Inhoudstabel samenvatting gemeenschapsgerichte methoden en technieken
1 Inleiding: Ottawa Charter ................................................................................................................ 4
2 Stap 5: Adoptie en implementatie .................................................................................................. 5
2.1 Inleiding ................................................................................................................................... 5
2.2 Taak 1: Identificeer potentiële programma adopters en implementeerders ......................... 6
2.3 Taak 2: Opnieuw evalueren planningsgroep om representatie potentiële adopters en
implementeerders te verzekeren ........................................................................................................ 7
2.4 Taak 3: Formuleer de uitkomsten m.b.t. het programmagebruik en specifiëren P.O.’s voor
adoptie, implementatie en behoud .................................................................................................... 8
2.4.1 Adoptie ............................................................................................................................ 8
2.4.2 Implementatie ................................................................................................................. 9
2.4.3 Behoud .......................................................................................................................... 10
2.4.4 Samenvatting programma-uitkomsten en performance objectives ............................. 10
2.4.5 Doelgroepcategorieën ................................................................................................... 11
2.5 Taak 4: Specificeren determinanten voor adoptie en implementatie .................................. 11
2.6 Taak 5: Matrices voor change objectives voor adoptie, implementatie en behoud ............ 13
2.7 Taak 6: Selecteren van methodes en praktische toepassingen voor adoptie, implementatie
en behoud ......................................................................................................................................... 14
2.8 Taak 7: Maak interventies voor programmagebruik, implementatie en behoud ................. 14
3 Stap 6: Plan evaluation .................................................................................................................. 15
3.1 Types van evaluatie ............................................................................................................... 15
3.2 6 taken bij de evaluatie ......................................................................................................... 16
3.2.1 Taak 1: Reviewen van de programmalogica .................................................................. 17
3.2.2 Taak 2: Schrijf effectevaluatievragen en Taak 3: Schrijf evaluatievragen voor
veranderingen in determinanten .................................................................................................. 18
3.2.3 Taak 4: Schrijf procesevaluatievragen ........................................................................... 18
3.2.4 Taak 5: Ontwerp indicatoren en maten ........................................................................ 19
3.2.5 Taak 6: Specifieer het evaluatiedesign .......................................................................... 20
3.3 Samenvatting......................................................................................................................... 20
4 Mediating strategies...................................................................................................................... 21
4.1 Aanleiding .............................................................................................................................. 21
4.2 Systems Theory ..................................................................................................................... 21
4.2.1 Situering......................................................................................................................... 21
4.2.2 Systems theory .............................................................................................................. 21
4.2.3 Complexe adaptieve systemen (CAS): kenmerken........................................................ 21
4.2.4 Veranderingsproces van een systeem ........................................................................... 22
4.2.5 Microtrends ................................................................................................................... 22
4.2.6 CAS en gezondheidspromotie ....................................................................................... 22
Samenvatting Gemeenschapsgerichte Methoden en Technieken 1
, 4.3 Theories of power ................................................................................................................. 22
4.3.1 Bronnen van macht ....................................................................................................... 23
4.3.2 Three process theory of power (Turner) ....................................................................... 23
4.3.3 Sociale verandering (Rothman) ..................................................................................... 23
4.3.4 Dimensies van macht .................................................................................................... 23
4.3.5 Betekenis voor gezondheidspromotie .......................................................................... 24
4.4 Empowerment theories......................................................................................................... 24
4.5 Interpersonal-level theories .................................................................................................. 25
4.5.1 Sociale netwerken en sociale steun .............................................................................. 26
4.5.2 Sociale steun interventies ............................................................................................. 26
4.6 Organizational-level theories ................................................................................................ 27
4.6.1 Organisational change theories..................................................................................... 27
4.6.2 Stakeholder theory ........................................................................................................ 29
4.7 Community-level theories ..................................................................................................... 29
4.7.1 Coalition theory ............................................................................................................. 29
4.7.2 Social capital and community capacity ......................................................................... 30
4.7.3 Social norms theories .................................................................................................... 30
4.7.4 Conscientization ............................................................................................................ 31
4.7.5 Community organization ............................................................................................... 31
