Samenvatting
Geschiedeniswerkplaats Basisboek Samenvatting VWO 6
- Vak
- Niveau
- Boek
Samenvatting van het basisboek van geschiedeniswerkplaats vwo 6
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 54 pagina's
Voorbeeld 4 van de 54 pagina's
In winkelwagen
In winkelwagen
Gekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
- Uitgave:
- ISBN:
- Druk:
Meer samenvattingen voor studieboek
-
Samenvatting Geschiedeniswerkplaats tijdvak 9: De tijd van wereldoorlogen.
-
Samenvatting Geschiedeniswerkplaats tijdvak 6: De tijd van regenten en vorsten
-
Samenvatting Geschiedeniswerkplaats tijdvak 5: De tijd van ontdekkers en hervormers
Verkoper
Volgen
annemijnjekel
Voorbeeld van de inhoud
Geschiedenis SamenvattingBasisboek
1. De tijd van jagers en boeren (? – 3000 v.Chr.)
Het leven van jager-verzamelaars
De periode waarin de mens nog niet kon schrijven heet de prehistorie of tijd van jagers en boeren.
Rond 3000 v.Chr. ontstond in het Midden-Oosten het schrift, waardoor de prehistorie eindigde. De
archeologie bestudeerd onder andere ongeschreven bronnen. Het leven van de jagers-verzamelaars
kan vergelijken worden door huidige jager-verzamelaars te bestuderen.
Tot 10.000 v.Chr. leefde de hele mensheid in een samenleving van jagers-verzamelaars. Rond 50.000
v.Chr. begon men ingewikkeldere werktuigen te maken, zoals pijlen en bogen, en begon men kleding
te naaien en tenten en hutten te bouwen. Mede doordat ze toen beschermd waren tegen de kou
konden ze zich vanaf 45.000 v.Chr. over Europa verspreiden. De mannen visten en joegen, de
vrouwen zorgden voor de kinderen en verzamelden eten. Jager-verzamelaars leefden in kleine
groepen en ze waren nomaden: ze moesten zwerven en trekken om aan voedsel te komen. Als een
gebied voldoende voedsel bood, konden ze daar wat langer blijven. Veel groepen hadden een
basiskamp van waaruit ze op pad gingen, dat verplaatst werd zodra de bestaansmiddelen waren
uitgeput. Ze hadden maar weinig bezit, want ze moesten alles meedragen.
De jager-verzamelaars leefden voor het grootste deel in de laatste ijstijd, die duurde van 115.000 tot
10.000 v.Chr. De zeespiegel lag door de kou enorm laag. Vanaf 13.000 v.Chr. was Noordwest-Europa
permanent bewoond. De meesten woonden in Zuid-Europa, zij werden cromagnonmensen
genoemd, naar een grot in de Dordonge waar muurschilderingen gevonden waren.
Het ontstaan van de landbouw
De landbouw ontstond het eerst in Zuidwest-Azië, in een gebied met onder meer delen van Syrië en
Irak, de vruchtbare halvemaan. Hier gingen mensen omstreeks 10.000 v.Chr. voor het eerst voedsel
verbouwen, later volgde veeteelt.
Waarom ging men over op landbouw en veeteelt? Vermoedelijk doordat het klimaat zachter werd,
werd het geschikter voor landbouw. Dieren waar op gejaagd werd, nam ook in aantallen af. Tegelijk
waren er in deze delen van de wereld dieren die konden worden getemd. Mensen gingen ook dieren
veredelen. Vanaf 5000 v.Chr. werden dieren ook gebruikt voor bewerking van het land. Dankzij de
landbouw konden meer mensen worden gevoed, waardoor de bevolkingsdichtheid toenam. Door
technologische voortuitgang – zoals de uitvinding van de ploeg - en door plant- en dierverdeling
namen de opbrengsten toe en hield de bevolkingsgroei aan.
Door de landbouw ontstond een nieuw soort samenleving, de agrarische of landbouwsamenleving.
