20
Samenvatting Vergelijkende
politiek (S0D28B)
DE SPELREGELS VAN DE DEMOCRATIE: KIESSTELSEL EN POLITIEKE SYSTEMEN IN
EUROPA
, INLEIDING
Woordenlijst .............................................................................................. 1
Afbakening van politiek ……………………………………………………………………………………………………. 2
Types tradities in vergelijkende politiek …………………………………………………………………………. 3
Evolutie door tijd ………………………………………………………………………………………………………………. 3
Eenheid in verscheidenheid ............................................................................. 5
Verkiezingen en/in democratieën ……………………………………………………………………………………. 5
Verkiezingen en verkiezingen is twee ………………………………………………………………………………. 6
Waarom verkiezingen bestuderen? …………………………………………………………………………………… 7
Functies van kiesstelsels …………………………………………………………………………………………………… 8
Hoe vergelijken? ………………………………………………………………………………………………………………… 8
Risico’s van vergelijkende politiek …………………………………………………………………………………… 9
WOORDENLIJST
Autoriteit Recht om te regeren
Bont stemmen Meerdere kandidaten aanduiden, over de verschillende partijgrenzen
heen.
Governance Proces om aan democratie te doen.
Kiesstelsels het geheel aan regels die bepalen hoe de verdeling van de stemmen tussen de
partijen kan omgezet worden in een verdeling van het beschikbare aantal
zetels onder die partijen.
Method of Agreement Wat zijn de gelijkenissen in verschillende staten?
Method of Difference Wat zijn de verschillen in gelijke staten?
Overheid Instituties.
Politiek Op basis van autoriteit publieke beslissingen nemen door tegengestelde
meningen te verzoenen.
Regering Hoogste beslissingsniveau.
Soevereiniteit Hoogste bron van autoriteit
Staat Bevolking binnen een territoriaal systeem dat onder hetzelfde gezag valt.
1
,Staten Politieke gemeenschappen.
Travelling problem Iedereen vult concepten anders in omwille van geografische en
historische achtergrond.
AFBAKENING VAN POLITIEK
4 elementen (Miller)
1) Collectieve activiteit
2) Verschillende meningen
3) Verzoening
4) Legitieme autoriteit
Welke vragen moet men zich stellen?
1) Staatshoofd?
2) Politiek systeem?
3) Parlementen?
4) Partijsystemen?
5) Regeringsmeerderheid?
6) Electorale systemen?
7) Staatsstructuur
(1) Staatshoofd?
- Monarchie (België, Nederland, Luxemburg, Spanje, Verenigd Koninkrijk, Noorwegen,
Denemarken en Zweden)
- President
(2) Politiek systeem?
- Parlementair systeem
- Semi-presidentieel systeem
- Presidentieel systeem
(3) Parlementen?
- Eenkamerstelsels (Noorwegen, Denemarken, Zweden en Luxemburg)
- Tweekamerstelsels (Nederland, Duitsland, Frankrijk en België)
(4) Partijsystemen?
- Tweepartijsysteem (Verenigd Koninkrijk)
- Tweeënhalfpartijsysteem (Denemarken)
- Multipartijsysteem (België)
(5) Regeringsmeerderheid?
- Eenpartijregering
- Meerpartijregering
- Minderheidsregering (Zweden, Noorwegen en Nederland)
- Gewone coalitie
- Oversized coalitie
(6) Electorale systemen?
- Meerderheidssysteem
- Gemengd systeem (Duitsland, Noorwegen, Zweden)
- Proportioneel systeem
2
,(7) Staatsstructuur
- Federaal systeem (België, Nederland)
- Quasi-federaal systeem (Spanje, Frankrijk)
- Gecentraliseerd systeem (Verenigd Koninkrijk)
Bouwstenen van de politiek
- Overheid
- Governance
- Regering
- Staten
- Soevereiniteit
- Naties en nationalisme
- Macht
- Autoriteit
- Legitimiteit
TYPES TRADITIES IN VERGELIJKENDE POLITIEK
Founding Fathers:
- Aristoteles: Zoön Politika
- Machiavelli: Il Principe
- Montesquieu: L’esprit des lois
- Alexis de Toqueville: La Démocratie en Amérique
Tradities:
1) Eenlandenstudies
2) Methodologisch: regels vastleggen
3) Analytisch: vergelijking van verschillen en gelijkenissen volgens welbepaalde
systemen.
EVOLUTIE DOOR DE TIJD
4 tijdsperiodes:
1) Totstandkoming discipline
2) Golden age of comparing politics
3) Neo-institutionalisme
4) Rational Choice
(1) Totstandkoming discipline
- Staatswetenschap: instellingen en beleid → studie van de Grondwet
- Weber, Parero en Michells
(2) Golden age of comperative politics
- 2 breuken:
▪ 1921: Chicago School was contra constitutionalisme
▪ WO II: nieuw wereldbeeld:
• Communisme
• Fascisme
• Dekolonisatie
→ Amerikanen gaan het uitleggen.
- Systemisch functionalisme verklaren.
3
,- Gevolgen:
▪ Uitbreiding van subjecten (geografisch en historisch)
▪ Grotere agenten
▪ Nieuwe methoden:
• Niet meer letter van de wet
• Echt gedrag
• Datasets om verschillend hoog aantal gevallen te observeren
- Sartori: travelling problem
Voorbeeld: voor ons is een staatsgreep niet normaal, maar in Afrika is dit de
normaalste gang van zaken.
