Volledige en uitgebreide samenvatting van Ontwikkelingspsychologie I aan de hand van de slides en notities. Met extra uitleg waar nodig.
Zelf 15/20 mee gehaald in eerste zit.
Ontwikkelingspsychologie 1
Inhoud
1 Hoofdstuk 1 - Geschiedenis, begrippen en stromingen .................................................... 10
1.1 Terminologie ............................................................................................................. 10
1.1.1 Definitie .............................................................................................................. 10
1.1.2 Domeinen van ontwikkeling .............................................................................. 11
1.1.2.1 Interacties van de 3 domeinen .................................................................... 11
1.1.3 Levensfasen ........................................................................................................ 11
1.2 Ontwikkelingstheorieën ............................................................................................. 12
1.2.1 Basisschema’s .................................................................................................... 12
1.3 Historische visie op kind ........................................................................................... 13
1.3.1 ‘History of childhood’ ........................................................................................ 14
= geschiedenis over wat term betekent en ook in relatie met het woord volwassenheid .. 14
1.3.1.1 Schilderijen van kinderen: 10e en 11e eeuw ................................................ 15
1.3.1.2 Schilderijen van kinderen: 15e en 16e eeuw VS. 17e, 18e en 19e eeuw ....... 15
1.3.1.3 Onderzoek Koops ........................................................................................ 15
1.4 Veranderende visie op het kind ................................................................................. 16
1.4.1 Michel de Montaigne (1533-1592) .................................................................... 16
1.4.2 John Locke (1632-1704) .................................................................................... 17
1.4.3 J.J. Rousseau (1712-1778) ................................................................................. 17
1.4.4 Johan H. Pestalozzi (1746-1827) ....................................................................... 17
1.4.5 John Dewey ........................................................................................................ 18
1.4.5.1 Slingerbeweging in visie op het kind .......................................................... 18
1.4.5.2 Bijdrage van ontwikkelingspsychologie? ................................................... 18
1.4.6 Ellen Key (1849-1926): de eeuw van het kind (1900) ....................................... 19
1.4.7 Het verdwijnende ‘kind’..................................................................................... 19
1.4.7.1 Infantilisering van de volwassenen zelf: ..................................................... 19
1.4.7.2 Kind is belangrijker geworden dan ooit: ..................................................... 19
1.4.7.3 Invloed van massamedia (Postman)............................................................ 20
1.4.7.4 “open playpen” (R.Gober) .......................................................................... 21
1.5 Theorieën en studies die van invloed zijn op ontwikkelingspsychologie ................. 21
1.5.1 Kernprincipes van Darwins evolutietheorie ....................................................... 21
1.5.2 Eerste wetenschappelijke studie van ontwikkeling ............................................ 22
1.5.3 Freuds psychoseksuele theorie van de persoonlijkheid ...................................... 22
2.4 Structurele vergelijkingsmodellen (SEM) ................................................................. 38
2.5 Typische ontwikkelingsdesigns ................................................................................. 38
2.6 Longitudinaal onderzoek ........................................................................................... 39
2.6.1 Studie van verandering ....................................................................................... 40
2.6.2 2 centrale vragen vormen samen: multilevel-model .......................................... 40
2.6.3 Aantal waves ...................................................................................................... 40
2.7 Etnische aspecten ....................................................................................................... 41
3 Biologische basis, prenatale ontwikkeling en geboorte .................................................... 42
3.1 Continuïteit van pre- en postnatale ontwikkeling ...................................................... 42
3.1.1 Interesse voor prenatale periode ......................................................................... 42
3.2 Belang van prenatale periode voor hersenontwikkeling ............................................ 43
3.2.1 ontwikkeling zenuwstelsel ................................................................................. 43
3.3 Prenatale zintuigelijke ontwikkeling ......................................................................... 44
3.3.1 Prenatale gehoor ................................................................................................. 44
3.3.2 Tast, smaak en reuk bij de foetus ....................................................................... 45
3.3.3 Beweging van de embryo en foetus ................................................................... 45
3.4 Ontstaan van gedragstoestanden bij foetus ................................................................ 46
3.5 Gevolgen van angst en stress tijdens de zwangerschap ............................................. 47
3.6 Gedragsgenetica ......................................................................................................... 48
3.7 onderzoeksmethodologie ........................................................................................... 48
3.8 Maten van overeenkomsten tussen verwanten .......................................................... 49
3.8.1 Beperkingen van deze maten .............................................................................. 49
3.9 Interactie tussen genotypen de omgeving .................................................................. 49
3.9.1 Verschil interactie en correlatie .......................................................................... 50