Deze ontwikkeling wordt de agrarische of landbouwrevolutie genoemd. De mens veranderde van
een natuurwezen dat zijn voedsel verzamelde in een cultuurwezen dat zijn voedsel produceerde en
de natuur naar zijn hand zette. Er ontstond een sedentaire leefwijze. Boeren moesten in de buurt
van hun land blijven; ze bouwden stevige huizen, namen meer bezit, begroeven of cremeerden
mensen op plekken.
,De eerste steden
De meeste boeren in de prehistorie leefden in kleine dorpen. De eerste stedelijke beschaving
ontstond vanaf 3500 v.Chr. in Soemerië. De grootste stad, Uruk, had rond 3000 v.Chr. al meer dan
50.000 inwoners. De steden konden ontstaan doordat de landbouw in de vruchtbare rivierdalen
genoeg opleverde om een deel van de bevolking vrij te stellen van het boerenbestaan. Daarnaast was
er voor het leven op de rivieroevers samenwerking en organisatie nodig. Zo ontstond een
landbouwstedelijke samenleving waarin niet langer iedereen boer of jager-verzamelaar was. Voor
het eerst ontstonden grote sociale verschillen en kwam er een echt bestuur. Economisch was van
belang dat er in de steden nijverheid was en dat de steden handel dreven, lokaal en verder weg.
Een belangrijke uitvinding was de productie van brons, want daar konden onder meer wapens van
gemaakt worden. Het eerste schrift ontstond, waaruit het spijkerschrift ontstond. Vanaf 3000 v.Chr.
ontstonden hoogontwikkelde landbouwstedelijke beschavingen, zoals de Egyptische en Chinese. Het
belang van het schrift was enorm; voortaan was het veel beter mogelijk om kennis en informatie te
verzamelen en over te dragen. Regels en afspraken werden vastgelegd in wetten en verdragen.
Geletterde samenlevingen konden veel beter worden georganiseerd dan ongeletterde.
De eerste volkeren hadden vak een polytheïstische godsdienst: ze vereerden een groot aantal goden
en hadden een mythologisch wereldbeeld.
Kenmerkende aspecten
1a. De levenswijze van jager-verzamelaars
1b. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
1c. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Kernbegrippen
Agrarisch= heeft te maken met de landbouw
Cultuur= denken en doen van een groep
Landbouwrevolutie= ingrijpende verandering waarbij mensen overgaan van een samenleving van
jager-verzamelaars naar een landbouwsamenleving
Landbouwsamenleving= maatschappij met landbouw als belangrijkste middel van bestaan
Landbouwstedelijke samenleving= maatschappij waarin een (klein) deel van de bevolking in steden
met handel en nijverheid woont
Samenleving van jager-verzamelaars= maatschappij van nomaden die leven van wat ze vinden en
vangen in de natuur
Stad= van het platteland afgescheiden plaats waar relatief veel mensen wonen
2. De tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.Chr. – 500
n.Chr.)
Wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat
De Griekse cultuur van de klassieke oudheid wordt wel de bakermat van de westerse beschaving
genoemd. Ze legden met hun filosofie, kunst en politiek belangrijke grondslagen voor de Europese
cultuur. Ze hadden ook een mythologisch wereldbeeld. Vanaf de 6 e eeuw v.Chr. ontwikkelden
filosofen een rationeel-wetenschappelijke manier van denken. In de 5 e eeuw v.Chr. ontstonden
aparte takken van wetenschap. Volgens Plato moesten filosofen de mensheid de weg wijzen.
,Aristoteles legde regels op voor logisch denken, die ook nu nog niets van hun geldigheid verloren
hebben.
De Grieken leefden in onafhankelijke poleis, ofwel stadstaten. Elke polis had een eigen bestuur,
eigen leger en eigen wetten. Veel stadstaten waren begonnen als monarchie en waren later een
aristocratie of oligarchie geworden. Sommige werden een tirannie doordat één aristocraat de macht
greep. Veel poleis hadden een volksvergadering. Athene werd de eerste democratie. Net als bij ons
waren alle burgers gelijk voor de wet en hadden ze vrijheid van meningsuiting. Athene was echter
een directe democratie. De burgers kozen geen parlement, maar mochten allemaal zelf stemmen en
spreken in de volksvergadering. Vrouwen, slaven en immigranten waren van het burgerschap
uitgesloten.
