Inleiding tot de klinische
seksuologie
(P. Enzlin)
Inhoudsopgave
INTRODUCTIE................................................................................................................................................ 2
1. SEKSUALITEIT............................................................................................................................................. 4
1.1. DEFINITIE VAN SEKSUALITEIT.................................................................................................................................4
1.2. PSYCHOSOMATISCHE CIRKEL VAN SEKS (BANCROFT)...............................................................................................15
1.3. SEKSUELE ANATOMIE EN FYSIOLOGIE....................................................................................................................16
2. SEKSUELE DISFUNCTIES............................................................................................................................ 32
2.1. SEKSUELE PROBLEMEN.......................................................................................................................................32
2.2. CLASSIFICATIE..................................................................................................................................................32
2.3. BEHANDELING..................................................................................................................................................40
2.4. SEKSUELE DISFUNCTIES: KRITISCHE ANALYSE..........................................................................................................46
2.5. PIJNSTOORNISSEN: KRITISCHE ANALYSE.................................................................................................................54
3. (CHRONISCHE) ZIEKTE EN MEDICALISERING..............................................................................................65
3.1. OVER DE (RE)VALIDATIE VAN EEN BELANGRIJK LEVENSDOMEIN.................................................................................65
3.2. OBJECTIVERENDE BENADERING............................................................................................................................66
3.3. FUNCTIONELE OF KLINISCHE BENADERING.............................................................................................................68
3.4. MEDICALISERING VAN SEKSUELE HULPVERLENING...................................................................................................75
4. SEKSUELE PROBLEMEN VAN MANNEN: PILLEN OF PRATEN?.....................................................................82
4.1. CASUÏSTIEK......................................................................................................................................................82
4.2. THEORIE VAN SEKSUALITEIT................................................................................................................................83
4.3. VERMINDERD SEKSUEEL VERLANGEN / HSDD........................................................................................................85
4.4. VOORTIJDIGE ZAADLOZING / PREMATURE EJACULATIE.............................................................................................88
4.5. ERECTIESTOORNISSEN / ERECTIELE DISFUNCTIE.......................................................................................................97
5. DSM-5 EN SEKSUELE DISFUNCTIES.......................................................................................................... 101
5.1. GEMORREL IN DE ZIJLIJN OF NIET?.....................................................................................................................101
5.2. VOORSTELLEN VOOR DSM-5: CLASSIFICATIE SEKSUELE PROBLEMEN........................................................................105
5.3. DSM-5: CLASSIFICATIE VAN SEKSUELE PROBLEMEN VAN VROUWEN........................................................................107
5.4. DSM-5: CLASSIFICATIE VAN SEKSUELE PROBLEMEN VAN MANNEN..........................................................................111
1
,Introductie
Cursus
o slides
o teksten als achtergrond (verduidelijking rond de gegeven stof)
o korte inleidende tekst over anatomie (maar eigenlijk hetzelfde als inhoud van lessen +
mogelijk nog niet af dit semester)
Examen
o mondeling (blijft zo, want oefening op schaamte over sekswoorden)
effectief spreken
bullet points op papier is voldoende; het gaat om mondelinge uitleg
o 1 tekening trekken over anatomie
cijfertjes aanvullen bij het juiste lichaamsdeel
mogelijk bijvragen, maar waarschijnlijk niet (tijd tekort)
o 3 vragen trekken verdeeld over de 3 delen vd cursus (zelf papiertjes trekken)
vragen die peilen naar kennis (vb. model van Basson)
vragen die peilen naar een verband tussen 2 delen van de cursus of naar een
toepassing op een beperkte casusbeschrijving
[eventueel bijvragen, afhankelijk van zijn goesting en wat je al gezegd hebt, dus
weinig signaal rond hoe goed je examen is]
o modellen met naam van theoreticus kennen!
