Inhoudsopgave
H1: OVER GEZINSPEDAGOGIEK....................................................................................................................... 3
1.1 De studie van de gezinsopvoeding.................................................................................................................3
1.2 De studie van de constructies van het gezin...................................................................................................4
1.3 Het gezin als maatschappelijk (en dus politiek) construct.............................................................................4
1.4 Een reflexieve gezinspedagogiek....................................................................................................................5
1.5 Theoretische kaders........................................................................................................................................5
1.6 Diversiteit als centraal begrip in gezinspedagogisch onderzoek....................................................................6
1.7 Opvoedingsondersteuning als interventie......................................................................................................7
1.8 Gezinspedagogiek als ethische wetenschap...................................................................................................7
H2: DIVERSITEIT VAN GEZINNEN.................................................................................................................... 8
2.1 Demografische veranderingen: vergrijzing en ontgroening...........................................................................8
2.2 Diversiteit van herkomst.................................................................................................................................9
2.3 Diversiteit in gezinssamenstelling................................................................................................................10
2.4 Socio-economische diversiteit......................................................................................................................10
2.5 Gender-diversiteit.........................................................................................................................................11
2.5.1 Onderhandelende genderrollen......................................................................................................11
2.5.2 Genderkloof in het onderwijs..........................................................................................................11
2.5.3 Genderkloof in het private domein.................................................................................................12
2.5.4 Genderkloof op de arbeidsmarkt.....................................................................................................13
2.6 Kritische bespreking......................................................................................................................................14
H3: GEZINSBELEID........................................................................................................................................ 14
3.1 Individuele maatregelen...............................................................................................................................15
3.2 Collectieve maatregelen...............................................................................................................................16
3.3 Financiële maatregelen................................................................................................................................16
H4: DE BESTUURDE OUDER.......................................................................................................................... 17
4.1 Opvoedings- en gezinsondersteuning als ‘nieuw’ beleidsdomein................................................................17
4.2 Een bondige historische terugblik.................................................................................................................18
4.3 De teloorgang van ‘de Heilige Drievuldigheid van het Gezin’......................................................................20
4.4 De activerende welvaartsstaat.....................................................................................................................21
4.5 Het jonge kind als investering......................................................................................................................23
4.6 Kritische bespreking......................................................................................................................................23
4.7 De retoriek van de opvoedingsondersteuning..............................................................................................24
4.7.1 Krachtgerichte werken.....................................................................................................................24
4.7.2 Vraaggestuurd werken.....................................................................................................................25
H5: GEZINSONDERSTEUNING IN VLAANDEREN.............................................................................................26
5.1 Terugblik op de regelgeving in Vlaanderen..................................................................................................26
5.2 Huidige regelgeving in Vlaanderen..............................................................................................................28
1
, 5.3 Progressief universalisme.............................................................................................................................29
5.3.1 Het principe......................................................................................................................................29
5.3.2 De praktijk........................................................................................................................................31
5.3.3 Inzetten op sociale steun en sociale cohesie...................................................................................31
5.3.4 Governance......................................................................................................................................31
5.4 Integratie en netwerking: internationale trend............................................................................................32
5.5 Evidence-based praktijk en beleid................................................................................................................33
5.5.2 Geschiedenis van evidence- based practice....................................................................................33
5.5.3 Evidence-based practice en haar gevaren in gezinspedagogiek.....................................................34
5.5.4 Het democratisch deficit..................................................................................................................36
5.5.5 Korte samenvatting..........................................................................................................................38
5.7 Beleidsmakers en sociale cohesie.................................................................................................................38
