Hoofdstuk 1: Lezen in de basisschool
Het leesonderwijs wordt op verschillende manieren aangepast. Door niet alleen uit de methode maar
autonomie te geven wordt de leesmotivatie vergroot. Om goed leesonderwijs aan te bieden moet de
leerkracht verschillende leesvormen en werkvormen op maat aan kunnen bieden.
1.1 Het belang van leren lezen
In de huidige maatschappij pas je constant leesvaardigheid toe en heeft het een functionele vaardigheid
(= gaat om de inhoud). In Nederland zijn er zo’n 100.000 functionele analfabeten. Dit zijn mensen die
een beetje kunnen lezen en schrijven, maar te weinig om zich in het dagelijks leven te kunnen redden.
Leren is de belangrijkste vaardigheid die op school wordt geleerd. Lezen heeft twee taalactiviteiten:
- Ondersteunde taalactiviteit: Het doel is om leesvaardigheid van leerlingen te vergroten (bv:
taalles)
- Functionele taalactiviteit: Leerlingen moeten hun leesvaardigheid toepassen
Schools functioneel: Lezen in zetten bij schoolvakken zoals rekenen/ aardrijkskunde etc.
Dagelijkse situatie zoals bij de bakker/ station/ game etc.
Een goede leesvaardigheid is belangrijk voor
- Schoolsucces. (4-30 leerlingen hebben problemen met lezen)
- Maatschappelijke redzaamheid
- Leesplezier
o Ontspannen, ervaringswereld verruimen & inleven in meningen van anderen.
1.2 Vormen van lezen
Lezen bestaat uit verschillende leesactivteiten. De verschillende vormen leesonderwijs hebben te maken
met doelstelling van het onderwijs, fase van het leesonderwijs & de werkvormen.
Technisch lezen
Technisch lezen: De vaardigheid om geschreven taal om te zetten in gesproken taal. Dit kan door hardop
voorlezen (= hardop verklanken) of door zelf de woorden te horen (= innerlijk verklanken). Belangrijk is
dat het bij technisch lezen gaat om decoderen van woorden. Na de eerste helft van groep 3 wordt er bij
het technisch lezen vooral aandacht besteed aan het herkennen van clusters van letters en het
automatiseren van woordherkenning.
Technisch lezen wordt veelal hardop geoefend, waardoor de docent de leerling direct feedback kan
geven. Stillezen neemt echter minder tijd in beslag en is authentieker. In kleutergroepen wordt ook
aandacht besteed aan enkele vormen van technisch lezen door middel van een lettermuur of de letter
van de week. Door technisch lezen apps is het makkelijk voor kinderen om de leesvaardigheid te
vergroten.
Begrijpend & studerend lezen
Begrijpend lezen is het achterhalen van de betekenis van een tekst. Dit kan gaan over een woord of een
stuk tekst. Hiervoor is het vlot decoderen van woorden een voorwaarde. Hoe meer
achtergrondinformatie een leerling al weet, des te makkelijker het begrijpend lezen verloopt.
,Let op: Een kind moet eerst goed kunnen decoderen voor dat het kan begrijpend lezen!
Studerend lezen is begrijpend lezen waarbij de inhoud van de tekst wordt vastgelegd middels een
schema. Er wordt gebruikt gemaakt van studietechnieken: onderstrepen, schematiseren en
samenvatten. Dit wordt enkel gedaan in de hoogste groepen.
Belevend lezen = leesbevordering
Belevend lezen: Hierbij is de emotionele overdracht in het boek naar de lezer van belang. De lezer moet
zich in het personage en de emoties in kunnen leven. Er bestaan geen aparte methodes voor belevend
lezen. Door zelf verwerkingsopdrachten te maken zoals creatiefs schrijven kun je dit bevorderen.
Het onderscheid tussen de drie vormen van lezen is niet waterdicht. In dagelijkse situatie gebruik je de
vormen veelal door elkaar heen. Het verschil tussen de vormen is didactisch wel betekenisvol, door
specifieke doelen te stellen en je instructie daarop af te stemmen. Door het onderscheid te maken
denken leerlingen wel dat het lezen voornamelijk op technisch lezen gebaseerd is, waarbij je zo snel
mogelijk foutloos woordjes moet opnoemen. Dan kun je volgens hen pas goed lezen.
