Inleiding fiscaal recht 2020 -2021 Merve Karakaya
Deel 1: Basisbeginselen
Hoofdstuk 1: Begrip en kenmerken van de belasting
Belasting is een bijdrage die volgens bepaalde rechtsregels door de overheid wordt
opgelegd met het oog op het verzamelen van financiële middelen die nodig zijn om
uitgaven te doen in het algemeen belang en voor zover die bijdrage bij wet/decreet
als belasting wordt erkend.
De belasting heeft 2 hoofdkenmerken, namelijk “financieel doel” (dekken van
overheidsuitgaven) en “publiekrechtelijk” (d.w.z. dwingend karakter, overheid –
burger). Belastingen worden geheven en aangewend ter financiering van diensten
van openbaar nut. Tegenover de belasting staat dus geen rechtstreekse en
individuele tegenprestatie. Ontvangsten van de overheid die niet voldoen aan beide
kenmerken (dwingend karakter en financieel doel) zijn bijgevolg geen belastingen.
Retributie is een vergoeding voor geïndividualiseerde dienstverlening door de
overheid die over een juridisch of feitelijke monopolie beschikt. Het gaat om een
door de overheid verrichte dienst aan een persoon, in diens persoonlijk belang en
waarbij de vergoeding redelijk in verhouding staat tot de kostprijs van de verleende
dienst. De rechtstreekse tegenprestatie van de openbare instelling en het daaraan
verbonden persoonlijk voordeel van de gebruiker zijn substantiële kenmerken van
retributie. Belasting ≠ retributie.
De belastingen hebben een dwingend karakter en worden door de overheid
opgelegd. Dit gebeurt volgens bepaalde rechtsregels die afdwingbaar zijn. Bij niet-
naleving van de wettelijke verplichtingen zal de belastingplichtige dan ook
gesanctioneerd worden. Twee soorten van sancties zijn hierbij mogelijk, een
administratieve sanctie of strafrechtelijke sanctie.
Van “Non bis in idem” naar “una via” principe. Vroeger werd een fiscale sanctie
door het EVRM ook als strafsanctie gekwalificeerd, hierdoor kon je twee keer voor
hetzelfde misdrijf bestraft worden. Dit is in strijd met het ‘non bis in idem’ principe
dat stelt dat iemand slechts één keer kan worden bestraft. Daarom spreken we nu
over het “una via-principe”, dit betekent dat inbreuken op de fiscale wetgeving
voorteen uitsluitend via de administratieve weg ofwel via de strafrechtelijke weg
worden vervolgd. De fiscale administraties zullen in elk concreet dossier de fraude
ofwel zelf aanpakken en beboeten, ofwel enkel de fiscale schuld vaststellen waarna
de straf via strafrechtelijke weg wordt opgelegd.
Parafiscale bijdragen zijn sociale bijdragen, in België worden de parafiscale
bijdragen niet als belasting gezien omdat de opbrengst ervan niet in het
rijksmiddelenbegroting terechtkomt. De sociale bijdragen worden rechtstreeks
betaald aan de RSZ, dit is van de staat te onderscheiden rechtspersoonlijkheid.
Vanuit dit standpunt beogen de sociale bijdragen niet de dekking van de algemene
uitgaven van de staat maar alleen de sociale uitgaven. Nu worden momenteel meer
alternatieve financieringsvormen gezocht om de sociale zekerheid veilig te stellen.
Zo worden tegenwoordig ook fiscale inkomsten aangesproken om rechtstreeks de
sociale zekerheid of een bepaald aspect ervan te versterken. Bv. Toewijzing van
allerlei inkomsten uit btw, accijnzen en roerende voorheffing aan de sociale
zekerheid.
Hoofdstuk 2: De situering van het belastingsrecht (lezen)
1
,Inleiding fiscaal recht 2020 -2021 Merve Karakaya
Het belastingrecht houdt zich niet bezig met de rechtvaardigheid van een belasting,
maar krijgt wel een belangrijke taak van zodra er een noodzakelijke politieke
beslissing genomen is. Het belastingrecht zal dan onder meer bepalen wie of wat
aan de belasting wordt onderworpen, welk tarief van toepassing is, hoe de
belasting wordt gevestigd, hoe de belasting wordt geïnd, welke waarborgen aan de
belastingheffende overheid wordt toegekend, enz. Hierdoor kunnen we concluderen
dat het belastingrecht tot de rechtswetenschap behoort.
We hebben ook nog vele andere wetenschappen die zich bezighouden met het
bestuderen van mogelijke aspecten en effecten van de belastingheffing. Bv.
