Middelenmisbruik
LES 1: MONITORING VAN DE DRUGSSITUATIE IN BELGIË
❖ Epidemiologie: onderzoeken factoren die fysieke, sociale gezondheid gaan
beinvloeden van mensen
❖ Sciensano: het Belgisch gezondheidsinstituut
• Verzamelen van gegevens ivm gezondheid
• “one world, one health”
• Dagelijkse missie: continue toezicht houden
o Relevante en gevalideerde gegevens verzamelen
o Nauwkeurig analyses uitvoeren en risicoanalyse
o Adviezen formuleren ter voorkoming, beperking en beheersing van
ongewenste verschijnselen inzake gezondheid
• Geen wetenschappelijke vooruitgang zonder onderzoek
• Kwaliteitsvolle dienstverlening
o (begrijpare) info ter beschikking van professionelen en de algemene
bevolking
❖ Belgische monitoring centrum voor drugs & drugsverslaving
• Doelstelling:
o Verzamelen van objectieve en betrouwbare informatie inzake alle
aspecten drugs
o Impact assessment & Early Warning System
o Ondersteunen van evidence-based drugsbeleid
o Ondersteunen van (inter)nationale professionals
❖ Reitox national focal point voor
• Focal point: verzamelt alle info over
belgische drugssituatie zodat dit kan
doorgegeven worden aan het Europese
agentschap. Link tussen politieke en
onderzoekwereld
❖ Het belang van correcte cijfers
• Let’s Wooclap
• De wetenschappers versus de
krantenkoppen
• Multi-method: enquêtes, registers,
toxicologische analyses, big data,
modelling,…
Stand van zaken 2021
❖ De Belgische drugmarkt
• Import
• Export
• Productie
,❖ Prevalentie: een globale indicator
• Hamvraag: “ Hoeveel mensen gebruiken er nu eigenlijk drugs?” →
Prevalentie
• Tools:
o Algemene populatie: Gezondheidsenquête Sciensano (elke 5 jaar)
o Subpopulaties:
▪ leerlingenbevraging (VAD, ESPAD, HBSC,..)
▪ uitgaansenquête
▪ injecterende druggebruikers
▪ gevangenispopulatie
▪ …
❖ Druggebruik in de algemene populatie
(15-64y)
o Belgian Health Interview Survey
2018
❖ Prevalenties leerlingenbevraging (12-18y) – VAD
,❖ Andere subpopulaties??
• PUSH project Sciensano (2019)
o Capture – recapture strategy & multiplying method
o People Who Inject Drugs (PWID)
• The total population of PWID is estimated to be 703 (95%CI 538 – 935) for
Brussels and between 6,620 (95%CI 4,711 – 8,576) and 7,018 (95%CI 4,794
– 9,527) for Belgium.
• Why?
o Treatment settings
o Harm reduction settings: zorgen dat de schade beperkt wordt
• ! in order to reach the HCV (Hepatitis V) targets set by WHO for 2030 effort
needs to be maximized!
❖ Monitoring ≈ puzzelen
• Other Key Indicators EMCDDA
o Probleemgebruik van drugs
o Overdraagbare aandoeningen ten gevolge van druggebruik
o Mortaliteit ten gevolge van druggebruik
o Behandelingsaanvragen
o Supply
❖ De Treatment Demand Indicator (TDI): focus op behandeling
• Eerst/ eerder in behandeling
,❖ TDI: meest recente trends
• APC: Jaarlijks procentuele verandering
❖ Opioid Substitutie Therapie : meest recente trends ?
❖ TDI : Profielschets ? (2019)
• Cannabis
o Vrouw: 19% / man: 81%
o Gemiddelde leeftijd: 29,3 jaar
o Voor het eerst in behandeling: 49%
o Gemiddelde leeftijd bij eerste behandeling: 26 jaar
o Aandeel referentie via justitie: 22%
• Opiaten
o Vrouw: 21% / man: 79%
o Categorie 40+ neemt toe
o Voor het eerst in behandeling: 11%
o Gemiddelde leeftijd bij eerste behandeling: 39 jaar
o 83% volgt OST
o Problematisch gelijktijdig cocaïnegebruik neemt toe (+~4% / jaar)
o Injecterend gebruik blijft beperkt: 13%
• Cocaïne
o Vrouw: 22% / man: 78%
o Gemiddelde leeftijd: 34,4 jaar
, o Voor het eerst in behandeling: 35%
o Gemiddelde leeftijd bij eerste behandeling: 32 jaar
o Aandeel dat cocaine als enige problematiek opgeeft stijgt
o Grote verschillend poeder (zout) versus crack
• Alcohol
o Vrouw: 34% / man: 66%
o Gemiddelde leeftijd: 46 jaar
o Voor het eerst in behandeling: 33%
o Gemiddelde leeftijd bij eerste behandeling: 46 jaar
o Aandeel patiënten stijgt (zowel ambulant (+5%) als resident (+5,5%)
o Minst vaak geconfronteerd met problematisch meervoudig gebruik
❖ Van indicatoren naar risk en impact analysis
• Early Warning System (EWS)
• Trendspotting
• Beleidsondersteuning
De impact van COVID-19 op de drugsituatie
❖ “Never let a good crisis go to waste” (Churchill)`
• Sinds maart 2020 :
o General population : COVID-19 – HIS Survey 5 waves
6th wave ~ midden maart
o Zorgverleners: COVID-19 BE-HEROES
o Druggebruikers : COVID-19 Drug Surve
▪ 3 waves
▪ 4de wave ~midden maart
o ? Wastewater analysis, network analysis, etc.