4.8 Societal and Governmental theories ..................................................................................... 33
4.8.1 Theories of public health ............................................................................................... 33
4.8.2 Theories of public policy ................................................................................................ 34
5 Advocacy........................................................................................................................................ 37
5.1 Wat is advocacy? ................................................................................................................... 37
5.2 Wat is lobbying? .................................................................................................................... 37
5.3 3 processen............................................................................................................................ 37
5.3.1 Research & Investigation ............................................................................................... 38
5.3.2 Strategy ......................................................................................................................... 39
5.3.3 Direct action .................................................................................................................. 41
5.4 9 stappen - 9 vragen .............................................................................................................. 42
5.5 Belangrijkste theoretische concepten ................................................................................... 42
5.6 Basisvaardigheden en principes ............................................................................................ 42
5.7 Advocacy: taak voor iedereen ............................................................................................... 43
6 Community based methods and techniques................................................................................. 44
6.1 Gemeenschapsinterventies ................................................................................................... 44
6.2 Definitie van community ....................................................................................................... 44
6.3 Opbouwen van partnerships, coalities en platforms ............................................................ 45
6.3.1 Taken bij het opbouwen van een partnership .............................................................. 45
Samenvatting Gemeenschapsgerichte Methoden en Technieken 2
, 6.3.2 Voordelen van een coalitie ............................................................................................ 46
6.3.3 Types coalities ............................................................................................................... 46
6.3.4 Stadia van coalitie-ontwikkeling .................................................................................... 47
6.3.5 Karakteristieken van goed leiderschap ......................................................................... 48
6.3.6 Coalities in de praktijk ................................................................................................... 48
6.4 Tools voor gemeenschapsinterventies .................................................................................. 50
6.4.1 Community toolbox in de USA ...................................................................................... 50
6.4.2 Toolkit voor gemeenschapsgerichte interventies in Vlaanderen .................................. 50
7 Commissie ‘Gezondheidsbevordering op school’ ......................................................................... 52
7.1 Gezondheidspromotie in het onderwijs ................................................................................ 52
7.2 Commissie gezondheidsbevordering .................................................................................... 52
7.3 Model voor een gezondheidsbeleid op school ..................................................................... 52
7.4 Gezondheidsbevordering en het concept ‘gezonde school’ (kadermethodiek) ................... 53
7.5 Implementatie in de praktijk ................................................................................................. 53
Samenvatting Gemeenschapsgerichte Methoden en Technieken 3
,1 Inleiding: Ottawa Charter
Het werk van professionals binnen de gezondheidspromotie bevat drie belangrijke kernactiviteiten
volgens het Ottawa Charter
- enabling
- advocacy
- mediating
elke basisstrategie vindt een uitwerking in specifieke types van interventies
Enabling
- gezondheidsvoorlichtingscampagnes (individugericht)
- gezondheidsbevorderende interventies (individu- en omgevingsgericht)
Advocacy
- strategie die vaak nodig is om gezondheidsbevorderende beleidsmaatregelen te genereren
Mediating
- terug te vinden in intersectoraal overleg om in andere sectoren dan de gezondheidszorg
gezondheidsbevorderende maatregelen te initiëren
de verschillende bassistrategieën kunnen gecombineerd worden en daardoor leiden tot
interventies die inwerken op verschillende actoren (uit verschillende omgevingsniveaus) van
een community: gedrag van de verschillende actoren beïnvloeden en daardoor een
onderlinge invloed op elkaar realiseren
= community interventies
Samenvatting Gemeenschapsgerichte Methoden en Technieken 4
,2 Stap 5: Adoptie en implementatie
2.1 Inleiding
- een effectief programma heeft pas effect als het op grote schaal wordt toegepast
- ontwikkeling van een nieuwe interventie voor implementatie en behoud van de reeds
ontwikkelde interventie
o interventie voor de personen die jouw interventie tot bij de doelgroep moeten
brengen (de interventie die je ontwikkelde in stap 1 tot 4)
o nieuwe interventie voor een bestaande interventie: interventie screenen om te
kijken of ze goed is om jouw doelstellingen te bereiken
- verhogen van de potentiële impact van een interventie
o vanaf stap 1 moet je al rekening houden met de verspreiding van de te ontwikkelen
interventie (bv. bij het samenstellen van de planningsgroep mogelijke
implementeerders betrekken in de planningsgroep)
o plannen van adoptie, implementatie en behoud
- planmatig en theorie-gestuurd
- disseminatie / diffusie ≠ implementatie
o disseminatie / diffusie = verspreiding communicatie over een innovatie, een nieuw
programma, … naar de doelgroep of intermediaire groep
vaak discussie over wiens taak dit is: die van de onderzoekers, practitioners
of intermediairen? besluit: gedeelde taak
het disseminatieproces draagt bij tot de adoptie, implementatie en het
behoud van een interventie (nog onduidelijk hoe dit moet toegepast worden
om adoptie e.d. te verhogen)
diffusie is een gefaseerd proces waarbij men gaat van ‘bewustzijn van een
nood of innovatie’ naar ‘beslissen om de innovatie te adopteren’ naar
‘effectief gebruik van het programma en behoud’
o implementatie = toepassing van de innovatie, een nieuw programma, … door de
doelgroep of de intermediaire groep
- 7 taken
o 1. Identificeer potentiële programma adopters en implementeerders.
