Deze samenvatting is volledig gebaseerd op de slides die de professor ter beschiking heeft gesteld. Ik heb telkens de slides overgenomen en volledig uitgewerkt met eigen aantekeningen.
Samenvatting “Historische en
Vergelijkende Inleiding tot het
publiekrecht”
Gedoceerd door: Frederik Dhondt
Studiemateriaal: “Gestolde macht” tweede editie (2021)
Belangrijke personen
Belangrijke begrippen
Illustraties
PowerPoint
Details/niet te kennen
!!!Dit is belangrijk!!!
B. DEEL 1: STAAT EN RECHT
I. Het moderne staatsbegrip
1. Staat en soevereiniteit
Illustratie (zie slides les 1: nr. 37)
Leviathan van de Engelse filosoof Thomas Hobbes1. Hij wilde een stabieler staatssysteem
gebaseerd op een impliciet contract tussen de onderdanen die een initiële vrijheid afstaan aan de
vorst. De vorst garandeert in ruil daarvoor veiligheid. Volgens T. Hobbes is er geen leven mogelijk
buiten Staat en de veiligheid komt ook in gedrang. De vele rechtsdenkers namen dit aan als iets
controversieels en een negatie is van elke vorm van recht, dat er enkel de mogelijkheid bestaat
van een beperkte vrijheid in een staat die wordt gedomineerd door een vorst. Andere juristen
vinden de visie van T. Hobbes verhelderend omdat de organisatie van de rechtsstaat een
concentratie van macht vereist om normen te kunnen uitvaardigen die voor alle burgers dezelfde
zijn. Omwille hiervan werd de moeilijkheid nagenoeg ontwikkeld in het ontwerp van recht voor de
staat. Elke staat is dus intern soeverein en soeverein t.o.v. zijn gelijken (de andere staten). Er is
geen plaats voor het internationaal recht.
!!!Dit is belangrijk!!!
Handboek p. 22 – 25
(1) Staat
• Grondgebied, bevolking, regering
• Erkend door andere staten
• Oorsprong?
o EUROPA
o 17de eeuw: “état souverain”, “république”,“nation”
1
Hij leefde in de 17de eeuw en was getuige van de burgeroorlog in Engeland die geleid heeft tot de onthoofding van
de Koning Karel I.
Er zijn vele pogingen geweest in de rechtsleer en in het IR om te definiëren wat het begrip “staat”
impliceert.
Conventie van Montevideo is een van de voorbeelden waarin men gezegd heeft dat de staat een
grondgebied, een bevolking en een regering verzamelt waarbij het territorium wordt
gecontroleerd, er mensen op wonen die geregeerd worden door gepolariseerde instellingen.
Die instellingen moeten contacten onderhouden met de andere Staten. Die Staten moeten elkaar
tevens erkennen. Het probleem van erkenning is eigenlijk een politiek probleem als er een interne
revolutie uitbreekt of als een deel van de Staat zich afscheidt van de Staat zelf (vb. de Belgische
onafhankelijkheid2). Juist hierdoor is de discussie rond de erkenning heel groot geworden. Het
bestaan van een Staat is niet zozeer afhankelijk van de erkenning van de andere Staten, maar men
kan natuurlijk een beetje zeggen dat de impliciete verplichting bestaat voor de Staten om de
feitelijke situatie aan te nemen zoals ze is – dus eigenlijk om de Staat te erkennen. Maar, de
nationale soevereiniteit heeft zowel een intern aspect als een extern aspect. Dit neemt natuurlijk
niet weg dat “Staat” is ontstaan in Europa.
In Europa bestaan er vele politieke entiteiten die elkaar concurreren, voortdurend in
handelsbetrekkingen met elkaar staan, geen andere entiteit is die de andere bijstaat bijvoorbeeld.
Die entiteiten staan dus voor het leven samen waardoor de noodzakelijkheid ontstond om “het
recht” in het leven te roepen. Opdat dit gerealiseerd kan worden diende men de eigen
bevoegdheden te behouden over hun eigen grondgebied.