3.9.2 Correlatie tussen genotype en de omgeving ....................................................... 50
3.10 Epigenese ................................................................................................................... 51
3.10.1 Epigenetisch kader ............................................................................................. 51
4 Eerste levensjaar: leerprocessen, motorische en perceptuele vaardigheden ..................... 52
4.1 Reflexen bij pasgeborenen......................................................................................... 52
4.2 Arousal toestanden .................................................................................................... 53
4.2.1 Regelmatige slaap (non-REM) ........................................................................... 53
4.2.2 Onregelmatige slaap of paradoxale slaap (REM)............................................... 53
4.2.3 Slaperig............................................................................................................... 53
4.2.4 Rustige (inactieve) alertheid............................................................................... 53
4.2.5 Actieve alertheid ................................................................................................ 53
3
,Aurélie Weverbergh 2BA PSYCH VUB 2020-2021
4.2.6 Huilen ................................................................................................................. 53
4.3 Slaappatronen ............................................................................................................ 54
4.3.1 Veranderende slaappatronen .............................................................................. 54
4.4 Wiegendood ............................................................................................................... 55
4.5 Schreipatronen ........................................................................................................... 57
4.5.1 Responsiviteit van volwassene t.o.v. schreien ................................................... 57
4.5.1.1 Samenvattend .............................................................................................. 58
4.5.2 Manieren om wenende baby te sussen ............................................................... 58
4.5.2.1 Op schouder houden en wandelen of wiegen.............................................. 58
4.5.2.2 ‘swaddle’ ..................................................................................................... 58
4.5.2.3 Zoethouder: ................................................................................................. 58
4.5.2.4 In Buggy rijden, auto, wiegen ..................................................................... 58
4.5.2.5 Tijdje laten wenen ....................................................................................... 59
4.6 Neonatale ‘Behavioral Assessment Scale’ ................................................................ 59
4.7 Conditioneren ............................................................................................................ 59
4.7.1 Klassieke conditionering .................................................................................... 59
4.7.2 Operante conditionering ..................................................................................... 59
4.7.2.1 De lusten van de macht: het lachende want spelende kind ......................... 59
4.7.2.2 Retentie van geconditioneerde operante responsen .................................... 62
4.8 Habituatie................................................................................................................... 63
4.8.1 Habituatie als onderzoeksprocedure ................................................................... 63
4.8.2 Geheugen van baby’s: voorkeur voor nieuwe een vertrouwde prikkels ............ 64
4.8.3 Habituatie en latere mentale ontwikkeling ......................................................... 65
4.9 Imitatie ....................................................................................................................... 65
4.10 Motorische ontwikkeling ........................................................................................... 65
4.10.1 Trends in de motorische ontwikkeling ............................................................... 66
4.10.2 Motorische vaardigheden als een dynamisch systeem ....................................... 66
4.10.3 Ontwikkeling van fijne motoriek ....................................................................... 67
4.11 Ontwikkeling van perceptie ....................................................................................... 67
4.11.1 Tastzin ................................................................................................................ 67
4.11.2 Smaak en geur .................................................................................................... 68
4.11.3 Evenwicht ........................................................................................................... 68
4.11.4 Gehoor ................................................................................................................ 68
4.11.4.1 Spraakwaarneming ...................................................................................... 69
4.12 Visuele waarneming .................................................................................................. 69
4
,Aurélie Weverbergh 2BA PSYCH VUB 2020-2021
4.12.1 Dieptezicht ......................................................................................................... 69
4.12.2 Fasen in patroonperceptie................................................................................... 70
4.12.2.1 Voorkeur voor het menselijke gelaat .......................................................... 71
4.12.3 Object perceptie (3D) ......................................................................................... 71
4.12.3.1 Test van objectidentiteit .............................................................................. 72
4.12.3.2 Test bewegingscontinuïteit ......................................................................... 72
4.12.4 Intermodale perceptie ......................................................................................... 72
4.12.5 Differentiatie theorie .......................................................................................... 73
4.12.5.1 James Gibson .............................................................................................. 74
