijk opstalrecht..............................................................................................................................................89
40 Afdeling 6 - Bevoegdheden en verplichtingen van de opstalhouder....................................................................89
41 Afdeling 7 – Einde van het recht van opstal........................................................................................................ 90
41.1 Beëindigingsgronden.............................................................................................................................................90
41.2 Gevolgen van beëindiging......................................................................................................................................90
42 Afdeling 8 – Afbakening van opstal t.o.v. een ander zakelijk recht......................................................................91
42.1 Opstal versus erfpacht...........................................................................................................................................91
42.2 Opstal versus vruchtgebruik...................................................................................................................................91
42.3 Opstal versus huur.................................................................................................................................................91
43 Afdeling 9 – Opstalrecht in familiaal-vermogensrechtelijke context....................................................................91
Hoofdstuk 9 – Verkrijgende verjaring...................................................................................................................... 93
1 Begrip.................................................................................................................................................................. 93
44 Maatschappelijk belang..................................................................................................................................... 93
45 Soorten goederen.............................................................................................................................................. 93
46 Bezit.................................................................................................................................................................. 93
46.1 Wezenskenmerken (art. 2228 BW)........................................................................................................................94
47 Bezitsgebreken.................................................................................................................................................. 94
47.1 Niet-wezenskenmerken..........................................................................................................................................95
48 Tijdsverloop....................................................................................................................................................... 95
5
,Hoofdstuk 1 – Algemene begrippen van het goederenrecht
1 Afdeling 1: Onderscheid tussen persoonlijke en zakelijke rechten
1.1 Inleiding
Drie soorten vermogensrechten: persoonlijke, zakelijke en intellectuele rechten
- Onderscheid is belangrijk voor verdere gevolgen omtrent publiciteit
Enkel vestiging of overdracht van zakelijke rechten moet worden bekendgemaakt
Gevolgen verschillende publiciteitsmechanismen
- Enkel zakelijke rechten zijn uitgerust met attributen
- Zakelijke rechten hebben grotere tegenwerpelijkheid
= absolute gelding van zakelijke rechten
Persoonlijke rechten: geen publicatie
> En dus minder tegenwerpelijk
> Uitzonderlijk moet persoonlijk recht bekend worden gemaakt (bv. huurovk > 9J)
Onzekerheid over onderscheidingscriterium
- Onderscheid tussen persoonlijke en zakelijke rechten blijft moeilijk
- Soms: numerus-clausus beginsel wordt gebruikt als criterium
1.2 De klassieke leer: een scherpe tweedeling
Onderscheid is gelegen in inwendige structuur van het zakelijke recht
> Zakelijke rechten verlenen rechtstreekse heerschappij over goed
> TERWIJL persoonlijke rechten aanspraak verlenen tegen een persoon
Dus zakelijke rechten: brengen rechtsverhouding tot stand tss rechtssubject en -object
En persoonlijke rechten: creëren rechtsverhouding tss 2 rechtssubjecten
Kritiek
Leer gaat uit van dubbele misvatting:
1) Persoonlijke rechten kunnen geen betrekking hebben op goederen
2) Zakelijke rechten zouden niet tegenover personen moeten worden uitgevoerd
Verklaring misvatting:
- Persoonlijke rechten kunnen betrekking hebben op goederen (bv. huurrecht 1)
Zowel een huurrecht als een aankoopoptie verleent een persoonlijk recht
- Dematerialisatie goederenrecht: zakelijke rechten hebben steeds vaker betrekking op onlichamelijke
goederen (waaronder persoonlijke rechten)
Dus: persoonlijke rechten kunnen worden uitgedrukt a.d.h.v. band die bestaat tussen persoon en goed.
Ook: zakelijke rechten doen verhoudingen tussen rechtssubjecten ontstaan
- Gaat bij zakelijke rechten om tegenwerpelijkheid aan derden
- Maar: sommige derden zijn dichter bij rechtsband betrokken dan anderen
- Bv. erfdienstbaarheid (P6)
1
Doet directe band ontstaan tussen titularis en goed als een recht van vruchtgebruik of erfpacht en aan een eenzijdige
verkoopbelofte, dat ook op dat goed betrekking heeft.
6
,Variant op de klassieke leer
Zakelijke rechten worden meestal omschreven vanuit de attributen waarmee ze zijn uitgerust.
