HOOFDSTUK 1 – BEGRIP EN SITUERING VAN HET
ARBEIDSRECHT
1.1 WAT IS ARBEIDSRECHT?
Sociaal Recht
Arbeidsrecht Sociale zekerheidsrecht
Arbeidsovereenkomstenrecht 1. Sociale verzekeringen
Loonbescherming ● Werkloosheidsverzekering
Arbeidsreglementering ● Jaarlijkse vakantie
Collectief arbeidsrecht ● Ziekte- en invaliditeitsverzekering
Arbeidsmarktrecht ● Gezinsbijslag (groeipakket)
Sociaal handhavingsrecht ● Pensioensverzekering
● Arbeidsongevallen – beroepsziekte
2. Sociale bijstand
● Recht op maatschappelijke
integratie
● Gewaarborgde gezinsbijslag
● Inkomensgarantie voor ouderen
● Tegemoetkomingen aan personen
met een handicap
1.1.1 Het arbeidsrecht
= regelt de arbeidsverhoudingen tussen de werknemers en hun werkgevers
niet van toepassing op zelfstandigen en ambtenaren!
- Het arbeidsovereenkomstenrecht
= behandelt de soorten AO, het proefbeding, de aansprakelijkheid
privaat recht
- Het collectief arbeidsrecht
= betrekking op de verhoudingen tussen werknemers en werkgevers als groep (relatie
vakbonden en werkgever/werkgeversorganisaties) (sociaal overleg)
publiek recht
1.1.2 Het sociale zekerheidsrecht
= regelt de herverdeling van de rijkdom en bescherming tegen sociale risico’s
van toepassing op werknemers, ambtenaren, zelfstandigen en de rest van de bevolking!
*Bijstandregelingen
= minimumvoorzieningen voor wie door de mazen van het net van de sociale zekerheid valt
, -> inkomensgarantie voor ouderen, gewaarborgde gezinsbijslag, tegemoetkoming voor
gehandicapten, recht op maatschappelijke dienstverlening (leefloon)…
1.2 ONTSTAAN VAN HET ARBEIDSRECHT
de
19 eeuw (1804):
Code Civil/Code Napoleon burgerlijk wetboek
- Gebaseerd op de principes van de Franse Revolutie (1789): Vrijheid, Gelijkheid en
Broederlijkheid
- De ene partij verhuurt zijn diensten aan de ander tegen betaling d.m.v. een AO
- Overheid komt niet tussen: liberalisme
Industriële Revoluties:
- Eerste IR (1770-1850): uitvinding stoommachine, textielnijverheid, steenkool…
- Tweede IR (18700-1910): opkomst staalindustrie, chemische nijverheid, elektriciteit,
benzinemotor…
Evolutie:
Agrarische samenleving (ambachten) ------> Industriële samenleving (fabrieken in steden)
=> plattelandsvlucht
Arbeidsomstandigheden, loon, vakantie… werden onderling geregeld o.b.v. de principes
(niet in praktijk)
Coalitieverbod: arbeiders mochten zich niet verenigen om voor hun belangen op te
komen
Arbeidsomstandigheden: 7/7 dagen werken – geen zondagsrust, tot 12 uur/dag,
kinderarbeid, geen jaarlijkse vakantie, geen sociale zekerheid…
1889: keerpunt
- Grote stakingen tegen schandalige werkomstandigheden en economische crisis
- Koning Leopold II richt Commissie voor Nijverheidsarbeid op -> arbeidsomstandigheden
onderzoeken en voorstellen voor verbetering formuleren
1885: oprichting Belgische Werkliedenpartij (B.W.P.)
