Interview- en observatievaardigheden
INHOUDSOPGAVE
INLEIDING KWALITATIEF ONDERZOEK ...........................................................................................................................1
MODULE INTERVIEW.................................................................................................................................................... 17
MODULE OBSERVATIE ................................................................................................................................................. 42
Eindcompetenties
Na het volgen van dit opleidingsonderdeel kan/heeft de student:
↬ inzicht in de theoretische onderbouw en wetenschappelijke methodologie van
interviewen en observeren
↬ een interview- en observatieproces opzetten, uitwerken en uitvoeren
↬ zelfstandig een interview en observatie uitvoeren
↬ kritisch nadenken over een interview- en observatieproces en over hoe het proces
geoptimaliseerd kan worden
• Alle leerstof = PPT’s & notities les:
1. Inleiding kwalitatief onderzoek ⇛ 3 teksten (Canvas!)
2. Interview ⇛ 4 teksten (Canvas!)
3. Observatie ⇛ Boek “Observeren en rapporteren” (HF 1, 2 & 5 ⇾ 9)
4. Interviewtaak
• 60% ⇛ schriftelijk examen open vragen
• 40% ⇛ interviewtaak per 2 (feat. Jelissa) ⇛ deadline: 15/12/20
• Voorbeeldvragen examen op Canvas (zie PPT): kennis- & toepassingsvragen
,INLEIDING KWALITATIEF ONDERZOEK
Studiemateriaal:
↬ ‘1. Wat is kwalitatief onderzoek?’. Door Mortelmans (2013).
↬ ‘Issues of evaluation’. Door Tindall (1994).
↬ ‘6. Ethiek van het onderzoek’. Door Mortelmans (2013).
Kwalitatief onderzoek?
“… qualitative researchers study things in their natural settings, attempting to make sense of or
interpret phenomena in terms of the meanings people bring to them. Qualitative research involes the
studied use and collection of a variety of empirical materals—case study, personal experience,
introspective, life story, interview, observational, historical, interactional, and visual texts—that
describes routine and problematic moments and meaning in individuals’ lives.”
(Denzin & Lincol, 1994, p.2)
↬ Mensen of fenomenen bestuderen in natuurlijke setting om inzicht te krijgen in waarom bepaalde
dingen zich voordoen
⤷ a.d.h.v. ≠ manieren van dataverzameling: interview, observatie, case studies
↬ Wat? Verzamelen en verwerken van kwalitatieve gegevens via verschillende methodes
↬ Doel = BEGRIJPEN (wat er achter reactie zit)
• o.a., relaties, processen, reacties, ervaringen, gevoelens, …
• bv. verwerking trauma, beleving dienstverlening, stadia in conflict…
Meer uitgewerkte definitie
↬ Centraal staat nu niet meer de onderzoeker maar de plaats van die onderzoeker in de sociale
realiteit die hij niet alleen bestudeert maar ook mee vorm geeft
↬ 2-ledige aard kwalitatief onderzoek
⦁ Vaste onderzoekslijnen en methodologieën
⦁ Eigen rol onderzoeker met eigen waarden en inzichten + invloed onderzoeker op omgeving
Moeilijk om een sluitende definitie te vinden
Voorbeelden onderzoek?
↬ Kwalitatief onderzoek
⦁ Bystander effect
⦁ Case studies piaget
⦁ Studies over pestgedrag
↬ Observatie van chimpansees (L), gorilla’s (R) ⇛ veel geleerd daaruit
bv. chimpansees: gebruik van tools (stenen, takken) om aan voedsel te geraken
bv. gorilla’s: leiderschapsgedrag (dominante ♂)
bv. sociaal gedrag van apen geleerd
1|Page
,↬ Veel geleerd uit observatiestudies naar hechtingsstijlen van kinderen
↬ Mary H. & collega’s: studie waarbij mama steeds weggaat & onbekende binnenkomt
⇛ veel kritiek: niet betrouwbaar!
↬ Kwalitatieve onderzoeken (meer dan enkel interviews & vragenlijsten)
↬ In elk wetenschapsdomein vind je kwalitatief onderzoek terug
bv. focusgroepen bij zorgverleners ⇛ nagaan wanneer zorgverleners het oké vinden om
rusthuisbewoners te verdoven (ongeneeslijk ziek)
Combinatie van factoren:
bv. Gezinnen met jonge kinderen motiveren om fiets te gebruiken i.p.v. auto
⇛ Welke omgevingsfactoren spelen een rol?
