Samenvatting van de cursus (RZL 3) alsook extra documenten en de PowerPoints. In het document staan ook enkele toetsvragen en ook de antwoorden. Ik behaalde 17/20.
RZL 3: JANUARI 2021–RESULTAAT: 17/20
MODULE 1: OMGAAN MET VERSCHIL/DIVERSITEIT – HOE WERKEN AAN EEN WERELD
WAARIN VERSCHIL TUSSEN MENSEN LEVEN GEVEND IS I.P.V. VERNIETIGEND?
“Je bent de som van de mensen die je ontmoet” – Ish Ait Hamou
BLIKOPENER: DIT IS DE TAAL DAT GESPROKEN WORDT
De wereld opdelen in categorieën is een begrijpelijk psychologisch mechanisme om dingen overzichtelijk te
houden, maar zo zit de wereld niet in elkaar. Zwart en wit bestaan, maar daartussen zitten heel veel tinten
grijs. Uit discussies omtrent kwetsbare onderwerpen blijkt hoe gesegregeerd onze samenleving is. We moeten
er als leerkracht dan ook mee aan de slag, in dialoog gaan en luisteren. We moeten de leerlingen zelfkritisch
maken. Dus niet enkel kritisch ten opzichte van de moslims…, maar ook ten opzichte van de eigen groep.
1 ANGSTIGE TIJDEN
1.1. DE WAAN VAN VERLICHTE RELIGIEUZE VERDRAAGZAAMHEID
Men was er vroeger heel erg van overtuigd dat de maatschappij religieus verdraagzaam georganiseerd was.
Religieus geweld was iets dat ergens anders plaatsvond. Recente gebeurtenissen tonen ons echter dat het
nodig is om deze premisse te herbekijken. Er was en is geweld tegen en tussen religieuze groeperingen.
1.2 WAT IS ANGST?
• Angst wordt voortgebracht uit amygdala (= een deel van de hersenen dat we delen met alle
gewervelde diersoorten). Het staat niet in verband met hogere cognitieve functies, angst maakt deel
uit van ons instinct.
• Angst is noodzakelijk voor onze overlevingsdrang en het is noodzakelijk om ons te beschermen tegen
reële bedreigingen. We moeten schrik hebben voor wat het overleven in gevaar brengt. Zonder angst
waren we allemaal dood.
• MAAR: angst kan leiden tot onbetrouwbaar en onberekenbaar gedrag.
1.2.1 ANGST IS EEN PRIMITIEVE EMOTIE
Om angst te ervaren is geen ingewikkeld mechanisme nodig, enkel een basisoriëntatie op het leven en het
vermogen om te reageren op alles wat het overleven bedreigd. Vandaar dat wetenschappelijk onderzoek
angst in verband brengt de amygdala. De amygdala (amandelvormig) speelt een centrale rol bij het
overbrengen van angstsignalen. Ook andere delen van de hersenen zijn hierbij betrokken. Het onderzoek van
Joseph Le Doux toonde aan dat ook een rat angst kan beleven. Bij emoties als verdriet en medelijden is dat niet
het geval. Angst bij de mens heeft te maken met diep in de hersenen begraven evolutionaire tendensen. Zodra
we geconditioneerd zijn door een angstprikkel, kan men dit enkel afleren door een langdurige
herconditionering.
1.2.2 ANGST IS EEN NARCISTISCHE EMOTIE
Angst is altijd gefocust op het zelf en de veiligheid van het zelf. Angst houdt geen rekening met anderen of met
de groep. Wie angstig is denkt vaak enkel aan zichzelf, wie dit kan overstijgen wordt dan ook vaak een held
genoemd.
1
,Het moeilijke aan omgaan met diversiteit is dat wij vanuit onvermogen
angstig zijn. Hoe angstiger we zijn, hoe meer we diversiteit uitsluiten en
hoe groter de diversiteit, hoe meer angst. Het is een vicieuze cirkel. Hoe
minder diversiteit, hoe problematischer.
Narcistische emotie: Soort-zoekt-soort = we vinden de groep waartoe we
zelf behoren beter → voedt het wij-zij denken
1.3 HOE WERKT ANGST?
• Angst vertrekt vanuit een reëel probleem/trigger. De angst voor aanslagen is nu groter dan vroeger.
Bv. Wanneer er op het nieuws komt dat een meisje is verkracht in een donkere steeg.
• Angst wordt gemakkelijk geprojecteerd op iets wat niet met het onderliggend probleem te maken
heeft. Het wordt geprojecteerd op iets dat als surrogaat (=alternatief) kan dienen, omdat het doelwit
toch al niet geliefd is.