o 30min voorbereiding, 15min examen
Lessen
o ook effectief aandachtig volgen, meegaan in eventuele interactie
o inhoudelijk
deel 1
definitie van seksualiteit/seksuologie
psychosomatische cirkel van seks (Bancroft)
seksuele responscyclus (aanleiding tot nieuwe manier van denken over seks)
deel 2
classificatie en behandeling van seksuele disfuncties
kritische analyse van de bestaande classificatie- en behandelpraktijk +
overgang tussen DSM-IV en DSM-5
deel 3
chronische ziekte en seksualiteit: een conceptueel kader
medicalisering van seksuele hulpverlening (cf. Viagra: seksuele problemen als
iets wat artsen moeten behandelen)
Klinische vignetten die relevantie van seksualiteit aantonen
o seksualiteit omspant het hele leven!
o meisje van 17 consulteert voor vaginisme
vaginisme = penetratie onmogelijk: bekkenbodemspieren spannen zodanig
samen waardoor enorme pijn
vaginisme kan op alle leeftijden
17: eerste seksuele partnerervaring
25: niet-seks geïntegreerd in relatie, maar probleem met kinderwens
35-50: relaties springen altijd af, dus eindelijk eens goed aanpakken
2
, o koppel dat het fertiliteitscentrum consulteert: tijdens de anamnese blijkt dat het koppel
nooit seks heeft
als een koppel zelf gewoon geen “moeite” doet voor bevruchting
ethisch probleem: als ze niet liefdevol met elkaar kunnen omgaan, moeten we ze
dan wel helpen gezien de prijs die het de maatschappij kost?
eventueel eerst begeleiding voor seksueel probleem mensen zijn dan heel erg
gefocust op kinderen krijgen en dan is sekstherapie vaak weinig zinvol
o familie
vader had een CVA (hersenbloeding), waardoor er veel spanningen waren tussen
hem en zijn kinderen
veel spanningen tussen man en vrouw: zij heeft extra jobs moeten aannemen,
ontdekt dat de man porno kijkt terwijl zij dat niet wil
na de CVA weigert zijn vrouw om seks met hem te hebben hoewel ze er wel nog
zin in heeft: invloed op machtsbalans binnen de relatie
o verpleegster komt een kamer binnen in een revalidatiecentrum bij een man met een
ruggenmergletsel en merkt dat hij aan het masturberen is
privacy? (had ze moeten kloppen?)
timing? (had de man niet moeten kiezen voor een moment waarop de
verpleegster niet zou binnenkomen?)
psychologische schok van iemand te “betrappen”
onderzoek: revaliderende mannen zijn vaak erg onzeker en gaan dan aan de slag
om uit te zoeken wat nog lukt
zien “hoeveel man” ze nog zijn
vorm van aandacht zoeken: kan ik nog aantrekkelijk zijn voor anderen?
o vrouw van middelbare leeftijd met diabetes gebruikt “schimmelwerende crème” als
glijmiddel
mensen met diabetes hebben vaker schimmelinfecties
crème heeft invloed op flora van de vagina; kan misschien toch problemen
opleveren (vb. vaginale droogte)
vrouw schaamde zich om bij de apotheek naar glijmiddel te vragen (gevoel dat ze
niet meer seksueel actief “mocht” zijn op 54j)
o na een TURP-behandeling voor prostaatkanker komt een koppel (72 en 75 jaar)
langs om te spreken over het wegvallen van seksualiteit door erectieverlies
TURP: prostaat uitgeschraapt voor kanker, waardoor bepaalde zenuwen die tot
erectie leiden aangetast worden
donderdagvoormiddag was vast intimiteitsmoment (met penetratie en alles erop
en eraan), maar dat lukte nu niet meer
evt. “herstel van erectie” loslaten en weten dat er orgasme/ejaculatie kan zijn door
stimulatie zelfs zonder erectie “herstel van plezier/opwinding”
o een man met een depressie die behandeld wordt met een antidepressivum (SSRI)
klaagt over het feit dat het zoveel moeite kost om klaar te komen
dopamine = gas, serotonine = rem: mate van serotonine stijgt door SSRI’s dus
wordt seksuele rempedaal ingeduwd
50-70% van mensen met antidepressiva geeft aan hinder op vlak van seksualiteit
te ervaren: vertraagd orgasme krijgen, erectieproblemen, verminderde opwinding
o als behandelaar zelf het thema seksualiteit op de agenda zetten! (cliënten leggen de
bal in het kamp van de seksuoloog/criminoloog/therapeut/…)
3
,1. Seksualiteit
1.1. Definitie van seksualiteit
Wat is seksualiteit?