Expressief lezen (=voordracht lezen) en vloeiend lezen
Voordracht lezen: Als bij het technisch lezen de nadruk ligt op het natuurlijk lezen van de tekst.
Begrippen zoals: zinsmelodie, uitspraak, leestempo, begrijpen van een teksthangen hier mee samen.
Voor het expressief lezen moeten de woorden eerst goed geautomatiseerd zijn.
Vloeiend lezen: Dit is expressief lezen waarbij snel en accuraat en met begrip gelezen moet worden. De
tekst moet dus gelijktijdig worden gedecodeerd en begrepen. Methode: Vloeiend & Vlot (Hiermee wordt
voornamelijk geautomatiseerd en niet expressief voorgelezen)
1.3 Fasen in het leesonderwijs
Voorbereidend lezen (groep 1 – 2)
Voorbereidend lezen = Alle activiteiten waarbij kinderen zelf niet lezen, maar wel zich voorbereiden op
lezen. Dit kan bij technisch lezen (schuurpapierletters), begrijpend lezen (praten over een poster),
belevend lezen (voorlezen). Door het begrip voorbereidend lezen ga je eigenlijk aan de eigen
ontwikkeling van de kleuter voorbij. Gebruik daarom het begrip: ‘Beginnende geletterdheid’ = Spontane
belangstelling van peuters voor geschreven woord.
Aanvankelijk lezen (begin groep 3)
Aanvankelijk lezen = Dit is de fase waarin de kinderen alle letters leren. In deze fase gaan de kinderen
vooral aan de slag met het eigen maken van leestechniek. De aandacht is vooral gericht op het aanleren
van letters en minder op begrijpend en belevend lezen. Methode: veilig leren lezen, lijn 3, de leessleutel.
Voortgezet lezen (Groep 3,5 +)
Voortgezet lezen = Fase nadat leerlingen alle letters kennen, waarin technisch – belevend en begrijpend
lezen centraal staan. Bij voortgezet technisch lezen gaat het vooral om het vergroten van het leestempo,
het automatiseren van leesstrategieën en het realiseren van een goede voordracht. Methode: estafette
Voor begrijpend lezen is de meeste aandacht bij voortgezet lezen. Methode: Goed gelezen/
nieuwsbegrip. Er zijn ook methode en dien hebben alle drie de leesvormen in één.
,1.4 Fasen in geletterdheid
Kleuters zijn voordat ze naar de basisschool gaan al geletterd door de dagelijkse ervaringen met lezen.
Geletterdheid: De spontane belangstelling van de peuters en kleuters voor het geschreven woord en de
inzichten die ze ontwikkelen in de functies van geschreven taal. Zowel mondelinge als schriftelijke
taalontwikkeling zijn met geletterdheid verbonden. Aspecten van geletterdheid:
De ontwikkeling van geletterdheid bestaat uit drie fasen.
Ontluikende geletterdheid
Ontluikende geletterdheid= Dit heeft betrekking op de ontwikkeling van
geletterdheid in de periode van 0 – 4 jaar. Het leren omgaan met geschreven
taal is net als mondelinge taalontwikkeling een spontaan proces. Hoer meer
kinderen worden blootgesteld aan een rijke leeromgeving, des te meer de geletterdheid ontwikkeld.
Kinderen die thuis nauwelijks in contact komen met taal, lopen achter op de basisschool. De
ontwikkeling van geletterdheid en mondelinge taalontwikkeling zijn met elkaar verbonden. Door veel te
reflecteren om de mondelinge taalvaardigheid kan een kind meer inzicht verschaffen over het schriftelijk
taalgebruik.
Beginnende geletterdheid
Ontluikende geletterdheid= Dit heeft betrekking op de ontwikkeling van geletterdheid in groep 1 -3.
Leerlingen hebben op de basisschool al voorkennis van boeken en letters. Deze fase gaat gelijk op met
het aanvankelijk lezen.
Gevorderde geletterdheid
Gevorderde geletterdheid= Dit is de periode na groep drie en bevat het voortgezet lezen en het schrijven
van teksten. Leerlingen leren steeds sneller woorden herkennen en richten hun aandacht meer op de
betekenis van de tekst. Leerlingen leren verschillende soorten teksten en strategieën kennen.
