Transculturele hulpverlening DEEL 1
H1: Inleiding
Een pluriforme (etnisch-cultureel diverse) samenleving is de realiteit
Samenleving gekenmerkt dr diversiteit is kenmerk geworden. Vlaamse samenleving is diverse
samenleving. Diversiteit vd moderne samenleving heeft betrekking op cultuur, etniciteit, sociale
afkomst, beroep, interesses, (vrije) tijdsbesteding, leefstijl en betrokkenheid.
→ Cultuur is een prominente marker v diversiteit.
→ Maatschappelijke heterogeniteit vd samenleving drukt zich al lang uit in egalisering van
machtsverhoudingen, proces van individualisering, ontkerkelijking, vergrijzing, uitdunning van
familieverbanden, emancipatie van vrouwen, andere gezinsstructuren….
→ Laatste decennia dr immigratie is etnisch-culturele diversiteit vd samenleving toegenomen
⇒ ‘multiculturele samenleving’
= samenleving met verschillende (etnisch-culturele) groeperingen met elk eigen culturele
achtergrond en leefwijze hebben.
Beeld immigratie lang bepaald dr instroom v allochtonen, vroegere gastarbeiders. In opeenvolgende
golven kwamen Polen, later Italianen, Grieken en Portugezen. → Sinds 60-er jaren werden Turken en
Marokkanen aangetrokken. Dekolonisatie bracht vele Congolezen en Rwandezen nr ons land. Met
migratie vd afgelopen jaren wordt ook etnisch-culturele diversiteit v allochtone bevolking groter.
Groep nieuwkomers omvat naast introuwers (huwelijksmigratie) en arbeidsmigranten, vooral
vluchtelingen en asielzoekers afkomstig uit Oost-Europa, Midden-Oosten en delen v Zwart Afrika.
Daarnaast dragen globalisering en mondialisering vd media, met vrije verkeer van goederen, geld,
mensen en transnationale betrekkingen bij tot verduurzaming van culturele pluriformiteit binnen
onze samenleving. Vandaag spreken sommigen van ‘superdiversiteit’ of ‘hyperdiversiteit’ om nog
steeds toenemende diversiteit id diversiteit aan te duiden.
Verscheidenheid van onze samenleving is gegeven van alle tijden, maar heeft dus dr globalisering
en in het bijzonder toenemende migratie een etnisch-culturele dimensie bij gekregen.
De realiteit van etnisch culturele diversiteit (multiculturaliteit) is een uitdaging
Samenlevingsproblemen
Realiteit van deze diverse, multiculturele samenleving, in betekenis v samenwonen van verschillende
groepen, noopt ons tot voeren van samenlevingsdebatten. Maatschappelijke veranderingen zorgen
ervoor dat verscheidenheid op veel vlakken zichtbaar wordt. Individualisering, modernisering,
globalisering en multiculturalisering vd maatschappij zijn vr sommige mensen een feit, vr anderen
uitdaging of moeilijke opgave.
→ Globalisering: brengt fragmentarisering vd samenleving met zich mee.
→ Individualisering: vervalt soms in maatschappelijke verruwing.
→ Multiculturele samenleving: omvat meer dan verrijking vd nationale eetcultuur en
brengt hardnekkige sociale probs met zich mee.
→ Ontzuiling = wegvallen van naast elkaar bestaande structuren in samenleving die getekend zijn dr
verschillende levensbeschouwelijke groepen binnen samenleving.
Met ontzuiling v België deed individualisering vd bevolking zijn intrede. Ontwikkeling id samenleving
waarbij individu en zijn behoeften meer centraal komen te staan. Individu wordt gezien als op
zichzelf staand wezen.
Culturele oriëntatie waarin onafhankelijkheid, autonomie en zelfredzaamheid belangrijker zijn dan
groepsloyaliteit. Individualisme in positieve zin wordt geassocieerd met autonome, vrije burgers die
los v sociale druk hun eigen keuzes maken en verantwoordelijkheden nemen. Individualisering is lang
als iets nastrevenswaardigs gezien en als kenmerk vd westerse samenleving, mr wordt tegenwoordig
vaker als prob bestempeld.