- Laswell: nastreven van 8 waarden in politiek:
▪ Welvaart
▪ Welzijn
▪ Respect
▪ Macht
▪ Moraliteit
▪ Professionele vaardigheden
▪ Kennis
▪ Affectie
→ Maar elk heeft een eigen hiërarchie, dat kan veranderen van moment tot
moment.
- Politiek gaat binnen dat speelveld gelegitimeerde toewijzing van de schaarse middelen
→ besluitvormingmodel van Easton
▪ Welke eisen er eerst behandeld worden, hangt af van steun.
▪ Blackbox hangt af van het systeem: wie beïnvloedt wie?
▪ Eens er een beslissing genomen is, nood aan terugkoppeling?
→ Goed?
→ Nieuwe eis?
➔ Legitimiteit politiek systeem
▪ Maar: kan blackbox niet verklaren.
4
,(3) Post-behavioralisme
- Kritiek op Behavioral:
▪ Te abstract
▪ A-historische benadering: geen ruimte voor individuele gevallen
▪ Geen Grote Theorie
- Nieuw institutionalisme:
▪ Substantiële focus
▪ Geografische focus
▪ Nieuwe methodologie, maar nog steeds statistisch
▪ Grotere diversiteit in subjecten en nationaliteiten onderzoekers
▪ Lipset en Rokkan: oorsprong politieke partijen
▪ Onderzoek in de diepte
(4) Tweede Wetenschappelijke Revolutie
- Meer logische elementen in de vergelijkende politiek
- Actoren handelen uit eigenbelang
- Rational choice is geen ommekeer, maar er wordt meer aandacht gegeven aan de
instituties.
Conclusie:
- Cyclisch proces: slingerbeweging
- Veel aspecten politiek systeem
- Interdependentie speelt meer rol/ eist zijn tol
EENHEID IN VERSCHEIDENHEID
De spelregels van de democratie zijn lokaal bepaalde spelregels.
VERKIEZINGEN EN/ IN DEMOCRATIEËN
Kiesstelsels = het geheel aan regels die bepalen hoe de verdeling van de stemmen tussen de
partijen kan omgezet worden in een verdeling van het beschikbare aantal zetels onder die
partijen.
→ Bepalen de organisatie van het politieke systeem van een staat in het algemeen.
Totalitair regime/ dictatuur >< democratie, want een democratie organiseert op regelmatige
tijdstippen open, vrije en geheime verkiezingen.
Maar: Egypte, Democratische Republiek Congo, Deutsche Demokratische Republik
(DDR)
Twee criteria voor het bepalen van welke democratieën besproken worden in het boek:
1) Relevantie van het kiesstelsel en het politieke stelsel in comparatief perspectief
2) Het land moet sterke gelijkenissen of verschilpunten hebben met het politiek
stelsel met het Belgische systeem.
5
, VERKIEZINGEN EN VERKIEZINGEN IS TWEE
Kiesstelsels verschillen in:
1) Frequentie van de verkiezingen
2) Samenstelling van het parlement + samenstelling van de Tweede Kamer
3) Voorwerp van de verkiezing
4) Het precieze tijdstip en het initiatiefrecht voor de verkiezingen
5) Het tijdstip waarop de uitkomst van de verkiezingen bekend wordt
6) De stemgerechtigden
(1) Verschil in de frequentie van de verkiezingen:
- Om de vier jaar (Nederland, Oostenrijk, Denemarken, Finland, Duitsland, Noorwegen,
Portugal, Spanje, Zwitserland en Zweden)
- Om de vijf jaar (Frankrijk, Italië, Luxemburg, Verenigd Koninkrijk en België)
- Om de drie jaar (Australië, Mexico, Nieuw-Zeeland, de Filipijnen, Taiwan en El
Salvador)
- Om de twee jaar (Bosnië-Herzegovina en de Verenigde Staten)
(2) Verschil in samenstelling van het parlement:
- Eenkamerstelsel (Denemarken, Finland, Griekenland, Portugal, Luxemburg, Noorwegen
en Zweden)
- Tweekamerstelsel (Frankrijk, Ierland, Italië, Spanje, Nederland, …)
→ Organisatie van de Tweede Kamer:
- Rechtstreekse verkiezing van de senatoren (België tot 2014,
Australië, Italië en Japan)
- Via een getrapt systeem (Frankrijk en Nederland)
- Aangeduid door deelstaatregeringen (Duitsland en België
vanaf 2014)
- Keuze van de Eerste Minister (Canada)
- Op basis van erfelijke titel of op basis van de positie die ze
bekleden in de kerk (Verenigd Koninkrijk)
(3) Verschil in voorwerp van de verkiezing
- Presidentsverkiezing
- Parlementsverkiezing
- Gemeenteraadsverkiezing
(4) Verschil in het precieze tijdstip en het initiatiefrecht voor de verkiezingen
- Datum ligt al lang op voorhand vast (België)
- Premier mag zelf datum voor verkiezing kiezen (Verenigd Koninkrijk, Frankrijk)
▪ Voorbeeld Margaret Tatcher: verkiezingen na de Falklandoorlog, en
wint oorlog, ondanks maandenlange sociale onrust.
▪ Voorbeeld Jacques Chirac: vervroegde verkiezingen in 1997 →
cohabitation constructive.
(6) Verschil naargelang het tijdstip waarop de uitkomst van de verkiezingen bekend wordt.
- Meteen op de verkiezingsavond (Verenigd Koninkrijk, Duitsland)
- Verkiezingen zijn de start van lange coalitiebesprekingen (België, Nederland, Israël)
(7) Verschil in stemgerechtigden
- Stemplicht/ opkomstplicht (België, Griekenland, Australië, Turkije, Brazilië, Mexico en
Venezuela)
- Stemrecht (Nederland)
6