> Namelijk: volgrecht en recht van voorrang
> Maar beide kenmerken zijn niet geschikt om zakelijke van persoonlijke rechten te onderscheiden
Attributen zijn gevolgen van kwalificatie als zakelijk recht, maar geen criteria ter afbakening!
- Volgrecht is niet absoluut bij zakelijke rechten:
Wordt bij lichamelijke roerende goederen uitgeschakeld in verhouding tot derde-verkrijger te
goeder trouw (art. 2279 BW)
- Volgrecht is ook verbonden aan persoonlijke rechten, bv. huurrecht
Huurder kan huurrecht tegenwerpen aan achtereenvolgende verkrijgers van het gehuurde goed
- Recht van voorrang verleent geen recht van voorrang in boedel, blijft buiten boedel
Enkel bij accessoire zakelijke rechten2 is er effectief recht van voorrang
1.3 De leer van het personalisme (Planiol): naar een subjectivering van zakelijke rechten
Absolute en relatieve rechten
Kritiek op klassieke leer heeft geleid tot subjectivering van zakelijke rechten
- Dus zakelijke rechten worden gedefinieerd als: subject-subject-verhoudingen
Basisgedachte leer: rechtsverhouding kan enkel bestaan tussen 2 rechtssubjecten
- Daarom: zakelijke rechten doen verbintenisrechtelijke band ontstaan
Persoonlijk recht: doet verbintenis ontstaan ten laste van 1 persoon (debiteur)
Zakelijk recht: legt aan iedereen verplichting op om zich te onthouden van inbreuk op het zakelijk recht
- Er geldt een universele passieve verbintenis
- Gevolg: zakelijk recht = absoluut recht
- Terwijl persoonlijk recht = relatief recht
Idee: personalisten zien onderscheid op vlak van tegenwerpelijkheid, i.p.v. interne bevoegdheden.
Kritiek op deze leer
Heeft interne (bevoegdheden) en externe (tegenwerpelijkheid) kenmerken van vermogensrechten met elkaar
verweven.
Persoonlijke rechten brengen rechtsverhouding tot stand tss 2 bepaalde rechtssubjecten
> Hieruit is foutief afgeleid dat ze geen gevolgen hebben in de verhouding tot derden
> Theorie gaat uit van buitencontractuele aansprakelijkheid, i.p.v. tegenwerpelijkheid van persoonlijke
rechten
> Derden hebben verplichting om zich te onthouden van inbreuken op persoonlijke rechten waarvan ze
kennis hebben!
Verplichting geschonden? kunnen aansprakelijkheid oplopen
= kern van theorie van derde-medeplichtigheid aan andermans contactbreuk
Tegenwerpelijkheid staat in de sleutel van publiciteit
Onderscheid op vlak van tegenwerpelijkheid vloeit niet voort uit de aard van het recht
WEL uit de publiciteit die aan deze rechten wordt verleend
Zakelijke rechten: tegenwerpelijk door vervullen van publiciteitsmaatregel
- Bezit bij roerende goederen, hypothecaire publiciteit bij OG, kennisgeving bij schuldvorderingen…
- Derden kunnen hierdoor niet langer te goeder trouw inbreuk plegen op deze rechten
Onroerende eigendom is meer tegenwerpelijk aan derden dan roerende eigendom
> Verkrijging te goeder trouw a non domino is niet mogelijk voor OG die overgeschreven zijn
> Wel voor roerende goederen (art. 2279 BW)
2
= zakelijke rechten die een schuldvordering beschermen in de samenloop (pand, hypotheek…)
7
,Tegenwerpelijkheid zakelijke rechten op schuldvorderingen = afhankelijk van maatregel die geen enkele
publiciteitswaarde heeft
- Dit omdat er geen enkele garantie bestaat over fiabiliteit van mededelingen aan SA
- Dus: tegenwerpelijkheid zakelijke rechten is afhankelijk van goederen waarop ze betrekking hebben!
Persoonlijke rechten: worden niet gepubliceerd
- Rechten zijn enkel tegenwerpelijk aan derden die kennis moeten) hebben van de bestaande rechten
Evaluatie
Zwakte: leer geeft aan dat zowel zakelijke als persoonlijke rechten in termen van verbintenisrechtelijke
verhoudingen moeten worden begrepen.