Economie, psychologie,… Al deze wetenschappen noemen we
belastingwetenschappen. Zij kunnen op hun beurt aanleiding geven tot het
formuleren van objectieven voor een fiscale overheidspolitiek. De psychologische
drempel is hoeveel een persoon kan verdragen om nog belastingen te betalen.
Hoofdstuk 3: Noodzakelijk karakter v.d. belastingen i.e.
moderne samenleving (lezen)
Belastingen kunnen worden beschouwd als de prijs die wij betalen voor onze
grondwettelijke rechten en vrijheden, meer bepaald het recht op privé-eigendom en
de vrijheid van ondernemen. Aangezien in een moderne samenleving de
productiemiddelen en hun opbrengsten bij de burgers berusten is een systeem van
belastingheffing onvermijdelijk om de overheid haar specifieke overheidstaak
(algemeen welzijn) te vervullen. In landen met een centraal geleide economie zijn
de productiemiddelen in handen van de overheid. In dergelijke maatschappijen zijn
belastingen dan ook quasi overbodig of vervullen ze een compleet andere functie
dan in westerse landen.
Hoofdstuk 4: De functies van de belasting
Vroeger hadden belastingen 1 doel en dat was het dekken van de
overheidsuitgaven, nu meer en meer om economisch en sociale politiek te
verwezenlijken. Heel wat andere functies kunnen aan de belastingen worden
toegekend (zoals politieke, demografische culturele, moraliserende… -functies). De
belastingen hebben 3 belangrijke hoofdfuncties.
Financiële functie = Dit is de hoofdfunctie van de belastingen. Met het toenemend
aantal taken dat de overheid in een moderne maatschappij op zich neemt, stijgt ook
haar behoefte aan financiële middelen. In de loop van de jaren is de opbrengst van
de belastingen ook spectaculair toegenomen. Belastingen bestaan bijna uitsluitend
uit geldelijke bijdragen van de bevolking. Zij vormen de voornaamste
inkomstenbron van de overheid. Elk jaar wordt er een begroting opgesteld en het is
belangrijk dit zo goed mogelijk te volgen. Het belastingstelsel moet voldoen aan
een aantal normen van financiële techniek, zo is er noodzaak aan een geregelde
opbrengst en aan een eenvoudig belastingstelsel, de belastingschuld moet snel en
goedkoop worden geïnd en moet de wetgever de belastinggrens eerbiedigen.
Economische functie = De belastingheffing heeft een grote invloed op onze
economie.
- Invloed op de prijsvorming = Belastingen hebben een prijsverhogend
karakter. Hoe meer belastingen op een bepaald product worden geheven,
hoe duurder dit product voor de consument wordt (bv. benzine en
tabaksproducten).
- Invloed op het spaarwezen = Personen worden door de toekenning van
belastingvrijstellingen en -verminderingen ertoe aangezet stortingen te doen
2
,Inleiding fiscaal recht 2020 -2021 Merve Karakaya
aan pensioenkassen en levensverzekeringsmaatschappijen (bv.
pensioensparen).
- Invloed op de consumptie = Een algemene verhoging v.d. belastingen doet
de koopkracht van de belastingplichtige dalen. Een verminderde consumptie
tot gevolg. Het heffen van hoge verbruiksbelasting op bepaalde goederen zal
het verbruik van deze goederen verminderen. Een zware belasting bij invoer
doet de vraag naar buitenlandse producten verminderen en verhoogt het
gebruik van Europese producten.
- Invloed op investeringen = Een zeer hoge belasting geeft aanleiding tot
kapitaal – en ondernemingsvlucht. Zo zal de zetel van ondernemingen
worden gevestigd/ overgebracht naar landen met een gunstif
belastingklimaat of wordt er op grond van fiscale overwegingen afgezien van
het voornemen een nieuwe onderneming op te richten of bestaande
onderneming uit te breiden.
- Invloed op de tewerkstelling = Ondernemingen kunnen in functie van de
personeelsaangroei een deel van hun winst vrijstellen. Daarmee probeert de
fiscale wetgever de tewerkstelling in ondernemingen aan te moedigen.
Sociale functie = Hoe meer je verdient, hoe meer sociale bijdrage je betaald!
Belastingen zijn voor de overheid ook een middel om haar sociale politiek te
verwezenlijken. Het fiscaal draagvermogen is niet evenredig met het bezit of het
inkomen. Hoe grote een bezit of een inkomen, des te minder een op dezelfde voet
geheven belasting wordt gevoeld (draagkrachtbeginsel). Om in de behoefte van de
overheid te voorzien, kan proportioneel meer worden afgenomen naarmate men
een hoger inkomen of vermogen heeft. Deze overweging rechtvaardigt de sociale
aanpassing van de belasting in onze fiscale wetgeving.