o 2. Opnieuw evalueren planningsgroep om representatie potentiële adopters en
implementeerders te verzekeren.
o 3. Formuleer de uitkomsten m.b.t. het programmagebruik en specifiëren P.O.’s voor
adoptie, implementatie en behoud.
o 4. Specificeren determinanten voor adoptie en implementatie.
o 5. Matrices voor change objectives voor adoptie, implementatie en behoud.
o 6. Selecteren van methodes en praktische toepassingen voor adoptie, implementatie
en behoud.
o 7. Maak interventies voor programmagebruik, implementatie en behoud.
Samenvatting Gemeenschapsgerichte Methoden en Technieken 5
,2.2 Taak 1: Identificeer potentiële programma adopters en implementeerders
- identificatie en definiëring van de taken van programma-adopters en implementeerders is
essentieel
- vaak verschillend van de ontwikkelaars
- planners werken met de potentiële adopters en implementeerders en proberen rekening te
houden met hun belangen gedurende alle stappen van het planningsproces
het is nodig om hen te betrekken
o zodat je weet in welke context het programma geïmplementeerd zal worden
o zodat je weet hoe de implementeerders gewoonlijk werken
o zodat je piloottesten van programmacomponenten kan doen met potentiële
implementeerders
- moeten begeleid worden bij de implementatie: duidelijk maken waarom de interventie
belangrijk is en hoe deze moet geïmplementeerd worden
- meestal ook actief betrokken in het programma
- kunnen ook gatekeepers zijn voor ‘delivery systems’ (online, masamedia)
o bv. de persoon die de website up to date moet houden
o bv. een programmamanager bij een radiostation is niet direct betrokken bij het
leiden van een massamediacampagne, maar zijn steun is wel essentieel om het
programma op de radio te krijgen
gatekeeper = manager
delivery system = massamedia
- identificatie van programma adopters en implementeerders begint eigenlijk al bij stap 1 tot
4, in stap 5 gaat dit verder
- als de planners een inleidend besluit hebben genomen over de setting van de programma-
implementatie, moeten ze volgende vragen beantwoorden:
o Wie beslist er om het programma te gebruiken?
o Welke stakeholders zullen de beslissingsnemers moeten contacteren?
o Wie zal voorzien in de nodige resources om het programma te implementeren?
o Wie zal het programma implementeren?
o Zal het programma verschillende personen nodig hebben om verschillende
componenten te implementeren?
o Wie zal er voor zorgen dat het programma behouden blijft zo lang nodig is?
- intermediairy agencies
o programma adopters en implementeerders kunnen dezelfde personen zijn, maar
meestal wordt een gezondheidspromotieprogramma beschikbaar gemaakt voor de
risicopopulaite vie intermediaire bronnen
o o.a. scholen, ziekenhuizen, buurtorganisaties, gemeenschapsorganisaties, …)
o in deze agencies bevinden zich personen die verantwoordelijk zijn voor het nemen
van beslissingen = beslissingnemers
to adopt or not to adopt?
hoe steun vergaren?
hoe resources toewijzen? bv. lokaal toewijzen, computers ter beschikking
stellen, …
o binnen deze organisatie heb je dan ook de personen die verantwoordelijk zijn voor
het leveren van het programma = programma implementeerders: leerkrachten,
ouders, peers, …
o een programma dat aangeleverd wordt via internet en direct zo bij de consument
komt, lijkt geen intermediaire agent te hebben, maar ook hier bestaat die er wel,
namelijk de persoon die moet bepalen wat online komt en wat niet
Samenvatting Gemeenschapsgerichte Methoden en Technieken 6
, o hoe meer je potentiële adopters en implementeerders betrekt in het
planningsproces, hoe groter de kans is dat het programma een goede fit zal zijn en
acceptabel voor het intermediaire agency
- ook interessant om adopters en implementeerders niet altijd te zien als één persoon
o societal sector: units die opereren op dezelfde typische manier en in hetzelfde
domein, die dus een gelijkaardige structuur, doel en functie hebben
interessant om disseminatie interventie hierbij in te zetten om de diffusie te
verbeteren
o focus op organisatie invloeden: bepaalde organisaties met dezelfde grootte,
gedecentraliseerde adminstratie, hoge interconnecties, informaliteit,
leidinggevenden die open staan voor verandering, …
worden vaker geassocieerd met innovativiteit
- inzicht verwerven en betrekken
o specifieke eigenschappen van de groep
o specifieke context: wat beweegt deze mensen?