1
,→ Individualisering zou in extreme geval leiden tot ‘atomisering’ (versplintering)
vd samenleving.
Dr toenemende individualisering is manier waarop we ons leven invullen minder voorspelbaar en
veel persoonlijker geworden. Mensen verhuizen, veranderen van job, van partner of politieke
voorkeur. Individu meer centraal en maatschappij bepaalt niet langer hoe men moet leven.
Traditionele structuren bieden minder houvast en nieuwe geloofssystemen belanden dr internet en
tv onmiddellijk in onze huiskamers. Warme nest vd familie en dorpsgemeenschap, dat voorheen
keuzes bepaalde, ruimt meer plaats vr stedelijke jungle, waarin gemeenschappelijk leven hoe langer
hoe meer nr achtergrond verdwijnt.
Individualisering ih westen ging samen met steeds groter wordende culturele homogenisering
(gelijkaardig) over zaken als echtscheiding, gelijkheid van mannen en vrouwen, scheiding van kerk en
staat, homoseksualiteit, ongehuwd moederschap,…: zaken waarover meningen in veel andere landen
veel dieper zijn verdeeld.
→ Kenmerkend aan modernisering: vermeerdering vd sociale leefwerelden.
→ Leefwereld = geheel van betekenissen dat individu deelt met anderen.
In tegenstelling tot premoderne samenlevingen zijn moderne samenleving het publieke en
privédomein gescheiden, en is het dagelijks leven opgedeeld in verschillende segmenten met eigen
betekenis- en ervaringswereld: werk, vrije tijd, religie en nu ook virtuele ruimte op internet.
Globalisering leidt tot homogenisering en tot benadrukken van verschillen. In die zin brengt het ook
diversiteit voort. Globalisering werd lang positief tegemoet getreden met ideeën over kosmo-
politisme en wereldburgerschap. Het is duidelijk geworden dat globalisering ertoe geleid heeft dat
groot deel vd mensen zich eerder nr binnen dan nr buiten richt.
In veranderende wereld zoeken mensen zingevende kaders, houvast en geborgenheid id eigen groep
en gaan zich hierdoor terugplooien en afsluiten vr de diversiteit. Tegelijkertijd zorgt globalisering
ervoor dat proces van migratie en vestiging van karakter is veranderd.
Snel gedaalde kosten van transport en moderne communicatiemiddelen hebben ervoor gezorgd dat
het vr migranten eenvoudiger is om blijvend contact te onderhouden met land van herkomst of met
landgenoten in andere landen. Verwacht wordt dat deze nieuwe ‘transnationale’ migranten zich
anders zullen profileren tav ontvangende samenleving: hun ‘meervoudige’ identiteit zal mede
vorm krijgen dr identificaties met groepen in herkomstland of in wijde diaspora.
→ Diaspora = het tss andersdenkenden verstrooid wonen van leden ve (religieuze,
culturele, etnische…) gemeenschap.
→ De nieuwe technologie, het internet, biedt hiervoor de nodige infrastructuur.
Id multiculturalisering manifesteren de globalisering en individualisering zich in specifieke vorm.
Migratie en diversiteit zijn vorm van interne globalisering: wereld dient zich, met al zijn rijkdom en al
zijn probs, aan binnen grenzen van onze samenleving.
→ Culturele diversiteit: dat er verschillen bestaan die leiden tot groepsprocessen.
↳ Definities en indelingen van groepen, officieel en in dagelijks leven, om stereotyperingen en
gevoelde loyaliteiten, en om proces van wederzijdse aanpassing, waarbij verschillen in posities,
waarden, levenswijzen en machtsverhoudingen een rol spelen.
→ Etnisch-culturele div. = cultuurverschillen gecomprimeerd in groepsprocessen.
↳ Manier waarop groepen met elkaar omgaan, zich aan elkaar aanpassen, in tegenstellingen
gevangen raken en in conflict komen.
Migratie van sommige groepen staat in ongemakkelijke verhouding tot consensus in westen over
aantal waarden en verworvenheden als scheiding van kerk en staat, omgangsvormen tss man en
vrouw en belang vd individuele vrijheid. Sommige migrantengroepen richten zich sterk op eigen
groep en diens normen, stellen hun religie boven wet en hanteren andere sociale omgangsnormen.