4.12.5.2 Affordances ................................................................................................. 74
5 Fysieke groei ..................................................................................................................... 75
5.1 Hersenontwikkeling ................................................................................................... 75
5.1.1 Ontwikkeling van neuronen ............................................................................... 75
5.1.2 Ontwikkeling van cerebrale cortex..................................................................... 76
5.1.2.1 Gebieden van cerebrale cortex .................................................................... 76
5.1.2.2 Lateralisatie en plasticiteit van de cerebrale cortex .................................... 76
5.1.3 Vooruitgang in andere hersensstructuren ........................................................... 78
5.1.4 Hersenontwikkeling in adolescentie ................................................................... 78
5.1.5 Sensitieve periode in de ontwikkeling van hersenen.......................................... 79
5.2 Puberteit ..................................................................................................................... 79
5.2.1 Individuele en groepsverschillen in puberale groei ............................................ 79
5.3 De psychologische impact van de puberteit .............................................................. 80
5.3.1 Is puberteit onvermijdelijk een periode van storm en stress? ............................ 80
5.3.2 Reacties tot de puberale veranderingen .............................................................. 80
5.3.3 Puberale veranderingen, emoties en sociale gedragingen .................................. 80
5.3.3.1 Adolescente humeurigheid.......................................................................... 80
5.3.3.2 Ouder-puber relatie ..................................................................................... 81
5.3.4 Puberale timing .................................................................................................. 81
5.3.4.1 Rol van fysieke aantrekkelijkheid ............................................................... 82
5.3.4.2 Langdurige gevolgen .................................................................................. 82
5.3.5 Eetstoornissen..................................................................................................... 82
5.3.5.1 Anorexia nervosa ........................................................................................ 82
5.3.5.2 Orthorexia nervosa ...................................................................................... 82
5.3.5.3 Boulimia nervosa ........................................................................................ 82
6 Cognitieve ontwikkeling: Piaget (1896-1980) .................................................................. 84
5
,Aurélie Weverbergh 2BA PSYCH VUB 2020-2021
6.1 Jean Piaget ................................................................................................................. 84
6.1.1 Basisprincipes en uitgangspunten ...................................................................... 84
6.2 Ontwikkelingspsychologie en genetische epistemologie .......................................... 84
6.3 Doelstelling: kwalitatieve ontwikkeling van cognitieve structuren .......................... 85
6.3.1 Cognitieve structuren ......................................................................................... 85
6.3.1.1 Schema als cognitieve structuur .................................................................. 86
6.3.1.2 Structurele benadering van Piaget............................................................... 87
6.3.2 Ontwikkeling door stadia heen ........................................................................... 87
6.4 Onderzoeksstrategie en theorieconstructie ................................................................ 88
6.4.1 De klinische en ideografische methode .............................................................. 88
6.4.2 Van deductie naar empirische toetsing ............................................................... 88
6.5 Holistisch organismisch wereldbeeld ........................................................................ 88
6.6 Assimilatie en accommodatie .................................................................................... 89
6.7 Groei van egocentrisme naar objectief realisme ........................................................ 90
6.8 Overgangsmechanismen: het equilibratiemodel ........................................................ 90
6.9 Ontwikkelingsdeterminanten ..................................................................................... 92
6.9.1 Motivatie van gedrag .......................................................................................... 92
6.10 Schets van de cognitieve ontwikkeling ..................................................................... 92
6.10.1 De sensomotorische periode............................................................................... 93
6.10.1.1 Ontstaan van objectpermanentie ................................................................. 93
6.10.1.2 Ontstaan van circulaire reacties .................................................................. 96
6.10.1.3 Ontstaan van intentionaliteit ....................................................................... 97
6.10.1.4 Ontstaan van symbolische representatie ..................................................... 97
6.10.2 Pre-operationele fase (2-7jaar) ........................................................................... 99
6.10.2.1 Taal ............................................................................................................. 99
6.10.2.2 Spel: doen alsof ........................................................................................... 99
6.10.2.3 Tekeningen ................................................................................................ 100
6.10.2.4 Duale representatie .................................................................................... 100
6.10.3 Concreet operationele subfase (7-12j).............................................................. 104
6.10.3.1 Conservatie ............................................................................................... 105
6.10.3.2 Seriatie en classificatie .............................................................................. 105
6.10.3.3 Ruimtelijk redeneren ................................................................................. 106
6.10.4 Formeel Operationele Subfase (12 tot 15 jaar en ouder).................................. 106
6.10.4.1 Reversible denken ..................................................................................... 107
6.10.4.2 Gevolgen van abstract denken .................................................................. 107
6
,Aurélie Weverbergh 2BA PSYCH VUB 2020-2021
6.10.4.3 Recent onderzoek naar formeel operationeel denken ............................... 108
6.11 Evaluatie van de theorie van Piaget ......................................................................... 109
6.11.1 Constructivisme ................................................................................................ 109
6.11.2 Structuralisme................................................................................................... 110
6.11.3 Universalisme ................................................................................................... 110
6.11.4 Individualisme .................................................................................................. 111
6.11.5 Cognitivisme .................................................................................................... 111
6.11.6 Spontaneïsme en holisme ................................................................................. 112
6.12 Didactische principes afgeleid van Piaget’s theorie ................................................ 112
6.13 Achtergrond van de Russische leerpsychologie ...................................................... 113
7 Cognitieve ontwikkeling: Vygotsky: cultuurhistorische theorie .................................... 114
7.1 Cultuurhistorische school ........................................................................................ 114
7.1.1 Twee doelen ..................................................................................................... 114
7.2 Inleiding tot theorie ................................................................................................. 114
7.2.1 Drie fundamentele aspecten ............................................................................. 114
7.3 Cultuurhistorisch principe van sociale invloeden .................................................... 114
7.3.1 Interiorisatieschema ......................................................................................... 115
7.4 Private spraak bij kinderen ...................................................................................... 115
7.5 Didactische principes afgeleid van de theorie van Vygotsky .................................. 115
7.6 Gal’perin en het principe van interiorisatie ............................................................. 116
7.7 De trapsgewijze procedure ...................................................................................... 116
7.8 Kritiek op Vygotsky en Gal’perin ........................................................................... 116
7.8.1 Inzicht overstijgt materieel handelen ............................................................... 117
8 Cognitieve Ontwikkeling: Informatieverwerkingsbenadering........................................ 119
8.1 Opslagmodel van Informatieverwerkingssysteem ................................................... 119
8.2 Ontwikkeling van de informatieverwerking ............................................................ 119
8.2.1 Toename in de geheugenspan........................................................................... 120
8.2.2 Afname in de verwerkingstijd .......................................................................... 120
8.3 Neo-Piagetiaanse theorie van Case .......................................................................... 121
8.4 Siegler’s model van strategiekeuze ......................................................................... 121
8.4.1 Patroon van overlappende golven .................................................................... 121
8.4.2 Manier om de meest efficiënte strategie te vinden ........................................... 122
8.5 Types van aandacht ................................................................................................. 122
8.5.1 Ontwikkeling van de volgehouden aandacht ................................................... 122
8.5.2 Cognitieve inhibitie .......................................................................................... 122
7
,Aurélie Weverbergh 2BA PSYCH VUB 2020-2021
8.5.3 Ontwikkeling van aandachtsstrategieën ........................................................... 123
8.6 Attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD) ................................................... 124
8.7 Planning ................................................................................................................... 124
8.7.1 Stappen in planning .......................................................................................... 124
8.8 Strategieën voor opslaan van informatie ................................................................. 124
8.8.1 Herhaling .......................................................................................................... 125
8.8.2 Organisatie ....................................................................................................... 125
8.8.3 Elaboratie ......................................................................................................... 125
8.8.4 Cultuur, scholing en geheugenstrategieën ........................................................ 125
8.9 Herkenning en herinnering ...................................................................................... 126
8.9.1 Herkennen ........................................................................................................ 126
8.9.2 Herinneren ........................................................................................................ 126
8.10 Constructieve verwerking ........................................................................................ 126
8.10.1 Fuzzy trace-theorie ........................................................................................... 127
8.10.1.1 Verbatim vs. ‘gist’ geheugen .................................................................... 127
8.10.2 Expertise en geheugen ...................................................................................... 127
8.10.2.1 Onderzoek van Chi en De Groot: schaakexperten .................................... 127