H6: INTERVENTIES TUSSEN GEZIN EN SAMENLEVING....................................................................................40
6.1 Triple P (informatie, advies en training).......................................................................................................40
6.2 Instapje: peer home visitors (advies, training en vroegtijdige detectie)......................................................42
6.3 Sociale steun en ontmoetingsplaatsen (emotionele en sociale steun).........................................................43
6.3.1 Sociale steun....................................................................................................................................43
6.3.2 Ontmoetingsplaatsen......................................................................................................................44
6.4 Ouders als onderzoekers: de politieke dimensie (sociale steun en signalering)...........................................47
6.4.1 De case van de Gentse concentratieschool.....................................................................................48
6.4.2 De case van de Nieuwe Wandeling..................................................................................................48
6.4.3 Kritische bespreking.........................................................................................................................48
H7: PLEEGZORG ALS INTERVENTIE................................................................................................................ 49
7.1 Inleiding: een bondige geschiedenis.............................................................................................................49
7.1.1 Het ouderloze kind als crimineel kind.............................................................................................50
7.1.2 Het ouderloze kind als ongelukkig kind...........................................................................................50
7.1.3 Het ouderloze kind als heropvoedbare kind...................................................................................51
7.2 Pleegzorg Vlaanderen...................................................................................................................................52
7.2.1 Vormen van pleegzorg.....................................................................................................................53
7.2.2 Pleegzorg in cijfers...........................................................................................................................54
7.2.3 Pleegzorg internationaal..................................................................................................................54
7.3 Pleegzorg in multiperspectivisme.................................................................................................................55
7.3.1 Het pleegkind als sleutelfiguur........................................................................................................55
7.3.2 De pleegzorger als vrijwilliger..........................................................................................................56
7.3.3 De pleegzorgbegeleider als sociaal werker/pedagoog....................................................................56
7.3.4 De biologische ouders als mede-opvoeder.....................................................................................57
7.4 Verslaggeving en het persoonlijk dossier.....................................................................................................59
7.5 Kritische bsepreking......................................................................................................................................59
H8: ADOPTIE................................................................................................................................................ 60
8.1 Een goede, maar te vermijden interventie...................................................................................................60
8.2 De organisatie van adoptie in Vlaanderen...................................................................................................61
8.3 Nazorg: wat we leren van adoptie-ouders...................................................................................................62
8.4 Wat we leren van geadopteerden................................................................................................................63
Vragenronde laatste les............................................................................................................................... 65
2
,H1: OVER GEZINSPEDAGOGIEK
Gezinspedagogiek gaat over de studie van de gezinsopvoeding in haar ecologische,
sociaaleconomische, historische, politieke, culturele contexten. Het gaat over complexe relaties
tussen het private van het gezin en het publieke/collectieve en over interventies in die relaties.
Object van onderzoek is
- Opvoeding, bi-directionele processen, ecologische invalshoek, parenting,
identiteitsdynamieken
- Ouders en kinderen
- Diversiteit in gezinnen
- Constructies van gezinnen en gezinsvormen
- Constructies van ‘de goede opvoeding’?
1.1 De studie van de gezinsopvoeding
Enkele definities voor gezinspedagogiek:
- Studie van, theorievorming over, de opvoeding binnen het gezin (Bouverne-De Bie, 1997)
- De wetenschappelijke studie van de gezinsopvoeding (Van Leeuwen, 2008)
- Het studieobject van de gezinspedagogiek is de opvoeding in gezinssituaties. Dit omvat
onderzoek over socialisatieprocessen in het gezin. De gezinspedagogiek houdt zich dus bezig
met opvoedingsprocessen, opvoedingsstijlen en de ontwikkeling van kinderen in het primaire
opvoedingsmilieu
Een thema binnen de studie van gezinsopvoeding zijn verschillende opvoedingsstijlen, vaak wordt
een onderscheid gegeven tussen de verschillende types ouder-kind relaties en opvoedingsstijlen.
1) Autoritair: negatief want té sturen en controlerend. Er is te weinig ruimte voor initiatief van
het kind en er is te weinig emotionele draagkracht, veel emotionele afstandelijkheid,
(bevelshuishouding, traditionele rolverdeling vader-moeder)
2) Laisser-faire: negatief want ouders zijn te weinig betrokken en geven te weinig houvast
3) Autoritatief: ’70, gulden middenweg, gepaste verwachtingen, empathische en toch sturende
aanpak, duidelijke grenzen en consequent zijn maar met ruimte voor eigen inbreng,
liefdevolle omgang, onderhandelingshuishouding
MAAR de aandacht voor de autoritatieve opvoedingsstijl is helemaal niet neutraal, een opvatting is
immers altijd ideologisch. Het heeft de kenmerken van het politiek systeem overgenomen: het is
actie-georiënteerd, behavioristisch (gedragsmatig – opvoedingsstijlen zijn opgesplitst volgens gedrag
ipv emotie: goed doen ipv graag zien), neoliberalistisch (individualisering van verantwoordelijkheden,
eerder verdeeld dan gedeeld), heeft de ondersteuning van de overheid en heeft invloed op de
psychologische en onderwijskundige wetenschap. Het heeft een allesbepalende status. Ideologie
speelt een sleutelrol in het proces van disseminatie, legitimatie en rationalisering, zo wordt het de
‘common sense’. De politieke notie, samen met sociaalwetenschappelijke invloed, zorgt ervoor dat
het overkomt als een culturele consensus.