Hoofdstuk 5: Wie mag belasting heffen
Welke overheden de bevoegdheid hebben tot het heffen van belastingen is
vastgelegd in art. 170 en 173 GW. Het gaat om de volgende instanties:
- De federale overheid
- Lokale besturen (gemeenten, provincies, en Brussel)
- Regionale besturen (gewesten en gemeenschappen)
- Publiekrechtelijke instellingen
- Supranationale overheden (vooral EU)
De federale overheid kan geen belastingen heffen op water en afval. Dit behoort tot
de uitsluitende bevoegdheid van de gewesten (autonomie). De regionale overheden
(gemeenten en provincies) mogen geen belasting heffen op federaal belaste
materies. Er kunnen 2 soorten fiscale bevoegdheden van de gemeenschappen en
de gewesten worden onderscheiden.
- Eigenlijke fiscale bevoegdheden art. 170 lid 2 GW = De gewesten
autonome belastingen in het leven geroepen bv. heffing op oppervlakte –
en grondwater, heffing op wateropvang, afvalstofheffing, heffing op
meststoffen, grindheffing, leegstandheffing,…
- Oneigenlijke fiscale bevoegdheden art. 175 en 177 GW = Zijn de
overgedragen en toegewezen belastingen. De overgedragen belastingen
zijn belastingen die door de federale overheid zijn ingevoerd, maar
waarvan de opbrengst en de regelgeving, op een paar beperkte uitz. na,
volledig aan de gewesten worden toegewezen. De grondslag, tarief en de
3
, Inleiding fiscaal recht 2020 -2021 Merve Karakaya
vrijstellingen worden autonoom door de gewesten geregeld bv. onroerende
voorheffing, aantal registratiebelastingen, erfbelasting,…) De toegewezen
belastingen zijn belastingen waarvan de regelingsbevoegdheid volledig
behoort bij de federale overheid, maar waarvan een deel van de opbrengst
wordt verdeeld over de gemeenschappen en gewesten bv. btw- opbrengst.
Opcentiemen: Een belasting op een belasting. De Belgische gemeenten en
gewesten kunnen opcentiemen heffen op de personenbelasting, welke officieel
“aanvullende gemeentebelasting op de personenbelasting” heten. Vanaf het
aanslagjaar 2018 bedraagt het tarief van de opcentiemen in Vlaanderen en
Wallonië 33,257 %.
Autonomiefactor = Autonomie van de gewesten in de personenbelasting na de 6 de
staatshervorming. Het is een korting op de hoofdsom van de personenbelasting en
bedraagt 24,957 %!
Hoofdstuk 6: Grondwettelijke beginselen van de
belastingheffing
De grondwettelijke beginselen van de belastingheffing vinden we terug in de
artikelen 170 tot 172 GW. Meer concreet gaat het om de volgende basisbeginselen:
- Het legaliteits – of Wettelijkheidsbeginsel art. 170 GW
- Het annualiteits – of Eenjarigheidsbeginsel art. 171 GW
- Het gelijkheidsbeginsel art. 172 GW
1. Het legaliteitsbeginsel = Kan beschouwd worden als bescherming v.d. burgers
tegen al te buitensporige belastingen. Op basis van art. 170 lid 1 GW kan geen
belasting ten behoeve van de staat worden ingevoerd dan door de wet.
Overeenkomstige bepalingen gelden voor de gemeenschappen, gewesten en
provincies, gemeenten en federaties van gemeenten… art. 170 lid 2 tot 4 GW.
De draagwijdte van het legaliteitsbeginsel houdt in dat, er is steeds een wet, een
decreet of een besluit van de gemeenteraad of provincieraad nodig om een
nieuwe belasting in het leven te roepen of om een bestaande belasting te
wijzigen. Zonder het akkoord van de verkozen volksvertegenwoordigers in
parlementen en raden, kan dus geen nieuwe belastingwet tot stand komen.
3 facetten van de invoering van belastingen:
- De vaststelling van de belastingsubject en van de grondslag van de
belasting
- De vaststelling van het tarief of de aanslagvoet
- De vaststelling van de modaliteiten van de heffing
Vaststelling van deze 3 facetten moet door de wet gebeuren.
Het legaliteitsbeginsel is één van de belangrijkste beginselen uit ons
belastingrecht. Uit het legaliteitsbeginsel kunnen een aantal belangrijke
gevolgen worden afgeleid.
- Principiële belastingvrijdom: Het legaliteitsbeginsel impliceert dat niets
belastbaar is, tenzij de wetgever anders bepaalt. Er bestaat met ander
woorden een niet-belastbaarheid of een fundamentele vrijheid van belasting
van alle personen, zaken, feiten en handelingen.
4
