Samenvatting ethisch en juridisch handelen - ethiek

Wat zijn waarden en normen en hoe verhouden ze zich tegenover elkaar?

Antwoord: Waarden zijn ideeën en opvattingen die door een groep van mensen worden gedragen (bv. eerlijkheid, vrijheid, respect). Ze zijn abstracter geformuleerd waardoor ze nooit ten volle haalbaar zijn. Je laat je erdoor inspireren, ze geven aan wat waardevol is. Normen zijn meer context gebonden. Het zijn gedragsregels en worden geformuleerd op de vooropgestelde waarden om deze zo goed mogelijk te realiseren. Ze geven aan wat niet en wel kan in situaties. waarden leiden naar specifieke normen. Zo krijg je de gedragsregel (norm) dat iedereen die een werf betreed een helm moet dragen, uit de abstracte waarde van veiligheid.

Vanaf het einde van de jaren ’60 is een nieuwe medische ethiek ontstaan. Wat is kenmerkend voor deze ‘nieuwe(?)’ medische ethiek, waardoor verschilt ze van de ‘vroegere’ medische ethiek?

Antwoord: De ‘vroegere’ medische ethiek richtte zich op een ethiek die beoefend werd door medici en hulpverleners (beroepscode). Door het volgen van deze beroepscode wordt je een goede beroepsbeoefenaar. Vanaf het eind van de jaren 60’ ontstond er een gezondheidsethiek: een poging om zorgvragers een stem te geven en grenzen te stellen aan de medische macht. Deze gezondheidsethiek richtte zich dus voornamelijk op de cliënt en zijn macht over eigen lichaam, in tegenstelling tot de beroepscode die gemaakt was voor de zorgverlener om te volgen.

De gezondheidszorg kent een steeds wijzigende context. Een cliëntgerichte oriëntatie in de medische ethiek hangt samen met de ontwikkelingen in de geneeskunde zelf, maar ook met veranderingen in de samenleving en de cultuur. Binnen het thema ‘Medische ethiek’ worden vijf factoren naar voor geschoven waardoor nieuwe vragen/problemen ontstaan. Welke zijn de vijf factoren?

Antwoord: - Wetenschappelijk onderzoek: grote evolutie in wetenschappelijk onderzoek waardoor vragen ontstaan rond proefpersonen, medische experimenten, nieuwe onderzoeksmethoden… - Technologische ontwikkelingen: toename van geneeskundige kennis waardoor vragen ontstaan rond overname van natuurlijke functies door technologie en apparatuur, macht over sterven en leven, … - Demografische veranderingen: stijging van gemiddelde leeftijd waardoor vragen ontstaan rond nood aan medische interventies bij bejaarden, zorgvoorzieningen, euthanasie, … - Maatschappelijke veranderingen: ontwikkeling van de actieve welvaartstaat waardoor vragen ontstaan rond de hoge kost van gezondheidszorg, wie zorg krijgt en wie niet, … - Morele onzekerheid: de verandering in denken over ethiek zelf waardoor de patiënt niet langer een object is die een behandeling ondergaat. Vragen rond zelfbeschikkingsrecht, patiëntenrechten, bewindvoerders, …

Volgens Beauchamp en Childress is het medisch handelen gebaseerd op vier principes (later zijn er twee aan toegevoegd). Geef de vier principes die besproken en gebruikt worden tijdens de lessen ethiek.

Antwoord: Vier principes die geworteld zijn in een common morality: - Weldoen, of het bevorderen van welzijn - Niet schaden - Rechtvaardigheid - Respect voor autonomie

Een moreel oordeel moet aan een aantal voorwaarden voldoen. Welke voorwaarden zijn opgenomen in het leerpad (en worden besproken tijdens de lessen)? Verduidelijk elk van de opgesomde voorwaarden.

Antwoord: Een moreel oordeel is prescriptief: het schrijft een bepaald gedrag of manier van handelen voor. Een moreel oordeel moet universaliseerbaar zijn: iedereen die zich in een vergelijkbare situatie bevindt, moet zich volgens de regels gedragen of ernaar beoordeeld worden. Morele oordelen verdienen voorrang (primauteit) : bij beoordeling verdienen morele overwegingen voorrang te krijgen op niet-morele.

Lawrence Kohlberg deed onderzoek naar de ontwikkeling van de autonomie in het morele oordelen en de relatie tussen opvattingen over goed en kwaad en het daadwerkelijke gedrag. Hij kwam hij tot een indeling van de morele ontwikkeling in drie niveaus en zes stadia. Benoem de drie niveaus en leg uit waarvoor ze staan.

Antwoord: • Het preconventionele niveau: Op dat niveau spreken de mensen niet als leden van de gemeenschap. Wat moet en wat niet mag, wordt door anderen beslist. • Het conventionele niveau: Mensen maken bewust deel uit van de samenleving. Moreel goed handelen is meer dan een aantal afspraken. Ze willen ‘goed’ handelen zoals dit binnen hun familie en gemeenschap geformuleerd wordt. • Het postconventionele niveau: Op dit niveau zijn mensen zich bewust van de samenleving. Ze zitten echter niet vast aan de samenleving. Ze kunnen nadenken over hoe een samenleving er best zou uitzien, welke waarden en normen er zouden moeten zijn.

Bij het vormen van ons moreel oordeel moeten we loskomen van onze eigen belangen en komen tot een evenwichtig oordeel dat rekening houdt met de perspectieven van anderen. Loskomen van onze eigen positie kunnen we doen door ons te verplaatsen naar de ‘originele positie’ (Rawls). Leg uit: originele positie.

Antwoord: Omdat we geneigd zijn te redeneren vanuit ons eigenbelang, is het volgens Rawls noodzakelijk om uit te gaan van een situatie waarin we niet weten wie of wat we zijn. In deze denkbeeldige situatie, die Rawls de ‘original position’ noemt, bevinden we ons onder een sluier van onwetendheid: we weten niet of we arm of rijk zijn, jong of oud, slim of dom, allochtoon of autochtoon. Kortom, we weten niet in welke maatschappelijke positie we ons bevinden. Daardoor is in de original position ons eigen belang in ieders belang. Stel je voor dat je wel beroep kan doen op je kennis en je denkvaardigheden, maar dat je niet weet wat je eventuele plaats in de samenleving is, welke status je bekleedt, wat je leeftijd is, je intelligentie, je geslacht... Door je te verplaatsen naar de originele positie verplicht je jezelf (tijdens het denkproces) om rekening te houden met iedere mogelijke positie, ook de minst aannemelijke.

De ethiek wordt ingedeeld in descriptieve ethiek, normatieve ethiek en meta-ethiek. Wat is normatieve ethiek?

Antwoord: In de normatieve ethiek worden de gangbare normen en waarden beoordeeld en wordt er gekeken hoe ze theoretisch te verantwoorden zijn. De normatieve ethiek neemt afstand. De afstand die nodig is om theorieën te ontwikkelen waarin abstracte, rationele en verantwoorde uitgangspunten voor het handelen worden aangegeven. De uitgangspunten zijn een richtlijn voor het toekomstig handelen en een vergelijkingspunt voor de beoordeling van het huidige handelen.

Vaak is een probleem geen exclusief moreel probleem. Leg uit. Verduidelijk met een voorbeeld.

Antwoord: vaak is een probleem geen exclusief moreel probleem en is er bv. Ook een economische, organisatorische, politieke of psychologische dimensie aan verbonden. Om te willen inzien of te willen weten (perceptie van de situatie) dat er een moreel probleem is, moet je bereid zijn het morele probleem te zien. Een voorbeeld hiervan: Niels weet dat zijn mama ongeneselijk ziek is, zijn mama weet dit nog niet. Niels weet niet wat de doen in deze situatie: door de waarheid te vertellen gaat zijn mama nog meer afzien maar ze heeft wel het recht om deze informatie te hebben. Er spelen 2 factoren een rol: de mama hoort de waarheid te weten, maar hij wilt zijn mama ook niet meer pijn aandoen. Niels moet een beslissing maken  ethisch dilemma.

Een situatie is niet altijd voor iedereen een moreel probleem. Leg uit. Verduidelijk met een voorbeeld.

Antwoord: Het hangt af van de perceptie van de situatie, de waarden van de betrokkenen en de normen binnen de (sub)cultuur waarin men functioneert. Een voorbeeld hiervan: In Rusland is het wettelijk verboden om je homoseksuele/lesbische partner publiekelijk een kus te geven. In België is dit niet het geval dus zal dit moreel probleem niet om jou (in België) van toepassing zijn. Je zit hier in een andere cultuur, de normen en waarden zijn anders en de situatie is anders bij ons. (denk bij deze vraag aan andere wetgevingen, normen en waarden die bij jou niet van toepassing zijn maar wel in een ander land, ander huishouden, …)

Volgens Beauchamp en Childress is het medisch handelen gebaseerd op vier principes (later zijn er twee aan toegevoegd). Deze principes kunnen in concrete gevallen leiden tot een dilemma. Verduidelijk en geef een concreet voorbeeld.

Antwoord: De 4 principes: - Weldoen, of het bevorderen van welzijn - Niet schaden - Rechtvaardigheid - Respect voor autonomie Een patiënt die buiten bewustzijn (onbekwaam) is met zijn zoon als vertegenwoordiger: de zoon vraagt om morfine toe te dienen om de dood te bevorderen maar de arts zit vastgebonden aan het principe van niet schaden: het toedienen van morfine voor de dood te bevorderen gaat tegen dit principe (niet schaden/dooddoen) in. Terwijl de zoon het sterfbed ondragelijk acht voor de patiënt en dus uit het principe van weldoen werkt.

Volgens Beauchamp en Childress is het medisch handelen gebaseerd op vier principes (later zijn er twee aan toegevoegd). Geef twee richtlijnen uit de deontologische code voor verpleegkundigen/ethische code ergotherapeuten die je zou plaatsen onder ‘respect voor autonomie’ en verduidelijk waarom ze onder dit principe thuishoren.

Antwoord: • De patiënt kiest zelf of hij instemt met de zaken die de verpleegkundige doet, enkel dan mogen de handelingen uitgevoerd worden. • De verpleegkundige dient altijd toestemming te vragen aan de patiënt. Hij heeft dus nog veel verantwoordelijkheid over zichzelf, zijn verzorging en de evolutie van zijn gezondheidstoestand. • De VPK moet de patiënt respecteren zoals hij/zij is. De VPK moet rekening houden met: de rechten, de waarden, de normen, gewoonten, gebruiken en overtuigingen van de individuele patiënt. • heeft het recht om te weigeren om bepaalde interventies uit te voeren indien deze schade aan een cliënt zouden kunnen berokkenen, ook als een professional of meerdere dat vraagt.

Volgens Beauchamp en Childress is het medisch handelen gebaseerd op vier principes (later zijn er twee aan toegevoegd). Geef twee richtlijnen uit de deontologische code voor verpleegkundigen/ethische code ergotherapeuten die je zou plaatsen onder ‘niet schaden’ en verduidelijk waarom ze onder dit principe thuishoren.

Antwoord: • beschermt ieders belangen, in het bijzonder die van kwetsbare personen. • neemt de nodige stappen om bij de cliënten en het team gezondheid, veiligheid en welzijn te verzekeren en om (het risico op) schade te voorkomen. • stelt geen gedrag dat onnodige mentale, fysieke en morele stress en pijn teweegbrengt. • weerhoudt zich van persoonlijke of professionele relaties met cliënten als die schade kunnen berokkenen of op een bepaalde manier in conflict zijn met professioneel oordeel en objectiviteit.

Ethiek als actieve praktijk vereist overleg. Zijn er voldoende overlegmomenten binnen de gezondheidszorg/verpleegpraktijk? Waar en wanneer kunnen ethische problemen aangebracht worden en/of besproken worden?

Antwoord: Waar ik stage liep was er eendaags een overdracht waar de verpleegkundigen alle bewoners overliepen en zo de medische informatie doorgaf. Echter was er nooit sprake van een ethisch overleg en heb ik nooit gehoord van de ethische kant van het verhaal. Ook had ik door dat er een bewoner was die niet wou mee doen aan activiteiten. Hierop werd de familie kwaad en dan zal de bewoner verplicht bij de activiteiten die hij niet wou meedoen. In de zorgsector wordt er volgens mij nog te weinig focus gelegd op ethiek en vallen velen in de zorg in hun gewoonte patroon. Ethiek kan op vele momenten besproken worden, zowel samen met de alle verpleegkundigen, met de bewoners/patiënten en hun familie moest dit nodig zijn. Er moet veel meer gehamerd worden op de autonomie van patiënten/cliënteel die nog bekwaam is om keuzes te maken over eigen doen.