1.5 Werkvormen en groeperingsvormen bij leesonderwijs
Werkvormen
Er zijn veel verschillende werkvormen bij technisch lezen. Bij stillezen lezen de leerlingen zachtjes voor
zichzelf de tekst. Hierbij kennen de inhoud en moeilijkheden van de tekst al door het zelf door te lezen.
Met deze werkvorm is er goed te differentiëren. Voor jonge kinderen is stillezen lastig. Bij hardop lezen
ligt de nadruk vaak op goede overdracht. Dit wordt gebruikt bij aanvankelijk lezen.
Groeperingsvormen
Vaak wordt er klassikaal (=aanvankelijk lezen), individueel, in duo’s of kleine groepen gelezen.
Werkvormen hierbij zijn: vrij lezen, duo lezen of groepslezen. Niveaulezen: Groepen ingedeeld zijn naar
leesniveau. Een bijzondere vorm van individueel lezen is een leeskring. Een leerling leest voor aan andere
leerlingen en vertelt wat het boek zo bijzonder maakt. Een bijzondere vorm van groepslezen is
forumlezen. Hierbij is een groepje kinderen een forum, die aan de rest van de klas voorleest.
1.6 Visies op leesonderwijs
Vaak wordt er voor het leesonderwijs methodes ingezet. Er zijn meerdere manieren om leesonderwijs te
verzorgen. Onderstaande tegenstellingen hebben te maken met het doel, materiaal, relatie met andere
taalactiviteiten en starten met leesonderwijs.
, Ondersteunend of functioneel
Als je het technisch lezen vooral ziet als een ondersteunende taalactiviteit oefen je vooral
leesstrategieën en train je kinderen om snel woorden te herkennen. Dit gebeurt vaak met
automatiseringsoefeningen. Bij technisch lezen als functionaliteit betekent het vooral dat je in de lessen
de nadruk legt op situaties waarin het voorlezen van een tekst een duidelijke functie heeft. Hier leg je
dan meer nadruk op werkvormen als: leeskring, forumlezen, radiolezen of tutorlezen.
Methodisch of niet-methodisch
De meeste methoden leren kinderen letters aan met behulp van een basiswoord, waarbij de kinderen
nog niet alle letters van het basiswoord hoeven te kennen. De meeste scholen gaan (ondanks dat er niet
wordt stilgestaan bij het feit dat sommige leerlingen bepaalde letters al kennen) met de methode mee.
Bij niet-methodische werkwijze probeert men vooral aan te sluiten bij de natuurlijke leesontwikkeling (=
leren lezen/ functioneel lezen).
Uit recent onderzoek blijkt dat methodisch aanleren van lezen beter is, omdat leerlingen een duidelijk
instructie behoeven.
Geïsoleerd of geïntegreerd
Bij aanvankelijk lezen wordt de nadruk gelegd om het aanleren van de leestechniek. Decoderen is
belangrijker dan de betekenis. Hierdoor wordt het lezen geïsoleerd. Er zijn steeds meer geïntegreerde
methodes die ook leerlijnen voor schriftelijke taalontwikkeling, spellen, begrijpend lezen &
woordenschat toevoegen. Doordat de meeste nadruk op geïntegreerde methode wordt gelegd, is het
echter tot heel eenzijdig. Ook het technisch lezen wordt vaak geïsoleerd aangeboden. Door dit te
integreren met andere taalvaardigheden zoals: spelling of trainen van leesvaardigheid maak je het lezen
geïntegreerd.
Sturend of kind volgend
Het moment waarop het leesonderwijs begint is sterk gestuurd (pas vanaf groep 3 – 4 jaar naar school).
Er zijn opvattingen die zeggen dat kind volgend leesonderwijs beter is, waarbij je zonder methode in
augustus – januari begint met het lezen. Methodes zijn sturend en niet kind volgend.
1.7 Competenties voor het leesonderwijs
Mede door de diversiteit, verschil in behoefte aan instructie en methode gebruik is het aanleren van
lezen lastig voor een docent. Er zijn verschillende bekaamheden voor het leesonderwijs in de loop van de
samenvatting.