❖ Impact op druggebruik: algemene populatie?
• → 73,5% van de respondenten gebruikt alcoholische dranken en van hen
geeft
▪ 29% aan dat hun gebruik is afgenomen in vergelijking met de
periode voor de coronacrisis,
▪ 20% een toegenomen gebruik aangeeft.
• → 6% van de respondenten gebruikt drugs en van hen geeft
, ▪ 33,5% aan dat hun gebruik is afgenomen in vergelijking met de
periode voor de coronacrisis,
▪ 34,5% een toegenomen gebruik aangeeft (in april nog maar 23,5%)
❖ COVID-19 Drug Survey ~ 8000 respondenten
,LES 1: INLEIDENDE LES
Inleiding en situering
❖ Middelen?
• Vaak klassiek beeld, heel stereotype
• Vaak ook in “glamourwereld”
• Alcohol is een sociaal aanvaarde drug die alomtegenwoordig is
• Gebruik van slaapmedicatie is tijdens COVID sterk gestegen
• Missing link 1: allemaal gestorven aan een overdosis OxyContin (legale
pijnstiller/opiaat in Amerika), zeer verslavend
• Missing link 2: voetballers verslaafd aan cocaïne en alcohol
• Paul Gascoigne
o Bejubeld als voetballer
o Verguisd na zijn carrière
o Mikpunt van de Britse tabloids
• Missing link 3: celebraties die verslaafd waren maar nu clean zijn
❖ Alcohol
• “Despite rising drug use levels, alcohol is clearly the star of the night in
clubs” (Van Havere et al., 2013)
• Often taken in combination with illegal drugs → heel vaak in combinatie
met andere drugs
, • First alcohol use, often at very young age
• Important ‘gateway-drug’, also for relapse → alcohol is vaak het eerste
middel dat mensen gaan gebruiken
• Great number of addicts, only few in treatment (‘treatment gap’)
• Evidence-based demand reduction strategies:
o Reducing availability : taxation, ban on public advertising, price
control, opening hours, legal age, …
o Intervening early: brief interventions, warning messages, …
❖ Preventie en behandeling
Interventiespectrum voor psychische stoornissen (naar Mrazek en Haggerty, 1994)
Vroeginterventie
Hulpverlening
g
delin
identi
ehan
ficati
ge
g
in
ïnd
Preventie el
ge b
e
nd
ice
a
eh
e rd
vroe
b
rd
se d aa g
le lin Voortgezette
ctie an de
f st h an zorg
be
m ijn
ter
ge
lan
unive
rsee ntie
l reve
hte p
org geric
rg / z
nazo
❖ Evoluerend drugsbeleid: cannabis
• Verschillen in de EU op vlak van drugsbeleid
o Als je een tolerant drugbeleid voert
dan is het ook meer beschikbaar
o Rood: je wordt niet vervolgd als je in
bezit bent van drugs
o Blauw: je wordt vervolgd voor
drugbezit
• Multiperspectivisme
o Bio-psycho-sociaal-ecologisch
perspectief
o Onderzoek, praktijk en beleid
o Multidisciplinaire benadering
(orthopedagogisch, psychologisch,
medisch-psychiatrisch, sociologisch, …)
o Ervaringsdeskundigen, ex-gebruikers,
praktijkwerkers, wetenschappers,
beleidsmensen, …
❖ Internationaal/intercultureel perspectief
• Druggebruik is van alle tijden en alle culturen
o In ontwikkelingslanden is er een groter wordend probleem van
alcohol gebruik
• Integratie van theorie, onderzoek en praktijk
,Evoluerende visies op verslaving en herstel
❖ Verslaving/afhankelijkheid en zijn oorzaken?
• Wanneer is iemand verslaafd?
• Ken je iemand die verslaafd is en waarom is dat volgens jou zo?