Niet alle Grieken vonden de democratie het beste politieke systeem. Volgens Aristoteles moest het
kiesrecht afhankelijk zijn van verstand en bezit. Plato vond dat filosofen de macht moesten krijgen.
De democratie in Athene ging in 338 v.Chr. ten onder toen heel Griekenland onderworpen werd door
de vader van Alexander de Grote.
Het Romeinse imperium
Romulus en Remus, de mythische stichters van Rome, waren zonen van de oorlogsgod Mars. Volgens
de overlevering was Rome gesticht in 753 v.Chr. Rond 500 v.Chr. verjoegen de Romeinen hun laatste
koning en stichtten een republiek. Rome werd een aristocratie, waarbij de stad wel
volksvergaderingen had, maar de macht in handen was van de senaat: een vergadering die bestond
uit leden van de rijkste en voornaamste families.
Vanaf 350 v.Chr. onderwierp Rome in een lange reeks oorlogen het grootste deel van Italië. In 264
v.Chr. begon de expansie buiten Italië. Rome verklaarde de oorlog aan Carthago, een stadstaat in
Noord-Afrika die met zijn vloot het westelijke Middellandse Zeegebied domineerde. Carthago
breidde zijn macht ook uit op Sicilië. Om Carthago te kunnen verslaan, werd een oorlogsvloot
gebouwd en in een langdurige oorlog (261-241 v.Chr.) werd Sicilië veroverd. In 218 v.Chr. begon de
Carthaagse leider Hannibal een tweede oorlog, waarmee hij met olifanten verschillende veldslagen
won. In 201 v.Chr. en 149 v.Chr. werd Carthago verslagen. In 200 v.Chr. begon Rome
veroveringsoorlogen in het oosten. Ze veroverden Griekenland, Spanje, Turkije, de oostkust van de
Middellandse Zee en stichtte de provincie Asia.
Succesvolle legeraanvoerders werden door de veroveringen machtig. Tussen de generaals braken
burgeroorlogen uit, waaruit na tientallen jaren Julius Caesar als overwinnaar tevoorschijn kwam. Hij
liet zicht tot dictator benoemen nadat hij tussen 58 en 50 v.Chr. Gallië had veroverd. In 44 v.Chr.
werd hij in de senaat vermoord door senatoren die de oude republiek wilden herstellen. Er begon
een nieuwe wereldoorlog, die het rijk uitbreidde in 30 v.Chr. met Egypte. In 27 v.Chr. maakte
Octavianus/Augustus een eind aan de republiek en stichtte het Romeinse keizerrijk. Er begonnen
ruim twee eeuwen van rust en vrede binnen het Romeinse imperium: de pax Romana.
Hoe was het mogelijk dat de Romeinen hun stadstaat uitbouwden tot wereldrijk? Door oorlog te
voerden om zichzelf en hun bondgenoten te verdedigen, maar ook door verlangen naar roem, buit
en gebiedsuitbreiding. Ze organiseerden hun rijk goed en maakten het aantrekkelijk voor de
overwonnen volkeren. Het Romeinse leger was sterk door discipline, hardheid en organisatietalent.
In de 6e eeuw v.Chr. namen ze een gedisciplineerde strijdwijze van de Grieken over. In de eeuwen
daarna werd de organisatie verder verbeterd. Er kwam een beroepsleger dat bestond uit legionen
die verspreid lagen aan de randen van het rijk. Binnen het rijk legden de Romeinen een infrastructuur
aan.
, Toen de Romeinen Griekenland veroverden, had de Griekse cultuur zich al naar Egypte en West-Azië
verspreid. Door de Romeinse verovering van Griekenland ontstond een mengcultuur: de Romeinen
namen veel dingen over van de Griekse cultuur. De Grieks-Romeinse cultuur verspreidde zich door
het hele rijk.