o bepalen van interesse, motivatie en mogelijkheid tot adoptie, implementatie en
behoud
2.3 Taak 2: Opnieuw evalueren planningsgroep om representatie potentiële adopters
en implementeerders te verzekeren
- je moet niet wachten tot stap 5 om potentiële adopters en implementeerders op te nemen
in de planningsgroep, maar je moet hier de samenstelling van de groep wel herevalueren om
er zeker van te zijn dat de representatie van deze personen goed zit
- resource (bron) system
o = programma-ontwikkelaars
o ondersteuning en ontwikkeling van het programma
o o.a. universiteit, community group, overheidsinstelling, …
personeel, financiering, materiaal en services die nodig zijn om de ontwikkeling
van het programma te ondersteunen
- ≠ user (gebruiker) system
o individuen of groepen die het programma zullen implementeren
o adoptie en implementatie van het programma
o o.a. school, werkplaats, ziekenhuis, massamedia kanaal, …
- linkage system
o plan ontwikkelen om resource system en user system te linken
zodat men een user-friendly programma kan ontwikkelen
zodat programma-implementeerders toegang hebben tot het
planningsproces
om adoptie en implementatie in de toekomst te bereiken
o bestaat uit
vertegenwoordigers van het resource system
vertegenwoordigers van het user system
change agents: kunnen de veranderingen die nodig zijn voor adoptie,
implementatie en behoud beïnvloeden (vb. bij een schoolinterventie: een
belangrijke leerkracht die tot bij de directie kan gaan)
o vb. adviesgroepen, training workshop, consultatiemomenten, …
o het linkage system kan variëren in graad van formaliteit
meest eenvoudige vorm: potentiële implementeerders uitnodigen in de
planningsgroep (vb. afgevaardigden van resource system)
Samenvatting Gemeenschapsgerichte Methoden en Technieken 7
, uitbreiding: user system selecteert leden die dit systeem vertegenwoordigen
en hiernaar terugrapporteren (vb. afgevaardigden van user system in
planningsgroep)
voor grote projecten: linkage system is een aparte entiteit
o belangrijk om rekening mee te houden bij de samenstelling van het linkage system
representatie van verschillende visies
ontvankelijkheid voor het innovatieve programma
het kan belangrijk zijn om zowel voorstanders als tegenstanders op te
nemen, zodat je weet wat hen drijft en waarom ze voor of tegen zijn (dit kan
belangrijk zijn voor de adoptie en implementatie in de toekomst)
2.4 Taak 3: Formuleer de uitkomsten m.b.t. het programmagebruik en specifiëren
P.O.’s voor adoptie, implementatie en behoud
Diffusion of innovation stage theorie
- ontwikkeling van een innovatie stap 1 tot en met 4
- bewustwording stap 5: uitkomsten programmagebruik
- adoptie stap 5
- implementatie stap 5
- behoud stap 5
Programmauitkomsten behoren tot de laatste fase van diffusie en kan gegroepeerd worden in
- adoptie: beslissing om het programma te gebruiken (gebaseerd op kennis, bewustzijn en de
beslissing dat de innovatie tegemoetkomt aan de noden)
- implementatie: gebruik van het programma voor een bepaalde periode
- behoud: behoud en institutionalisatie van een programma
2.4.1 Adoptie
adoptie = beslissing tot gebruik programma: afhankelijk van de kennis over een innovatie, bewust zijn
van een nood en de beslissing dat deze innovatie tegemoet komt aan deze bepaalde nood en
daardoor uitgeprobeerd wordt
- complexer
o vraagt vaak sleutelfiguren wanneer dit gedaan wordt binnen organisaties ten
opzichte van voor individuen (adoptie binnen een organisatie is complexer dan
adoptie door één individu)
o bij de adoptie van een programma moet rekening gehouden worden met meerdere
stakeholders
- ‘Wat moeten de vertegenwoordigers van de stakeholders doen zodat dit programma
geadopteerd zou worden?’
- adoptie-uitkomsten
o Iemand adopteert programma door het bewijs of document voor adoptie.
o vb. De schoolraad van school X beslist om het Tutti Frutti project te adopteren door
het hoofd van deze raad het adoptieformulier te laten tekenen.
Samenvatting Gemeenschapsgerichte Methoden en Technieken 8