Het begrip “Staat” is heel vaag. In het Ancien Régime – dus voor de Franse Revolutie– gebruikte
men alles door elkaar. Men zei weleens dat er sprake is van een republiek3. Binnen deze
tijdsperiode was er sprake van privileges waarin niet alle burgers gelijk worden beschouwd.
Hierdoor kon men niet echt spreken van één corpus.
(1) Staat
• Middeleeuwen/Ancien Régime: res publica
➔ Stadsstaat
➔ Oligarchisch
VB. Venetië, Genua
In de middeleeuwen en in het Ancien Régime werden de termen zoals res publica of libertas
gebruikt. Dat waren de zogenaamde gemeenschappelijk georganiseerde politieke entiteiten dat
geen Monarchie behoefte.
2
De grootmachten in Londen hebben beslist om de feitelijke situatie om te vormen tot een juridische situatie, dus
de afhankelijke België te laten evolueren tot een onafhankelijke België.
3
Res publica = gemene zaak; de zaak die iedereen aangaat.
Etat souverain = soevereine staat; de staat die een staat is en geen machten boven zich te dulden heeft en intern
het allergrootste gezag uitoefent.
Nation werd gebruikt om de studenten aan te duiden die dezelfde nationaliteit aan de universiteiten hebben. Dit
begrip werd soms te retorisch gebruikt, nl. dat de Koning van Engeland de burgers gebruikte om rond zichzelf te
verenigen.
In Venetië en Genua zijn de zogenaamde stadstaten ontstaan. Dat waren staten die oligarchisch
geregeerd werden. Letterlijk wil dit zeggen dat die staten geregeerd worden door weinigen, dus
door een groep van rijken en lokale machtigen, en niet door één persoon. Het is perfect mogelijk
dat er een hoofd van een Republiek wordt aangesteld, maar af te rekenen heeft met verschillende
raden die collectieve beslissingen nemen.
Hierbij mag men la tradition républicaine niet bespreken want een republikeinse moderne traditie
gaat ervan uit dat alle burgers gelijk zijn en kunnen deelnemen aan de uitoefening van het
openbaar gezag. Dit is absoluut niet het geval in het Ancien Régime.
(1) Staat
• “Moderne” staat
o 17de eeuw
o Koning <=> concurrenten
→ Franse Revolutie
→ 19de eeuw
→ Vandaag: moderne staat onder druk?
Het begrip “Moderne Staat” is heel problematisch. Men zou kunnen denken aan de Staten die zijn
ontstaan met de Franse Revolutie. In de 17de eeuw was de Koning erin geslaagd om al zijn
concurrenten uit te schakelen en zichzelf machtiger op te stellen. In de praktijk gebeurde dit
voornamelijk op fiscaal vlak omdat in die periode heel veel oorlog werd gevoerd en in zekere zin
80 à 90 % van het staatsinkomen noodzakelijk was om de oorlogsschade te drukken. Als de vorst
erin geslaagd was om de belastingen af te dwingen en de bestaande representatieve instellingen
terug te dringen, dan vestigt hij zijn controle veel sterker.
De Franse Revolutie neemt het centrale punt dat bij de Monarch zit tijdens de 17de – 18de eeuw
over en maakte kennelijk dat “de staat soeverein”4 is.
In de 19de eeuw was er een proces van contestatie5.
De laatste 30 à 40 jaren wordt er veel geschreven over de soevereiniteit die te veel onder de druk
staat omdat de Staten te veel bevoegdheden afstaan aan supranationale organisaties en
probeerde de globale verplichtingen van de Staten af te leiden uit een hele reeks omstandigheden
(vb. interpreteren dat een Staat voldoende voorzichtig moet zijn en moet voorkomen dat het IR
geschonden wordt door bedrijven of individuen op zijn grondgebied; afbrokkeling van het
monolithische staatsbegrip).
4
Alle onderdanen samen met de vorst maken de wet.
5
Verdere revoluties en uiteindelijk de democratisering en de opkomst van het algemeen stemrecht definitief na
WOI.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lawstudentatVUB. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €31,29. Je zit daarna nergens aan vast.