De volkeren in het westen werden geromaniseerd; ze namen de Romeinse taal en cultuur over. Voor
de komst van de Romeinen leefden ze in een landbouwsamenleving zonder schrift en steden. De
bewoners van Gallië en Brittannië werden Kelten genoemd. Veel steden ontstonden bij oude
Keltische nederzettingen, anderen groeiden bij legerplaatsen aan de grens. Zo ontstond in het hele
rijk een landbouwstedelijke samenleving met een geldeconomie. De onderworpen stammen
mochten hun goden en gebruiken houden en pasten zich vaak vrijwillig aan. Het leger speelde een
belangrijke rol bij de romanisering. Mannen uit het hele rijk namen dienst in het Romeinse leger.
In de 3e eeuw n.Chr. raakte het Romeinse rijk in verval. Het aantal inwoners, de productie en handel
namen af. Binnen het rijk woedde een meedogenloze machtsstrijd. Germaanse stammen drongen
het rijk binnen en richtten tot in Spanje en Italië vernielingen aan. Vanaf 284 herstelden sterke
keizers de orde. Eind 4e eeuw kwamen nieuwe volksverhuizingen op gang. In 395 werd het rijk
gesplitst in het Oost- en West-Romeinse rijk met allebei een eigen keizer. Het West-Romeinse rijk
werd overspoeld door Germaanse stammen die op hun beurt werden opgejaagd door de Hunnen. In
476 zetten de Germanen de laatste Romeinse keizer af en vervingen ze hem door een eigen koning.
Het Oost-Romeinse of Byzantijnse rijk bleef tot in 1453 bestaan toen de hoofdstad Constantinopel
werd veroverd door de Turken.
De Grieks-Romeinse cultuur
De oudste Griekse beeldhouwkunst was sterk beïnvloed door de Egyptische kunst. Ze gingen meer de
menselijke anatomie bestuderen. In de klassieke periode van de Griekse cultuur (5 e en 4e eeuw
v.Chr.) gaven ze beelden natuurlijke houdingen en levendige gezichten. De Grieken wilden volmaakte
schoonheid uitdrukken.
De Grieken namen ook de zuilen in de bouwkunst van de Egyptenaren over. Vanaf de 7 e eeuw v.Chr.
bouwden ze tempels in Dorische stijl. Later kwamen de Ionische stijl en de Korintische stijl op. De
tempelbouw werd in de klassieke periode geperfectioneerd.
De Romeinen haalden ook Griekse beeldhouwers, schilders en architecten naar Italië. De Romeinen
streefden bij de beeldhouwkunst naar een realistisch beeld. Ook in de architectuur ontwikkelden de
Romeinen een eigen vormentaal, waarin bogen, gewelven en koepels een grote rol spelen. Het
eerste aquaduct werd in 332 v.Chr. aangelegd.
De Romeinen namen het theater van de Grieken over. Ze konden met hun gewelven overal theaters
neerzetten. De Romeinen bouwden ook amfitheaters, waarbij het publiek helemaal rondom zat.
Tegenwoordig gebruiken we nog steeds de Romeinse vormentaal.
Romeinen en Germanen
De Germanen werden beschreven als barbaren, maar ook sterke mannen. De Romeinen en
Germanen kregen door de veroveringen van Caesar in 58 v.Chr. voor het eerst met elkaar te maken.
Ze kwamen oorspronkelijk uit gebieden rond de Oostzee en hadden zich vanaf 600 v.Chr. verspreid
over Noordwest-Europa. Ze leefden in een landbouwsamenleving van dorpen, verbouwden graan en
hielden vee. Ze kenden geen nog geen schrift en de krijgskunst stond bij hen hoog in aanzien.
Vergeleken met de Romeinen waren de Germanen slecht georganiseerd en zwak bewapend, maar ze
kenden het terrein en waren sneller waardoor ze Romeinen konden verrassen in de bossen. De
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper annemijnjekel. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 80461 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen