Een helikopterblik op onze geestelijke gezondheidszorg
1. De geschiedenis van de psychiatrie: een kort overzicht
▪ De eerste periode: Prehistorie en de oudheid
Prehistorie: Oorzaak van ziektes ligt bij geesten die men had beledigd.
-> Archeologen kwamen op doorboorde schedels: boze geesten uit gekwelde lichamen bevrijden
De oudheid: Hippocrates en Galenus Van Pergamon hadden grote invloed op de GGZ.
- Hippocrates
-> Ziekte veroorzaakt door een onjuiste mengeling van de 4 belangrijkste lichaamsvochten.
-> Krankzinnigheid is een hersenziekte en werd behandeld met baden, rust en dieet.
- Galenus van Pergamon
-> Beschrijft als eerste het zenuwstelsel.
-> 4 types mensen naargelang de overheersing van de 4 belangrijkste lichaamsvochten
- Sanguinisch type: overheersing van bloed -> Levendig en hartelijk
- Flegmatisch type: overheersing van slijm -> Kalm en bedachtzaam
- Cholerisch type: overheersing van gele gal -> Opvliegend
- Melancholisch type: overheersing van zwarte gal -> Angstig en pessimistisch
Eind van de oudheid: christelijk geïnspireerde levenshouding tegenover zieken en armen
-> Gelovigen moesten het lot van zieken, armen en gehandicapten verzachten
▪ De tweede periode: 300-1600 (middeleeuwen)
Treurigheid of melancholie (= depressie) werd beschouwd als slechte gedachte of bekoring.
Mensen met geestelijke stoornis = zotten, hadden eigen positie in gesloten agrarische maatschappij
-> Tolerantie verminderde tav afwijkend en zonderling gedrag: strakkere organisatie van stadsleven.
-> Stedelingen beschouwden ze als bezeten en verstoorders
-> De lastige en onrustigen werden opgesloten in dolhuizen
Kwade stoffen uit lichaam wegvloeien dmv drankjes om te braken, aderlatingen en purgeermiddelen.
+ kei -of steensnijdingen ipv schedelboringen: ‘insect in hoofd veroorzaakt krankzinnigheid’
-> Kleine opening in de schedel achter het oor (voor het oog van bewonderende omstanders).
Geestenzieken werden met ontzag benaderd omdat ze in staat zijn om met goden te communiceren.
+ Heksenvervolgingen en inquisitie processen, foltering, verbranding en/of verbannen tot 1750.
Vanaf 1100: geesteszieken kregen meer recht op leven
-> Door opkomst Kerk: kloosterorden stonden in voor opname en verzorging
-> Nog zeer miniem: ze blijven nutteloos en/of gevaarlijk
+ Ontstaan psychiatrische gezinsverpleging door Dimpna
-> Bedevaarders trokken naar Geel om zich te aanroepen voor allerlei ziekten.
-> Geesteszieken bleven in Geel en werden ondergebracht in gezinnen
= Ontstaan van psychiatrische gezinsverpleging (17de eeuw)
(Is nu geïntegreerd in het Openbaar Psychiatrisch Ziekenhuis Geel.)
Eind 16de eeuw: krankzinnigen werden voor het eerst vanuit juridisch standpunt aansprakelijk en
toerekeningsvatbaar gesteld.
▪ De derde periode: 1600-1800
= Een donkere tijd, gekenmerkt door interneringsgolf & gestichten met erbarmelijke omstandigheden.
-> Opsluiting werd brutale afsluiting van de samenleving ipv uit liefdadigheid. (West-EU)
-> In de lage landen hadden ze minder problemen met het vrijlaten
-> De gevaarlijke in gesloten instellingen met strenge regels/ dolhuizen vastgeketend
1
,Veel invloed van René Descartes, vader van de moderne filosofie
-> Scheiding geest en lichaam = Cartesiaans dualisme (visie zorgt voor basis neuropsychologie)
▪ De vierde periode: de 19de eeuw
Dankzij de F.Revolutie en de IR belangrijke omwenteling
-> Geesteszieken = lichamelijk zieke personen met recht op specifieke medische verzorging
-> Band tss religie en psychiatrie hield op te bestaan.
Philippe Pinel = Pionier van de Franse psychiatrie
-> Hij ontwikkelde ideeën over aard en behandeling van aandoeningen met patiënt centraal
-> In België was Jozef Guislain gelijkaardig
-> Hij specialiseerde zich als eersten in belang van geesteszieken
-> Een humane behandeling en bouwde het eerste gesticht (hij was hoofdgeneesheer)
-> In Nederland was Schroeder Van Der Kolk gelijkaardig
-> De eerste Krankzinnigenwet: regelde opname, ontslag en toezicht door de staat op zorg
-> Mochten niet langer opgenomen worden in gevangenissen.
Term psychiater bestond nog niet = ze werden aliëntist genoemd
Eind 19de eeuw: meer aandacht voor ontstaan van geesteszieken
- Joseph Bruer en zijn assistend Sigmund Freud
-> Neurose is gevolg van belevingen die verdrongen worden naar het onbewuste
-> Legden de basis voor de psychoanalyse
Tot 1990: de collocatiewet: regelde de gedwongen opnames
▪ De vijfde periode: eerste helft van de 20ste eeuw
Belangrijk dilemma
- Personen met psychiatrische aandoening steeds terecht in groter wordende instellingen in de hoop dat ze
spontaan zouden herstellen.
- Psychiaters beschikten steeds meer over de psychoanalyse: meer zelfinzicht
-> Was te duur voor gewone mensen: psychiaters gingen op zoek naar alternatieven
- Schokkuren: insuline inspuiten -> coma -> laten ontwaken door suikeroplossing
- Elektroshocks: hallucinaties verminderen zonder verdoving
- Ontdekking van EEG: elektro-encefalogram door Hans Berger
- Chirurgie: experimenten op dieren: zaken in hersenen en zenuwstelsel aan het licht
-> Door insnijding wordt het emotionele brein losgekoppeld
-> Werd vervangen na opkomst psychofarmaca: 2de helft 20ste eeuw
1948: Ministerie volksgezondheid kreeg bevoegdheid voor psychiatrische instellingen (ervoor justitie)
- Werd niet langer gezien als aan te pakken fenomeen, ze kregen recht op behandeling.
Nazi-Duitsland: Uitroeiing van psychiatrische patiënten, joden, zigeuners en handicap
-> Daaropvolgend Holocaust
-> Mogelijk droeg Hitlers psychiatrische voorgeschiedenis bij tot wraakacties
▪ De zesde periode: halfweg de 20ste eeuw-2010
Vanaf 1960: opkomst geneesmiddelen voor psychiatrische aandoeningen
-> Ontdekking antipsychoticum: hoge doseringen = hallucinaties, wanen en angsten temperen
-> Komst van medicamenteuze therapie = 2de revolutie in de psychiatrie
-> Zorgt voor ambulante benadeling
-> 1ste revolutie: benadering van Pinel
2
,1960: een antipsychiatrische golf (= verwerping medische model, meer kijken naar menselijke factor)
-> Grote vermindering van het aantal ziekenhuisbedden
-> Onderscheid tss open afdeling (A en T) & psychiatrische diensten in algemene ziekenhuizen (PAAZ) en de
partiële hospitalisatievormen
- A: voor observatie en intensieve zorgen
- T: voor resocialisatie en re-integratie
1965: eerste therapeutische gemeenschap, later werd dit overgenomen in de drughulpverlening
25 maart 1975: KB met daarin de eerste start van centra voor GGZ
-> Toch al eerder gesitueerd in Amerika: geestelijke gezondheidszorg is hier al vroeg een recht
-> De dispensaria voor geesteshygiëne ontstond: gingen aan de slag met ambulante behandelingen van
justitiecliënten en hun nazorg.
-> Deze dispensaria zijn nu centra voor geestelijke gezondheidszorg: start van preventie
Eind 20ste eeuw: biologische psychiatrie: geneesmiddelen combineren met vormen psychotherapie
+ Ontstaan van patiënten en familieverenigingen
+ Collocatiewet vervangen door nieuwe wet voor gedwongen opnames met meer rechtszekerheid voor
patiënten en een finale beslissing door vrederechter.
+ Bedden -> Verzorgingstehuizen en initiatieven beschut wonen
-> Accent op verzorging (care) ipv behandeling (cure)= 1ste reconversie
Begin 21ste eeuw: meer aandacht voor doelgroepen volgens leeftijd en voor specifieke groepen
= 2de reconversie
+ Belangrijke wet inzake de patiënten rechten: veranderde de relatie tss HV en patiënt
-> Kunnen nu ook alles opzoeken op internet.
2. De psychiatrie vandaag (2010-...)
Beleid wordt nu ondersteund door moderne managementtechnieken vb elektronisch dossier (EPD).