- Socialistische partij
- ijvert voor democratisering van stemrecht + meer staatsinmenging
1891: Rerum Novarum = pauselijke encycliek over de slechter arbeidsomstandigheden
- bijkomende angst dat de socialisten alle macht krijgen
1894: eerste verkiezingen onder algemeen meervoudig stemrecht
- socialisten veroverden 28 zetels
1895: oprichting eerste ministerie van Arbeid en Nijverheid
eerste wetten op vlak van arbeidsrecht:
- 1887: eerste loonbeschermingswet: verbod loon in natura te betalen
- 1889: reglementering kinder- en vrouwenarbeid:
, o Kinderen < 12 jaar mogen niet in fabriek werken
o Verbod op nachtarbeid voor jongens < 16 jaar en vrouwen < 21 jaar
o Verbod voor vrouwen om in de mijnen te werken
- 1903: arbeidsongevallenwet
- 1905: verplichte zondagsrust
- 1921: invoering van de 8-urendag en 48-urenweek
- 1921: opheffen van het coalitieverbod
- 1936: wet op de jaarlijkse vakantie (recht op 6 dagen vakantie voor wie minimum 1 jaar in
dienst was)
- …
meer omvattende wetten over statuut werknemers:
- 1900: wet op de arbeidsovereenkomst voor werklieden (= arbeiders)
-> minimale bescherming, van toepassing voor zover geen andere afspraken gemaakt tussen
partijen (aanvullende werking)
- 1922: wet op de arbeidsovereenkomst voor bedienden
-> beter bescherming dan arbeiders, want staan dichter bij de werkgever
-> doel: bedienden uit handen van de vakbonden te houden
Verklaart onderscheid tussen arbeiders en bedienden dat vandaag nog bestaat
werknemers ‘met de pet’ vs. werknemers ‘met de hoed’
Na 1945:
- Sociaal pact:
legt de basis van het sociale zekerheidssysteem voor werknemers (arbeiders en bedienden),
dat de volgende uitkeringen voorziet : werkloosheid, pensioen, ziekte- en invaliditeit,
kinderbijslag en jaarlijkse vakantie voor arbeiders
- Doorbraak sociale zekerheid
- Organisatie sociaal overleg tussen vakbonden en werkgevers
Afzonderlijke wetten voor…
- Handelsvertegenwoordigers (1963)
- Dienstboden (1970)
= mensen die aan huis werken of soms zelf inwonen
- Studenten (1970)
1978: ‘wet betreffende de arbeidsovereenkomsten’
- Coördinatie van afzonderlijke wetten voor arbeiders, bedienden…
- Onderscheid blijft wel bestaan, met afzonderlijke regels voor loon, ziekte, vakantie…
- Meermaals aangepast, laatst grondig in 2013:
‘eenheidsstatuut’: onderscheid tussen arbeider en bedienden afgeschaft wat betreft de
opzeggingstermijnen de carenzdag
Jaren ’80 tot nu:
- Trend tot deregulering/flexibilisering
-> overheid schaft bepaalde regelingen af:
op zondag werken, niet s ’nachts werken (afwijkingen)
, - Toenemend belang van internationale context, hoofdzakelijk vanuit EU
HOOFDSTUK 2 – BRONNEN VAN HET RECHT
Recht is een geheel van regels die in verschillende rechtsbronnen terug te vinden zijn.
Overzicht Bronnen Arbeidsrecht
Internationaal Nationaal
Internationaal Europees Bilateraal Algemene bronnen Eigen bronnen
Arbeidsrecht
V.N. Raad van België – Grondwet C.A.O.’s
Europa Marokko
I.A.O. E.U. … Wetten, K.B.’s – Individuele
M.B.’s arbeidsovereenkomst
O.E.S.O. Rechtspraak Arbeidsreglement
Rechtsleer Gebruik
2.1 INTERNATIONALE RECHTSBRONNEN
2.1.1 Internationaal
Internationale verdragen
o Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens
o Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
o Verdrag tot oprichting van de EEG (nu EU
o …
Andere ‘rechtsinstrumenten’ bepaald in verdragen
o Aanbevelingen
o Conventies
o Protocollen
o Verordeningen, richtlijnen, beschikkingen, aanbevelingen (EU)
o …
Totstandkoming verdragen / ratificatieprocedure
1. onderhandeling
2. Ondertekening
3. Goedkeuring door parlement
4. Bekrachtiging – ratificatie door UM
5. Publicatie in Staatsblad
6. Inwerkingtreding