Een ander belangrijk thema uit de gezinspedagogiek als studie van de gezinsopvoeding zijn de
identiteitsontwikkeling en processen van socialisering. In de context van maatschappelijke
diversiteit gaat het dan om meervoudige identiteiten en hoe die vorm krijgen in de wisselwerking
tussen gezin en wijdere omgeving (vb. kinderopvang, onderwijs = belangrijke socialisatiemilieus).
Het is immers die wisselwerking die constructies van moeders, vaders, kinderen en afbakening van
gezin vormt tov andere socialisatiemilieus. Dit betekent eveneens aandacht voor variaties hierop.
3
, We willen een betere wereld en organiseren heel wat in kader van gezinsvorming (vb. Huizen van het
Kind), maar in de wereld daarbuiten gebeuren er ook heel wat zaken. De realiteit houdt meer in dan
gezinsvorming en hier moet de gezinspedagogiek ook aandacht voor hebben.
Binnen deze definities van gezinspedagogiek zitten we heel sterk in het discours van het 'maakbare
kind’, het 'voorspelbare kind', 'infant/ parental determinism'. Bovenstaande studies leiden hierdoor
tot het idee dat er één juist opvoeding/gezin is - wat afbreuk doet aan de diversiteit en complexiteit
van de samenleving en ook bepaalde gezinnen uitgesloten worden.
1.2 De studie van de constructies van het gezin
Gezinspedagogiek heeft bovendien de constructie van gezinnen als primair opvoedingsmilieu, als
onderwerp. Wat is een ‘goede opvoeding’ en een ‘goed gezin’? Welke interventies bestaan er en met
welke legitimering in welke context? Reflectie over hoe deze constructies historisch, sociaal, cultureel
en politiek bepaald is dus cruciaal.
Bijvoorbeeld het ‘private, burgerlijke kerngezin’ is historisch een gedecontextualiseerd ideaalbeeld
sinds 19de eeuw en wordt ook in beleidsteksten gepropageerd. Westerse middenklasse gezin waarin
biologische, sociaal en juridische ouderschap samenvallen is de norm. Vandaar ook onrust over
bepaalde risico’s die samengaat met ontbinding van partnerrelaties, nieuwe gezinsvormen en
opvoedingsstijlen.
Ook de studie van de diversiteit van gezinsvormen is normatief: alles wordt in vergelijking gesteld
met ‘het normale’, waardoor de de norm versterkt wordt. Onderzoek dat normaliteit in vraag stelt is
dus net normbevestigend. Gezinspedagogisch onderzoek kan de norm zelf deconstrueren die de
afwijking construeert. Dit is goed voor de vele diversiteit in onze huidige samenleving.
Tot slot is er een kritische analyse nodig van hoe dit primaire opvoedingsmilieu (privaat)
geconstrueerd wordt in relatie tot andere opvoedingsmilieus (publiek) en de relaties hiertussen.
Wanneer mag er bijvoorbeeld tussengekomen worden? Historisch gezien wordt de nadruk bij primair
opvoedingsmilieu gelegd op individuele ouderlijke verantwoordelijk in plaats van gedeelde
opvoedingsverantwoordelijkheid tussen gezin en samenleving. De samenleving grijpt pas in als
ouders falen, waardoor de ongelijke condities waarin ouders verantwoordelijkheid nemen wordt
vergeten. Ook de constructie van private en publieke ruimtes als gescheiden entiteiten heeft hier
historisch toe bijgedragen. Want hoe meer de nadruk op individuele ouderlijke verantwoordelijkheid
wordt gelegd, hoe meer we de capaciteiten van ouders gaan wantrouwen en wordt vertrokken uit
een deficit-houding.
1.3 Het gezin als maatschappelijk (en dus politiek) construct
Het gezin en gezinsopvoeding als constructie zit vervat in historische, sociale, culturele en politieke
contexten. Het is dus belangrijk om de studie van de relatie tussen gezinnen en de samenleving in de
bredere maatschappelijke context te zien. Onderwerpen van onderzoek zijn dus niet alleen relatie
tussen private en publieke domein, maar ook sociale constructie van private en publieke domein. Vb.
aandacht voor vroegtijdige preventie van delinquentie is niet enkel te verklaren vanuit prevalentie-
onderzoek, maar ook vanuit actuele neoliberale tendensen van de activerende welvaartsstaat. Freire
geeft dan ook aan dat de ouder-kind relatie de objectieve culturele condities van de omliggende
sociale structuur reflecteert.
4