8.11 Semantisch geheugen .............................................................................................. 128
8.12 Autobiografisch geheugen ....................................................................................... 128
8.13 Geheugen van ooggetuigen ..................................................................................... 129
8.14 Metacognitie ............................................................................................................ 129
8.14.1 Bevorderen van cognitieve regulatie ................................................................ 130
9 De taalontwikkeling ........................................................................................................ 131
9.1 Typische kenmerken van menselijke taal ................................................................ 131
9.2 Componenten van taal ............................................................................................. 131
9.2.1 Fonologie .......................................................................................................... 131
9.2.2 Semantiek ......................................................................................................... 131
9.2.3 Grammatica ...................................................................................................... 131
9.2.4 Pragmatiek ........................................................................................................ 132
9.3 3 theorieën van taalontwikkeling ............................................................................. 132
9.3.1 behaviorisme .................................................................................................... 132
9.3.2 Nativisme ......................................................................................................... 132
9.3.2.1 Steun voor de biologische dispositie......................................................... 133
9.3.3 Interactionisme ................................................................................................. 134
9.4 Prelinguïstische ontwikkeling.................................................................................. 135
8
,Aurélie Weverbergh 2BA PSYCH VUB 2020-2021
9.4.1 Eerste spraakklanken ........................................................................................ 136
9.4.2 Beginnende communicatie ............................................................................... 136
9.5 Fonologische ontwikkeling...................................................................................... 137
9.5.1 Vroege fase ....................................................................................................... 137
9.5.2 Fonologische vooruitgang ................................................................................ 138
9.6 Vroege semantische ontwikkeling ........................................................................... 138
9.6.1 Individuele verschillen in taalontwikkeling ..................................................... 139
9.6.2 Soorten vroege woorden ................................................................................... 139
9.6.3 Semantische ontwikkeling van kleuters ........................................................... 140
9.6.4 Semantische ontwikkeling bij lagereschoolkinderen ....................................... 140
9.6.5 Semantische ontwikkeling in de adolescentie .................................................. 140
9.6.6 Factoren die bijdragen aan de semantische ontwikkeling ................................ 140
9.7 Vroege grammaticale ontwikkeling ......................................................................... 141
9.7.1 Ontwikkeling van grammaticale morfemen ..................................................... 141
9.7.2 Complexe grammaticale vormen...................................................................... 142
9.7.3 Visies op grammaticale ontwikkeling .............................................................. 142
9.8 Metalinguïstisch bewustzijn .................................................................................... 143
9.8.1 Twee talen leren ............................................................................................... 143
9
, Aurélie Weverbergh 2BA PSYCH VUB 2020-2021
1 Hoofdstuk 1 - Geschiedenis, begrippen en stromingen
1.1 Terminologie
❖ Development psychology: internationaal meest voorkomend
o Gaat van prenatale tijd tot het graf
o Child development: beperken qua leeftijd
▪ Gericht op kindertijd
❖ Lifespan development: geeft aan dat het over de hele levensloop gaat
o Is synoniem voor developmental psychology
❖ Human development: nog ruimer en geeft aan dat er verschillende disciplines bezig
zijn met ontwikkeling
o Interdisciplinair
▪ vb.: geneeskunde houdt zich ook bezig met menselijke ontwikkeling
(pediatrie, …)
o Praktische toepassingen:
▪ Geeft ook aan dat het vakgebied heel wat te maken heeft met praktische
toepassingen.
▪ Ontwikkelingspsychologie is ontstaan uit praktische bekommernissen:
hoe voed je een kind best op (= pedagogie)
▪ Dat ontwikkelingspsychologie gelinkt is aan praktijk is een voordeel
▪ Probleem van de praktische toepassingen: Spanning tussen theoretische
kant en praktische bekommernissen
• Want bij opvoeding spelen waardenoordelen een rol, waarop
een wetenschap geen antwoord zal geven,
• Wetenschapper werkt zuiver wetenschappelijk en houdt dus
geen rekening met andere aspecten zoals het sociale of de
invloed ervan m.a.w. het praktische; hierdoor ontstaat er een
spanning met het praktische want niet alles wat theoretisch juist
is, is praktisch mogelijk.
• Wetenschapspsychologie is vooral descriptief (beschrijvend) en
wil absoluut niet /descriptief normatief zijn (m.a.w. zeggen hoe
het moet)
▪ Relatie ontwikkelingspsychologie – pedagogiek is niet
vanzelfsprekend: De relatie is positief MAAR brengt spanningen
met zich mee:
• Empirische wetenschap heeft als doel uitspraken te doen
die zo objectief mogelijk zijn
• Maar in pedagogiek niet objectief, want het is afhankelijk van
de cultuur en is dus niet waardevrij
1.1.1 Definitie
❖ Ontwikkelingspsychologie is:
o Wetenschappelijke studie van
o de veranderingsprocessen en stabiliteit
▪ vb.: karakter is vrij stabiel
o bij (een) individu(en)
o vanaf de conceptie tot aan de dood
o op verschillende domeinen
o in wisselwerking met de omgeving
▪ vb.: erfelijkheid, omgevingsinvloeden, etc.
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper aurlieweverbergh. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,19. Je zit daarna nergens aan vast.