> Maar: onvoldoende rekening gehouden met feit dat ook persoonlijke rechten een zekere derdenwerking
kunnen hebben
> Hanteert te conceptueel onderscheid tussen zakelijke en persoonlijke rechten
1.4 Leer van het neo-personalisme: een zakelijk recht is een (kwalitatieve) verbintenis
Hoofdonderscheid tussen eigendom en (andere) vermogensrechten
Leer bakent3 zakelijke rechten af in termen van een verbintenisrechtelijke verhouding
- Ziet eigendomsrecht als overkoepelend recht
- Dat indeling tussen zakelijke en persoonlijke rechten overstijgt
Elk vermogensrechtelijk toebehoren, elke onttrekking ve goed aan de collectiviteit, maakt eigendom uit.
> Alle andere zakelijke en persoonlijke rechten worden omschreven als verbintenissen
> Onderscheid: zakelijke rechten beantwoorden een kwalitatieve verbintenis
> Terwijl persoonlijk recht als spiegelbeeld van persoonlijke verbintenis gezien wordt
Onderscheid tussen (beperkt) zakelijke rechten en persoonlijke rechten
Aan een zakelijk recht beantwoordt een kwalitatieve verbintenis
= verbintenis van eigenaar van goed om beperkingen op zin exclusief recht te eerbiedigen is qualita qua4
aangegaan.
> Gevolg: indien hij hoedanigheid van eigenaar verliest (bv. verkoop, ruil, schenking…), is de
rechtsopvolger onder bijzondere titel gehouden tot nakoming5
Aan een persoonlijk recht beantwoordt een persoonlijke titel
De SA is niet kwalitatief gehouden, maar wel ten persoonlijke titel
> Persoonlijke rechten gaan enkel over op algemene rechtsopvolgers en rechtsopvolgers onder algemene
titel
> NIET op rechtsopvolgers onder bijzondere titel
De SA van een zakelijk recht staat in voor een verbintenis met een goed.
De SA van een persoonlijk recht is gehouden als titularis van zijn vermogen.
3
Onder invloed van proefschrift van GINOSSAR
4
= als eigenaar van het goed waarop het zakelijk recht betrekking heeft
5
M.a.w. rechtsopvolger onder bijzondere titel verkrijgt hoedanigheid van SA omdat hij de hoedanigheid van de eigenaar
overneemt.
8
,Appreciatie van deze leer
Kritiek: uitbreiding van eigendomsrecht tot alle vermogensrechten
- Daardoor verliest eigendomsrecht zijn eigenheid
- Maar kritiek is onterecht! (P11)
Gedachte achter neo-personalisme: zakelijk recht is uitgerust met een volgrecht, terwijl dat niet het geval is voor
een persoonlijk recht.
Kwalitatieve aard = passiefzijde van een recht
Volgrecht = actiefzijde van een recht
> Beide betekenen dat recht kleeft aan goed in wiens handen het overgaat
Leer biedt onderbouw voor tegenwerpelijkheid van bestaan van persoonlijke rechten.
- Voor overige: bouwt voort op leer van personalisme door zakelijke rechten te omschrijven in termen
van (kwalitatief) verbintenisrechtelijke verhoudingen
1.5 Synthese van de verschillende theorieën
Toenadering tussen zakelijke en persoonlijke rechten
Alle theorieën hebben samen geleid tot de ontwikkeling van het vermogensrecht.