o vragen
wat is seksualiteit voor jou?
waarmee is seksualiteit gerelateerd?
waar denk je aan als je het woord “seksualiteit” hoort?
waar denk je aan als je het woord “seks” hoort?
o associaties
liefde, genot, vertrouwen, intimiteit, seksuele identiteit/geaardheid, relatie,
orgasme, seksuele spanning,
zelfvertrouwen, macht, opwinding
= psychologie (gevoelens en emoties)
seks hebben, masturbatie, speeltjes,
porno kijken, fantasie
= gedragingen
voortplanting, orgasme, erectie,
geslachtsorganen, anticonceptie
= biologie
grenzen, opvoeding, toestemming, sociale normen, taboe, privacy, voorlichting
= sociale en cultuurwetenschappen
soa’s, misbruik (niet meteen een directe categorisering mogelijk)
o seksuologie en seksualiteit = heel breed
niet het stereotiepe beeld van praktisch uitzoeken hoe penis in vagina past
in klinisch werk ook veel aandacht voor
al die andere aspecten
samenwerking met andere
hulpverleners
aandacht voor psychologie
(gevoelens en gedachten, vb.
zelfvertrouwen of omgaan met
afwijzing)
en biologie (anatomie)
ook sociale normen (bepalen wat seksueel aanvaard is)
wel lichte nadruk op cultuur
cultuur beïnvloedt omgang met biologie
Ø Westen: niemand krijgt feest bij menarche (eerste menstruele bloeding)
Ø Afrika: wel feest, want mogelijkheid tot huwelijk en dus bruidsschat
Ø biologisch hetzelfde fenomeen, maar andere omgang
cultuur heeft ook invloed op psychologie
Ø verwachting: seksualiteit in een relationele context vanuit liefde en
vertrouwen
Ø zware psychologische “saus” op seksualiteit: idealiter gekoppeld aan
specifiek bepaalde vorm van seksualiteitsbeleving, geen ruwheid
4
, cultuur heeft impact op gedrag
Ø sterke evolutie
vroeger werden termen rond gedrag heel weinig gezegd bij oefening
in begin vd les, want woordgebruik is niet “gepast” bij een prof
nu duidelijker dat seks meer is dan penetratie; dus steeds meer
benoeming van termen
Ø zeker als seksuoloog het gedrag durven ter sprake te brengen
maar: cultuur is moeilijk tastbaar te maken
Ø is vaak zeer abstract
Ø heeft meerdere contexten (thuis vs. kot vs. aula)
Ø invloed is onbewust
Ø weinig bewustzijn van culturele factoren
worden via onbewust leerproces al op jonge leeftijd ontwikkeld
pas bewustzijn bij confrontatie met andere cultuur
Seks(e)
o etymologie
Latijn (splitsing in geslachten)
sexus – afdeling, groep (sekse)
secare – snijden, scheiden, verdelen
Engels – sex
1382 = personen van een bepaald geslacht
1526 = eigenschap man of vrouw te zijn
1929 = geslachtsgemeenschap “dirty word” geworden
1950 = onderscheid tussen gender en sex (Money)
Ø gender: mannen en vrouwen
Ø sex: seksueel gedrag en aantrekking tot anderen
Nederlands
sekse = biologische verschillen tussen mannen en vrouwen
gender = persoonlijke beleving
seks = gedrag en emoties (opwinding) in het kader van aantrekking tussen
mensen en waarbij het bereiken van seksuele doelen meespeelt
o definities van seks(e)
seksualiteit, het seksuele
geslacht, m.n. biologische verschillen tussen mannen en vrouwen
seksuele omgang, geslachtsleven
handelingen en gevoelens die te maken hebben met lichamelijke opwinding en
vrijen
handelingen waarbij je geslachtsorgaan een rol speelt en waarvan je lichamelijk
opgewonden raakt
vb. “seks met iemand hebben”, “sexting”, “soloseks”
Seksualiteit
o etymologie
Frans – sexualité
sexualité = “wat gebonden is aan bepaald geslacht”
basis is opnieuw gekoppeld aan M-V-verschil (maar nu: ook aandacht voor
non-binariteit)
Nederlands – seksualiteit
5