2
,Modernisering van onze samenleving blijkt minder lineair dan gedacht. Id loop vd tijd is onbehagen
over sameleven van verschillende culturele groepen voelbaar geworden. Er is twijfel ontstaan over
impliciete idee dat migranten, die zich blijvend in België vestigden, uiteindelijk wel ‘zo zouden
worden als wij’, of dat in ieder geval wel zouden willen. Het onvermogen, of de ‘onwil’, van
(sommige) groepen om dat te doen, heeft onvrede doen ontstaan over multiculturele samenleving.
Niet alleen is er sprake ve verharding vh migratie- en integratiedebat, ook zijn culturele kwesties
daarin meer op voorgrond komen te staan.
→ Idee van ‘botsende beschavingen’: verschillende beschavingen zouden verschillende normen en
waarden vertegenwoordigen die onmogelijk kunnen samenleven, krijgt meer aanhang.
Er is debat bezig over wat westerse cultuur is, over wat westerse waarden zijn, integratie, tolerantie,
aanpassing en assimilatie, discriminatie. In deze context doet multiculturele samenleving appèl,
oproep tot bewustwording vd eigen culturele gesch. en bepaaldheid en tot herdefiniëren v sociaal,
politiek en cultureel samenlevingsmodel. We dienen ons te positioneren tav (cultureel) verschil:
Hoe willen we omgaan met elkaars verschillen en hoeveel- en welk verschil
we aankunnen of aan willen.
→ Dit debat leidt tot discussies: omdat bij thema’s als cultuur, identiteit, religie, … mensen zich
aangesproken voelen in hun diepste ‘zijn’, persoonlijke gevoelens. → Over en weer zijn er grote
gevoeligheden als het gaat om benadrukken en afwijzen vd gebruiken vd ander.
Immigranten voelen zich op tal van manieren buitengesloten en gediscrimineerd, gevoel er niet bij te
horen. Bep. groepen Belgen reageren boos als migrantengroepen zich op sommige punten niet aan
Belgische gebruiken en waarden willen aanpassen. Veel vd onvrede is gericht op islam: integratie vd
Belgische moslims is grote publieke en politieke zorg geworden. Interactie tss ‘diverse’ mensen gaat
vaak gepaard met veel en tegengestelde emoties: onzekerheid, angst vr vreemde, nieuwsgierigheid…
Veel vd gebruikte begrippen worden verkeerd begrepen. Eénduidige en makkelijke woorden blijken
steeds op uiteenlopende en erg persoonlijke manieren geïnterpreteerd te worden. Leren omgaan
met culturele diversiteit is iets wat men moet verwerven of ontwikkelen. Verzoenen, verenigen,
overnemen, bedwingen en vrede stichten zijn bewuste handelingen, beschaafde handelingen, die
scherpzinnigheid en doorzettingsvermogen vragen, handelingen die men zich eigen moet maken,
moet aanleren, moet ontwikkelen.
→ Vereist weloverwogen aanpak, pedagogische vaardigheden, passende wetgeving en adequate
instellingen.
→ Verscheidenheid aan culturele achtergronden, evenals verschillen in hulpvragen en
verwachtingen, zetten hulpverlening vr nieuwe ideologische vragen en stellen extra eisen aan
competenties v onze professionele bachelors in ortho.
Om te kunnen functioneren in diverse omgeving: nodig om skills aan te leren om met verschillen om
te gaan. Gespecialiseerde opvoeders-begeleiders zullen, vanuit houding van wederzijds respect,
vaardig moeten worden om uitdagingen, die multicultureel samenleven met zich meebrengen, aan te
kunnen en positief aan te wenden. Zullen transculturele competentie moeten ontwikkelen.