Zakelijke rechten
- Er wordt gedacht in termen van verbintenisrechtelijke verhoudingen
- Aan deze rechten beantwoordt ten minste 1 verbintenis (nl. verbintenis van derden om zakelijke rechten
te eerbiedigen)
Vermogensrecht vormt geen tweedeling tss persoonlijke en zakelijke rechten
> Wel: continuüm waarop zuiver persoonlijke rechten aan ene zijde liggen
> En zakelijke rechten aan de andere zijde
Gradaties in continuüm worden bepaald door publiciteit die aan recht wordt gegeven (verder ook door de
aard)
- Zakelijke rechten waarvoor publiciteitsmechanisme is voorzien hebben gemiddeld een sterkere werking
dan persoonlijke rechten
- Zakelijk recht zonder publiciteit? geen sterkere werking dan persoonlijk recht
2 Afdeling 2: Gesloten stelsel van zakelijke rechten (numerus clausus-beginsel)
2.1 Algemeen uitgangspunt
Goederenrecht heeft gesloten karakter, veroorzaakt door numerus clausus-beginsel
= vermogensrechten kunnen slechts zakelijke werking hebben voor zover dit door de wet wordt erkend
> Goederenrecht laat niet toe dat partijen nieuwe zakelijke rechten tot stand brengen
> Enkel wetgever kan dit
Zakelijk recht
- Eigenaar is op goed gebonden aan limitatief aantal benoemde zakelijke rechten die wetgever heeft
erkend
- Eigenaar kan geen onbenoemde zakelijke rechten tot stand brengen, wel onbenoemde
verbintenisrechtelijke ovk (bv. leasing, franchising, factoring…)
Zakelijke zekerheden: er bestaat een algemene wettelijke grondslag voor numerus clausus-beginsel
- Wet bevestigt gelijkheid tussen SE (paritas creditorum)
- Erkent enkel aan wettelijke uitzonderingen een reden van voorrang
Bijzondere toepassing beginsel: bepaling strekt zich uit tot alle zakelijk werkende mechanismen die ertoe
strekken om een goed te onttrekken aan de samenloop (garanties).
Persoonlijk recht
- Eigenaar is vrij om deze rechten op zijn goed aan derden toe te staan
9
, Grondslag voor numerus clausus-beginsel
Geen wettelijke grondslag voorhanden
> Aanknopingspunt: art. 543 BW
Doel: limitatief karakter geven aan deze bepaling
Wetgever bepaalt niet dat men geen andere zakelijke rechten kan hebben
Exemplatieve karakter van opsomming: wordt aangetoond door onvolledigheid ervan
- Later ontstane zakelijke rechten (erfpacht, opstal…) worden niet vermeld
- En er wordt geen melding gemaakt van autonome zakelijke rechten (mede-eigendom)
- En ook geen melding van accessoire zakelijke rechten (pand, hypotheek…)
2.2 Nuancering van het numerus clausus-beginsel
Goederenrecht: gesloten systeem
Verbintenissenrecht: wilsautonomie
> Partijen kunnen om het even welke inhoud geven aan een persoonlijk recht, voor zover ze niet ingaan
tegen het dwingend recht, de openbare orde en de goede zeden
1 Open systeem verbintenissenrecht = te nuanceren
- Wilsvrijheid neemt af door groeiende regels van openbare orde en dwingend recht
- Beperkingen voor contractuele vrijheid door: consumenten-, milieu-, mededingings-, administratief
recht…
2 Numerus clausus betekent niet dat vrije wil van partijen geen rol speelt in goederenrecht
Partijen hebben vrijheid om naar eigen keuze invulling aan zakelijk recht te geven
> Voor zover kenmerken van zakelijk recht waarnaar ze zich richten gerespecteerd worden
> Partijen mogen meestal zelf kiezen (wetgever voorziet aanvullend systeem 6)
Partijen moeten beperkte kern van wezenskenmerken van betrokken zakelijk recht eerbiedigen.
(en enkele regels van het dwingend recht).
Dus: suppletief karakter: vooral bij recht van erfpacht en opstal
> Maar ook bij rechten van vruchtgebruik, gebruik van bewoning en mede-eigendom
> Wilsautonomie wordt steeds belangrijker in goederenrecht
= conventionalisering van goederenrecht
2.2.1 Conclusie: beperking numerus clausus-beginsel tot eigendom en de accessoire zakelijke
rechten
Numerus clausus-beginsel is wat zakelijke rechten betreft, grotendeels beperkt:
- Beperkt tot categorie B: erfdienstbaarheden en zakelijke zekerheden
Erfdienstbaarheden: art. 637 BW
Zakelijke zekerheden: art. 7-8 Hyp. W.
2de component gesloten stelsel: betrekking op wezenskenmerken eigendomsrecht
- Exclusieve & eeuwigdurende karakter van eigendomsrecht = wezenskenmerk van het eigendomsrecht
(meest volmaakte recht)
Beide componenten houden verband met reactie tegen feodale stelsel:
- Negatieve karakter erfdienstbaarheden moest bescherming bieden tegen creatie van positieve
grondlasten
- Exclusiviteit en eeuwigdurendheid van eigendomsrecht moesten buffer vormen voor opsplitsing van
eigendom in diverse eigendomslagen
6
Voor partijen die bepaald aspect niet in hun contractuele verhouding hebben geregeld
10