• Opgelet met boutades en veralgemeningen:
o “hij zit aan de spuit …”
o “zij drinkt dagelijks”
o “>10 eenheden/week is schadelijk”
o “Eens verslaafd, altijd verslaafd”
❖ Veranderende visies op ‘verslaving’(Van
den Brink, 2005)
❖ Theory of addiction (EMCDDA, 2015)
❖ verslaving als chronisch, recidiverende hersenziekte
❖ Addiction: need for a shifting focus
• Addiction is diagnosed as an INDIVIDUAL problem with various social
implications (American Psychiatric Association, 1994; Hser & Anglin, 2010),
including a negative impact on public health, social cohesion, safety and
employment rates (McLellan e.a., 2000).
• For a long time, a clinical approach of the concept 'dependence' was
dominant:
o Dependence as an acute condition, where short, intensive,
symptom-oriented treatment should aim at achieving an abstinent
lifestyle (Laudet & White, 2010).
o Recovery as a set status, which requires abstinence to be
maintained
o Abstinence/treatment as THE way to cure from addiction
• Addiction is regarded as a chronic, relapsing brain disease (Van den Brink,
2005).
o Within addiction treatment the focus shifted from ‘cure’ to ‘care’
and control and stabilizing the problem (Hser & Anglin, 2010;
McLellan, 2002; Van den Brink, 2005; White, 2004; White, 2007b).
• Brain imaging studies have shown that addiction is a brain disease
o Inherited/increased vulnerability as basis for misuse of substances ~
repeated use of substances leads to changes in the brain
o Craving is central in uncontrolled use and relapse during periods of
abstinence
• Addiction may be depicted as a chronic and relapsing disorder, BUT recovery
is possible
❖ Als verslaving als een chronische, recidiverende hersenziekte is, moeten we de
verslavingszorg anders organiseren en evalueren ! (McLellan, 2002)
• Behandelingsontrouw en herval hoog bij verslaafden !?
, o Minder dan 50% neemt medicatie volgens voorschrift
o Minder dan 30% houdt zich aan gedragsvoorschriften (dieet, …)
o 40-60% heropnames, …
o Meestal geen remissie na 1ste behandeling
• En toch, niet altijd chronisch:
o Herstel mogelijk, zelfs zonder behandeling
o Langdurige remissiefase
• Velen hervallen evenwel, blijvende (deels aangeboren) kwetsbaarheid
❖ Hoe kijken naar resultaat behandeling?
❖ Implicaties voor behandeling
• Nood aan een zorgcontinuüm + combinatie van behandelvormen: detox,
langdurige behandeling, medicamenteuze behandeling, counselling,
psychotherapie, schadebeperking, dienstverlening en ondersteuning:
o Niet veronderstellen dat behandeling de oorzaken wegneemt en
resulteert in langdurig herstel
o De symptomen verminderen en het functioneren verbetert zolang
men in behandeling blijft/ondersteuning krijgt …
o Nood aan een ‘continuing care’-perspective (zorgcontinuïteit)
• Slechts een fractie van de personen met verslavingsprobleem in
behandeling: hoe aantrekkelijker + cliëntvriendelijker maken?
o Bestaande barrières en drempels vaak gezien als gebrek aan
motivatie
• Nood aan monitoring, coördinatie + integrale probleemaanpak
❖ Findings after 20 years of harm reduction in the UK
• Aantal infectieziekten gedaald (HIV, HCV), maar nog steeds hoog
• Aantal (nieuwe) gebruikers blijft hoog
• Criminaliteitscijfers nauwelijks gedaald
• Grote impact op families, buurten en samenleving als geheel
• < 3% blijkt abstinent 5 jaar na starten van methadonbehandeling
• Ontstaan van intergenerationele verslavingscycli
• Nood aan preventieve en herstelgerichte aanpak!
❖ Ook in Nederland worden tekortkomingen erkend (Stollenga, 2014)
• Te hoge kosten van verslavingszorg in vergelijking met opbrengsten
• Nood aan gelijkwaardig burgerschap: “je wordt als junk behandeld”
• Te weinig betrokkenheid van cliënten/ervaringsdeskundigen in beleid
• Veel onvermoede en onbenutte krachten in de verslavingszorg
• Herstel als leidend principe in de zorgsector
❖ The recovery journey of Russell Brand
❖ Toenemende aandacht voor herstel (abstinentie)!
• Nood aan een herstelgericht/ondersteunend alcohol- en drugbeleid
o Harm reduction draagt niet (direct) bij tot abstinentie/gecontroleerd
gebruik + eenzijdige focus op abstinentie/residentiële behandeling
als de weg naar herstel is te eng
o ‘Intergenerationele verslaving’ + teveel en te snel herval
• Herstel is geen synoniem van abstinentie, betreft ook andere leefgebieden
• Kosten-baten analyse: hoge kost aan werkverlet, gezondheidsschade,
politionele en justitiekosten, maatschappelijke impact + op gezin
• Belang van de therapeutische relatie! Identificatie met een behandelaar
• Deelname aan zelfhulpgroepen (zoals AA) en nazorg bevorderen voor het
consolideren/initiëren van herstel