+ Nieuw paradigma in de GGZ
- Van residentieel naar ambulante zorg
- Van aanbod -naar vraag gestuurde zorg
- Meer participatie aan het zorgproces (+ spreken van patiënt: ortho bril)
- Van overwinnen van diagnose naar herstel
Een herstelgerichte benadering: recovery (= een triade: herstel, inclusie en vermaatschappelijking)
- Sociaal herstel: herstel van het functioneren in de maatschappij (= Rehabilitatie)
- Persoonlijk herstel: herstel van eigen identiteit, beter leven met en na een psychiatrische aandoening
- Klinisch herstel: genezing of het zo veel mogelijk stabiliseren van de symptomen (= Behandeling)
->> Focus verschuift naar krachten, talenten en competenties. Herstel = proces van bewustwording
-> Vroeger: paternalistisch model: zorgverlener moet ervoor zorgen
->> Voldoening voor patiënt, maar ook voor de zorgverleners en samenleving
Kwartiermaken (= voorbeeld herstelgerichte benadering)
- Overgenomen militaire term: klaarmaken van een bivakplaats
-> Betekenis hier: op zoek naar veilige plaats waar eten, drinken en warmte beschikbaar is
- Doelstelling: een veilige warme plek voor psychische kwetsbare personen creëren om zo een normaal mogelijk
leven te leiden. (Als volwaardige burgers)
- Herstel genezing -> Het betekent dat patiënt leert zien waar zijn talenten en sterke punten liggen
- Kwartiermakers organiseren zelf activiteiten
- Kwartiermaken is geen ideologie, maar een levenshouding
- Focus ligt op degene die kwetsbaren uitsluit: ze kunnen sociale betrokkenheid in beweging brengen
-> Zetten in op tolerantie van de samenleving
-> Behoort tot de verantwoordelijkheid van elke HV, voorziening, centrum, beleid,..
3
, 2.1 Ervaringsdeskundigen
= Mensen die zelf psychisch ziek geweest zijn en het vaak nog zijn of toch kwetsbaar blijven
Via vorming en bijscholing geven ze een bijdrage in de zorg voor anderen (Beroep -of vrijwillig)
-> Moeten een specifieke opleiding krijgen (Structurele onderbouwing is noodzakelijk!)
-> Zorgen voor een meer herstelgerichte zorg
-> Empowert patiënten: horen hoe anderen herstelden, moed en hoop, regie over zorg
-> In de directe zorg, bijscholing, adviesraden, beleidsniveau, uitbouwen van netwerken etc.
Na een psychiatrische behandeling is er vaak stilzwijgen
-> Moet je doorbreken en naar buiten komen met een positief verhaal
-> Samenleving kan zich zo een beter beeld vormen over de GGZ
Vroeger voorkeur naar eigen statuut aangezien ze zich psychisch en financieel kwetsbaar openstellen
-> Denkpiste is nu weg: willen hetzelfde behandeld worden zoals elke professional
-> Nu inhoud geven aan functie en erkenning zodat ze vaste waarde krijgen binnen een team
Ervaringsdeskundigheid=
- Het betrekken van de ervaring van de patiënt zelf in zijn zorg traject
- De inschakeling van ervaringsdeskundige als vrijwilliger in de zorg
2.2 Projecten art.107 voor volwassenen
= Hervorming van de GGZ (vanuit een integratie van alle zorgvormen)
-> Visie: gezamenlijke inzet van middelen van ziekenhuizen en (ambulante) diensten
-> Ziet men als financierstechniek om te verschuiven van residentiële naar gemeenschapszorg
= Bedden weghalen en vrijgekomen middelen inzetten voor werking mobiele teams
-> Na evaluatie worden de projecten verankert in regelgeving en financiering
Intensifiëring: personeelsomkadering bedden/plaatsen mogen ingezet worden voor andere diensten
-> Residentiële behandeling voor meer complexe problemen blijft nodig (niet enkel intra muros)
Onderscheiden van 5 functies van de GGZ
1) Activiteiten inzake preventie, vroegdetectie en vroeginterventie
-> Betrokkenheid & integratie GGZ in eerstelijnszorg essentieel (Vorming, supervisie, outreachfunctie)
-> Outreachfunctie: actief inzetten op het leggen van contact met de doelgroep, het onderzoeken van
de vragen en het motiveren en verwijzen van de doelgroep naar vormen van hulpverlening
2) Ambulante behandelteams: acute en langdurige zorg (Alternatief voor (her)opname)
-> Hier momenteel meeste aandacht vb crisisteams
-> Ambulante zorg langdurig is nodig voor installeren en/of versterken van het netwerk
3) Rehabilitatieteams die werken rond herstel en sociale inclusie
4) Intensieve residentiële behandelteams wanneer opname noodzakelijk is: acuut/langdurig
-> Accent ligt op indicatie -en diagnosestelling en intensieve behandeling
5) Specifieke woonzorgen indien thuismilieu of thuis vervangend milieu hiertoe niet in staat is
-> Organisatie dagelijks leven ondersteunen in de vorm van beschermde woonplaatsen, beschut wonen,...
2.3 Nieuw geestelijk gezondheidsbeleid voor kinderen en jongeren
-> Gaat uit van de noden van kinderen en jongeren met psychische of psychiatrische problemen en hun context
Heeft ook 5 functies van de kinderen en jongeren
1) Vroegdetectie= analyse van de eerste voorboden van een mogelijke problematiek
Screening = exploratie van de signalen
Oriëntatie = actief richten van het kind/jongere en zijn context naar gepaste hulp -of zorgaanbod
2) Diagnostiek
4
