Seksualiteit en
intimiteit in de
gezondheidszorg
1.Kennis
1.1. Wat is seksualiteit
Seksualiteit = een multi-dimensioneel gegeven
Psychische en belevingsaspecten relatie, liefde, intimiteit
Fysiologische en biologische gegevens anatomie, erectie, voortplanting, anticonceptie
Gedrag :vrijen, solo-seks, posities tijdens het vrijen, experimenteren
Cultuur: religie, wetten en regels, taboe
1.2. Seksuele responscyclus
Dit is belangrijk onderzoek voor hedendaagse
behandelingen van seksuele stoornissen bv. in
sekstherapie
Onderzoek bij:
o 382 vrouwen tussen 18 en 78 jaar
o 312 mannen tussen 21 en 89 jaar
EKG, EMG, kleurfilmopname, andrologische,
gynaecologische en radiologische methoden
Bij verschillende seksuele gedragingen
1.3. Seksualiteit en ouder worden: beleving
Betekenis van seksualiteit verandert met het ouder worden
Van prestatiegerichte seksualiteit naar intimiteitgerichte seksualiteit: liefkozen, tederheid,
trouw, knuffelen, strelen, gestreeld worden, zoenen, gewoon dicht bij elkaar liggen, …
Emotionele veiligheid en loyaliteit worden (nog) belangrijker, vooral voor vrouwen
1
,1.4. Seksualiteit en ouder worden: fysiologie
Vrouwen:
Elke fase van de seksuele responscyclus duurt langer, met uitzondering van het orgasme
Na menopauze door verminderde oestrogenenproductie risico op:
o Atrofie van de vaginawand
o Minder snelle lubricatie = het vaginaal vochtig worden
o Eventueel dyspareunie bij coïtus
Duur van het orgasme neemt (soms) af
Intensiteit van het orgasme neemt (soms) af
Ouder wordende vrouwen blijven volledig in staat tot seksueel verlangen en beleven van een
orgasme, vooral als ze regelmatig seksueel actief blijft
Mannen
Elke fase van de seksuele responscyclus duurt langer, uitgezonderd het orgasme
Hebben meer tijd nodig om tot een erectie te komen, penis heeft meer rechtstreekse
stimulatie nodig om hard te worden
Erectie is minder hard en stevig
Ejaculatie is niet meer zo krachtig
Voortdurende spermaproductie tot na 90 jaar en ouder
Minder zaadcellen in het ejaculaat
Minder krachtige behoefte om tot een orgasme te komen
Langere refractaire periode het duurt langer voordat een man opnieuw een orgasme kan
beleven
Blijven dus in staat om tot op zeer hoge leeftijd een aangenaam en bevredigend seksleven te
ervaren
1.5. Relatie ziekte/ handicap en seksualiteit
Paul Enzlin stelt een werkmodel voor dat de samenhang tussen ziekte, lichamelijke beperking en
seksualiteit aangeeft dit werkmodel is behulpzaam bij een analyse van de wijze waarop een
ziekte seksualiteit kan beïnvloeden
1.5.1. Uitgangspunten van dit werkmodel:
De menselijke seksualiteit is een complex fenomeen waarin biologische, psychologische,
relationele en socio-culturele factoren een rol spelen
Een ziekte verwijst niet alleen naar lichamelijke symptomen, maar kan tevens een hoge
psychologische, relationele of psychosociale druk met zich meebrengen
Op basis van deze veronderstellingen ontstond er een werkmodel dat ervan uitgaat dat
een ziekte- op grond van zowel somatische als psychische factoren- tot seksuele
problemen kan leiden
Er kan dus tussen ziekte en seksualiteit een verband bestaan
Niet iedereen met een bepaalde ziekte of functiebeperking heeft altijd problemen op het
vlak van seksualiteit
Een ziekte kan echter invloed hebben op zowel de fysieke conditie als op het psychisch
welzijn
2
, 1.5.2. Fysieke conditie en psychisch welzijn:
Uitgangspunt een zekere mate van fysieke conditie en psychisch welzijn zijn
basisvoorwaarden voor een normaal seksueel functioneren
Door de directe invloed op de fysieke conditie op het psychisch welzijn kan een ziekte of
een handicap indirect invloed hebben op seksualiteit
Uitgangspunt hierbij is de veronderstelling dat de fysieke conditie en het psychisch
welzijn elkaar beïnvloeden
Verder is er de directe invloed van de fysieke conditie op het seksueel functioneren en is
er mogelijk een duidelijk verband tussen psychisch welzijn en seksualiteit
1.5.3. Ziekteactiviteit of symptomen:
De specifieke symptomen kunnen een directe of een indirecte invloed hebben op de
seksualiteit
o Directe invloed bv. aantasting van de genitaliën
o Indirecte invloed bv. aantasting van de vasculaire, neurologische of hormonale
basis van het seksueel functioneren
1.5.4. Complicatie:
Complicaties die het gevolg zijn van de ziekteactiviteit kunnen het seksueel leven en de
seksualiteitsbeleving aantasten bv. de veranderingen in de gevoelsfuncties bij MS, de
neuropathie en het vaatlijden bij diabetes
Behelsen ook de iatrogene invloed op seksualiteit van:
o Chirurgische behandelingen bv. vulvectomie
o Medicamenteuze behandelingen bv. antidepressiva
o Voorgeschreven gedrag bv. het getimed moeten vrijen bij een fertiliteitsbehandeling
1.5.5. Therapietrouw (compliance):
Indien patiënten niet therapietrouw zijn, lopen ze het risico dat de ziekte verergert. Dit
kan indirect ook de invloed van de ziekte op seksualiteit vergroten
1.5.6. Psychisch welzijn:
Ziekte en handicap kunnen op diverse manieren invloed hebben op het psychisch welzijn
een chronische ziekte kan aanleiding geven tot
o Gewone aanpassings- en rouwreacties
o Het ontwikkelen van psychopathologie (bv. depressie, angststoornis)
Er kan sprake zijn van een veranderd lichaamsbeeld door confrontatie met
veranderingen
o In het uiterlijk bv. bij brandwonden, bij een stoma
o In de basisfuncties bv. incontinentie met angst voor ongelukjes
Een ziekte kan ook iemands zelfbeeld aantasten doordat men bv. bepaalde rollen na een
ziekte minder goed kan vervullen. Dit kan meespelen in het ontstaan van moeilijkheden
op het vlak van seksualiteit
3