⦁ Hebben gezinnen gezocht: vroegen aan ouders om fietstocht te doen, een tocht die ze vaak
gebruikten + tijdens fietsen interview met ouder
⦁ Tijdens fietstocht: camera op 1 v/d interviewers
⦁ Daarna samen opname bekeken en besproken
⦁ Interview met combinatie observatiestudie
Voorbeeld participerende observatie in de sociologie
↬ Studie naar leefwereld Vlaamse jongeren
↬ Combinatie van diepte-interview en participerende observatie
↬ Onderzoekers gingen enkele weken mee les volgen in SO
↬ Participerende observatie = kwalitatieve techniek waarbij onderzoeker gedurende lange tijd
participeert in sociale omgeving die hij wil observeren
Voorbeeld: diepte interviews in het sociaal werk
↬ Onderzoek beleving mensen in armoede
↬ Diepte interviews van de armen en hun hulpverleners ⇛ 2 perspectieven
↬ Diepte interview = aan respondent wordt gevraagd om langdurige diepgaand te vertellen over
hun leven in zoverre dit betrekking heeft op het onderzoeksonderwerp
↬ Taal respondent wordt bewaard = staat centraal dus ook zijn natuurlijke taal
Voorbeeld: focusgroepen in de politicologie
↬ Politieke passiviteit in kaart brengen en verklaren
↬ Vooral gefocust op vrouwen en laaggeschoolden (hebben zogezegd lage participatie)
2|Page
, ↬ Explorerend onderzoek (voorstudie) + focusgroepen (ouderen, vrouwen, werklozen) ⇛ praten over
politieke participatie
Voorbeeld: casestudies in de communicatiewetenschappen
↬ Vormen van cultureel racisme tegen gesluierde vrouwen in de media
↬ Casestudy = kijken naar hoe het debat over hoofddoek werd gevoerd in media
↬ Binnen casestudy gekozen voor kwantitatieve en kwalitatieve inhoudsanalyse geïnspireerd door
kritische discoursanalyse
• = combinatie kwalitatief en kwantitatief is typerend voor kwalitatief onderzoek
Voorbeelden in het werkveld van de psycholoog?
↬ Sollicitatiegesprekken, functioneren van teams
↬ Ziekten vaststellen
↬ Observeren en interviewen van een depressieve cliënt
↬ Observeren welke (neven)effecten medicatie heeft op het gedrag/denken van patiënt X
↬ Observeren van een leerling met ADHD
↬ Focusgroepen met 1e generatiestudenten over hoe ze omgaan met tegenvallende
examenresultaten na de januari-zittijd
↬ Observeren hoe een leidinggevende zich t.o.v. haar medewerkers gedraagt
↬ Observeren van een groepsdiscussie tijdens teamontwikkeling
↬ Selectie-interview met sollicitant
↬ …
Kenmerken kwalitatief onderzoek
↬ Natuurlijke setting, ‘capture life as it is experienced’
↬ Onderzoeker als ‘meetinstrument’
⤷ ondanks dat men onderzoek zodanig gaat opstellen om zo min. mogelijk te worden beïnvloed
door biases, blijft men op zich onze eigen waarneming (onbewust) als data gebruiken
↬ Dubbel interpretatief karakter (zelf de situatie/processen begrijpen + begrijpen hoe anderen dit
ervaren)
⤷ daarom zijn resultaten van thesissen o.b.v. kwalitatief onderzoek een opeenvolging van vele
quotes, interview, bespreking is vrij verhalend (groot stuk tekst) ( kwantitatieve studie: ‘sec’)
↬ Verslag = ‘verhaal’ schetst gedrag en meningen van mensen, zoals de onderzoeker het heeft
aangevoeld/beleefd
↬ Focus op specifieke situaties/individuen, generaliseerbaarheid is geen doel
⦁ Beperkt aantal individuen
↬ Vaak inductieve werkwijze (gegevens als input van denkwerk ⇾ principes)
(Evers, 2007)
• Eerst met brede vraag vertrekken; op basis van input gaat denkproces in gang en zo naar
hypotheses
↬ Theorie willen toetsen ⇛ daarom gaat men data verzamelen
Kenmerken (Mortelmans, 2013, p21)
↬ Kwalitatief onderzoek proberen definiëren door een opsomming van KM
↬ Komen vaak in kwantitatief onderzoek maar moeten niet noodzakelijk allemaal terug te vinden zijn
↬ De eigen aard van kwalitatief onderzoek kan terug te vinden zijn op het domein van vraagstelling,
onderzoekdomein, dataverzamelingsmethode, analyse, output die onderzoek oplevert
Kwalitatief onderzoek - kenmerken
3|Page