• Angst wordt gevoed door het idee van de verborgen vijand. Zo doet de wolf zich voor als
grootmoeder en Roodkapje gelooft hem… Wie deze verborgen vijand doorziet is een held. Het idee
van het verborgen kwaad hangt samen met het idee van superieur inzicht. Wie de vermomming van
het kwade doorziet, is een moedige man of vrouw. Het idee van een bedekt gezicht bij de Islam heeft
dan ook een enorme symbolische lading gekregen.
1.4 DE VALKUILEN VAN ANGST
1: De heuristiek van de beschikbaar: wanneer we ons een probleem makkelijk kunnen voorstellen of we het
kennen uit ervaringen, zijn we sneller geneigd het probleem te overschatten. Wanneer we veel horen van een
bepaald gevaar gaan we dat overschatten en andere gevaren die niet zo levendig worden afgeschilderd net
onderschatten.
Bv. We horen elke dag van COVID-19. Wanneer iemand keelpijn heeft gaat deze al snel denken dat hij/zij
corona heeft.
2: De cascade: men gaat reageren op het gedrag van anderen doordat men er zich bij zal gaan aansluiten. Uit
schaamte durft men geen geïsoleerd standpunt in te nemen.
➔ De reputationele cascade: men sluit zich aan bij anderen omwille van hun reputatie.
➔ De informatieve cascade: men sluit zich aan bij anderen in de hoop bijkomende informatie te
verwerven. De hoeveelheid info die we krijgen, vergroot de angst.
Bv. Wanneer er in een Facebookgroep iets wordt geplaatst van een gestolen fiets, groeit de angst.
Cascades spelen een grote rol in de context van etnificatie. Mensen gaan enorm snel definiëren in termen van
een etnische en religieuze identiteit en zich daarmee afzetten tegen een andere etnische groep. Dit is vaak de
basis van etnisch geweld.
1.5 WANNEER WORDT ANGST GOED GEBRUIKT?
Zonder angst kunnen we niet overleven maar tegelijkertijd kan angst ons misleiden.
➔ Bloomberg voormalig burgemeester van New York riep mensen herhaaldelijk op om zeer voorzichtig
te zijn voor de storm (ga niet zwemmen, ga nù weg, gebieden evacueren…). De storm was uiteindelijk
zwakker en bracht minder schade teweeg dan gedacht, toch waren de inwoners van New York blij dat
de burgemeester deze maatregelen nam.
2
,1.6 ANGST VOOR HET VERSCHIL
Alain Van Hiel schreef een boek: “Iedereen racist. De multiculturele droom ontleed.”. Hij focust zich op de
vraag hoe de mens zich gedraagt wanneer hij omgaat met mensen van verschillende afkomst. Hij beschrijft een
aantal inzichten om een mini multiculturele samenleving in je klas leefbaar te houden.
1.6.1 WIJ ZIJN OERMENSEN
Het geweld tussen verschillende bevolkingsgroepen omwille van verschil in ras of godsdienst of de
tweederangsbehandeling van burgers omdat ze “anders” zijn, komt heel vaak voor. Maar waar komt dat
geweld uit voort?
De mens is sociaal. Eenzaamheid schrikt de mens af, daarom wil men graag deel uitmaken van een sociale
groep. In groep staat men sterker en door samen te werken worden de verstandelijke vermogens van de mens
sterker ontwikkeld. MAAR deze groepsvorming zorgt er ook voor dat men andere groepen als een bedreiging
gaat zien. Dit is de basis voor onverdraagzaamheid en racisme t.o.v. concurrerende groepen. Ieder van ons is
van nature uit in staat om hatelijk en vijandig te reageren t.o.v. anderen.
En dan is er de zegswijze “soort zoekt soort”. De mens is vaak op zoek naar zichzelf en voelt zich aangetrokken
tot alles wat verband houdt met zichzelf, mensen waarmee men iets gemeenschappelijk heeft. Mensen
hebben volgens onderzoek ook vaak de neiging om de groep waartoe ze zelf behoren beter te vinden dan een
andere groep.
Als ieder van ons in staat is om hatelijk op een ander te reageren….. dan lijkt een multiculturele samenleving zo
goed als onmogelijk te realiseren. A. Van Hiel noemt het samenleven met anderen een moeilijke, maar geen
onmogelijke opdracht. De sleutel is het opzoek gaan naar datgene wat ons – ondanks het verschil – verbindt.
1.6.2 LEIDT DIVERSITEIT TOT WANTROUWEN?
Centrale vraag: is samenwonen met verschillende bevolkingsgroepen een goede zaak voor de maatschappij?
Volgens Robert Putman kennen we de dag van vandaag een crisis in de sociale samenhang. We voelen ons
individuen en de gemeenschap wordt steeds minder belangrijk. Door het afbrokkelen van het
gemeenschapsgevoel daalt het vertrouwen. Het resultaat, de maatschappelijke betrokkenheid en actief
burgerschap staan op een laag pitje. We moeten ons volgens Putman terecht zorgen maken.