Meervoudig kijken naar verschil: diversiteitsbenaderingen
Beleid, organisaties en hulpverleners hebben diverse methoden ontwikkeld ten behoeve vh omgaan
met diversiteit. Onderliggend aan deze methodieken en werkwijzen ligt visie, benadering tav diverse
groepen. Deze benaderingen worden ook wel de vier D’s genoemd:
Deficitbenadering: (gebrekmodel): inhalen van achterstanden
= Oudste model, gebaseerd op idee dat nieuwkomers/andersculturele cliënten gebreken hebben, dat
3
, ze iets missen.
→ Gaat ervan uit dat ‘die mensen’ waarden en normen vd organisatie niet hebben geïnternaliseerd,
dat ze niet begrijpen hoe mensen met elkaar om zouden moeten gaan op werk, of niet voldoende
vaardigheden hebben.
→ Oplossing is om te proberen mensen zelf te veranderen tot ze id dominante cultuur passen en ad
eisen vd organisatie kunnen voldoen.
→ Mogelijke activiteiten: cursussen, voorlichting en bijscholing.
→ Krachtig in deze benadering: geloof dat mensen zich kunnen ontwikkelen.
→ Kritiekpunt: woord ‘achterstand’ werkt stigmatiserend en ziet nieuwkomers als probleemgroep.
Wordt verwacht dat ze zich aanpassen als ze geen buitenstaanders willen blijven.
→ Gedrag vd dominante groep wordt niet ad orde gesteld.
→ Komt bij niemand op dat structuur vd organisatie vr uitsluiting kan zorgen.
Differentiatiebenadering: (verschilmodel): overbruggen van cultuurverschillen
→ Legt nadruk op waarde van culturele verschillen. Etnische groepen kunnen verschillen in taal,
religie of waarden en normen. Alle culturen zijn in deze visie gelijkwaardig.
→ Verschillen worden erkend en dienen overbrugd te worden dr goede interculturele communicatie,
cultuurkennis en begrip vr de ander.
→ Kracht vd differentiatiebenadering: intentie van respect vr elkaar en vertrouwen dat men
spanningen kan verminderen dr begrip vr culturele context vd ander en de dialoog.
→ Zwak: cultuurrelativisme: het ontbreekt aan kritisch inzicht en het ter discussie van waarden en
normen die botsen met universele rechten vd mens.
→ Gevaar: teveel nadruk op verschillen zal mensen blind maken vr overeenkomsten tss groepen.
→ Eenzijdige nadruk op culturele verschillen, verschillende socialisatiepatronen, of leeftijds-
verschillen, versterkt neiging om ‘Ander’ als afwijkend, als prob, te zien. Dat versterkt het idee dat
onze eigen manieren normaal zijn, en rest abnormaal.
→ Ander zwakte: het negeert machtsrelaties.
→ Comm. verbeteren en informeren verandert machtsverschillen tss groepen niet.
Discriminatiebenadering: tegen gaan van uitsluiting en paternalisme
→ Centraal: de -al dan niet bewuste- discriminatie, uitsluiting en marginalisatie door dominante
groepen die eigen privileges veilig willen stellen alsook het racisme van die groepen.
→ Nadruk: machtsverschillen en dominante groep is hier het probleem.
Die discrimineert minderheid om zijn eigen belangen in organisatie of elders in samenleving te
beschermen. Dit hindert toegang vd minderheid tot arbeidsmarkt of tot promoties in organisatie.
Minderheden worden gemarginaliseerd: op werk, in samenleving, in geheel. Voorstanders v deze
benadering geloven dat ze zulke groepen van hun gemarginaliseerde positie af kunnen helpen dr
discriminatie te bestrijden.
→ Positieve actie, quota en gerichte werving en selectiemethoden kan je hierbij gebruiken.
→ Positief resultaat: er is veel expertise ontwikkeld over hoe discriminatie is ingebed in structuren en
culturen van organisaties. Er is ook veel kennis opgebouwd over hoe discriminatie op grond van
verschillende factoren verankerd is in structuur en cultuur vd samenleving en haar instituties.
→ Nadeel: reduceert alle probs tot kwesties van discriminatie en vooroordelen.
Objectieve tekortkomingen vd minderheidsgroep worden genegeerd. Vanwege sterke
nadruk op structuren en sociale verhoudingen neigen de gevolgen van individueel
handelen verwaarloosd te worden.
4