De grote aanwezigheid van de minderheden zorgt voor een afbrokkeling van de sociale samenhang in de
maatschappij. Niet enkel het vertrouwen in andere bevolkingsgroepen daalt, maar ook het vertrouwen in de
mens in het algemeen.
Aanwezigheid van andere bevolkingsgroepen → verminderde solidariteit + sociaal isolement
Concreet: Angstgevoelens staan de ontmoeting met de reële ander in de weg, ze bemoeilijken ons
functioneren in een multiculturele samenleving. Het wij-zij denken wordt gevoed. Er is sprake van groeiende
individualisering en een groeiende angst t.o.v. de ander.
1.6.3 TEN STRIJDE
Het positieve van deze onderzoeken is dat beleidmakers zijn beginnen nadenken over hoe men deze
negatieve evolutie kan stoppen. Er werd onderzoek gedaan naar het leven in afzonderlijke buurten, maar dit
zou ons te ver leiden. Gettovorming is wel niet persé negatief. Economisch gezien is er niet veel schade, er
komt een lokale allochtone middenklasse van kleine ondernemers en zelfstandigen. Hun financiële
mogelijkheden zijn groter en hun (klein)kinderen doen het vaak goed op school. Al ontstaat er wel een
3
, culturele kloof met de rest van de wereld en is het in een klein land als België bijna onmogelijk om volledig los
van elkaar te leven.
Moeten we ons daarbij neerleggen?
NEE! We moeten het sociaal weefsel herstellen door een cultuur van ontmoeting te realiseren. De opdracht
van leerkrachten is om binnen de school (die een mini multiculturele samenleving is) te bouwen aan een
cultuur voor ontmoeting.
1.6.4 WAAROM INTEGRATIE ZO MOEILIJK IS
Martha Nussbaum noemt de evolutie van het toenemend wantrouwen t.o.v. de medemens verontrustend.
Om er iets aan de veranderen ging ze opzoek naar verklaringen voor deze negatieve evolutie.
Verklaring: Het idee over nationale identiteit bij Europeanen.
Volgens Europese naties zijn de wortels van hun bestaan als natie vooral gelegen in karakteristieke
eigenschappen (moedertaal, godsdienst…), die ze niet of slechts met moeite kunnen delen met immigranten.
Maar Europa zou in staat moeten zijn om over te stappen op een meer politiek en op inclusie gerichte definitie
van nationaliteit waar land, etnische afkomst en religie minder belangrijk zijn dan gedeelde politieke idealen.
Een gelijkaardig idee is er bij Alain Van Hiel. Niet uit elke ontmoeting komt een positief resultaat. Een negatieve
ontmoetingservaring versterkt zelfs de vooroordelen. Toch ligt volgens A. Van Hiel de sleutel voor het
wantrouwen en het onbegrip in de ontmoeting (mits enkele voorwaarden).
Voorwaarden:
• De interactiepartners hebben een gelijke status.
• Er moet sprake zijn van echt persoonlijk contact.
• Alle leden moeten bereid zijn om een inspanning te leveren om gemeenschap. doelen te bereiken.
• Er moet maatschappelijke steun zijn voor de ontmoeting.
Concreet: uit onderzoek blijkt dat positieve ontmoetingen tussen leden van verschillende groepen de
onverdraagzaamheid verminderen en dat negatieve ontmoetingen conflicten bevorderen.
DOSSIER: HOE OMGAAN MET WIJ -ZIJ DENKEN IN DE KLAS?
Polarisatie (= wij-zij denken): het veroorzaken van een conflict of het versterken van tegenstellingen tussen
partijen of bevolkingsgroepen. Bv. volk t.o.v. de elite, moslims t.o.v. niet-moslims…
LEERDOEL 1: DE 3 WETMATIGHEDEN VAN PLOARISATIE A) OPSOMMEN + B) TOELICHTEN.
Polarisatie komt overal ter wereld voor. Er zijn veel variaties maar de dynamiek is altijd dezelfde.
1) Gedachtenconstructies: Polarisatie kan je niet waarnemen. Het zijn woorden, opvattingen… anders
dan bij een conflict. Twee identiteiten worden tegenover elkaar geplaatst en geladen met betekenis.
Mannen = actief en goed in techniek, vrouwen = passief en willen vooral een goed gesprek voeren. We
kunnen eigenlijk niet zonder polarisatie. Het hangt samen met het verschaffen van een identiteit waar
we allemaal nood aan hebben. Dat polarisatie een gedachtenconstructie is heeft ook een positief
gevolg: het is niet onveranderlijk.
2) Brandstof: Polarisatie heeft brandstof nodig. Men doet continu uitspraken over de identiteit van een
ander, zowel goed bedoeld als ter kwader trouw. Bv. bankiers zijn zakkenvullers…
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kionadewitte. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
