Uitgebreide samenvatting van het vak 'Grondwettelijk recht voor bestuurskundigen' obv lessen & PowerPoints, academiejaar , gegeven door Prof. Jurgen Neuts
Grondwettelijk recht
DEEL I : INLEIDENDE BEGRIPPEN EN BASISKENMERKEN
Begrippen
• Recht
= Regels die ontstaan wanneer een groep mensen zich in
samenlevingsverband organiseren en waaraan ze zich onderwerpen. Er is
een verplichting tot naleving en niet-naleving wordt gesanctioneerd.
• Privaat vs. Publiek recht
- Publiekrecht: regelt verhoudingen tussen overheden + burgers en
overheid; alles wat afwijkt van privaatrecht in relatie tussen O&B, O&O
(grondwettelijk recht, strafrecht…)
- Privaatrecht: regelt enkel verhoudingen tussen burgers [+ als er geen
speciale regels voor de relatie tussen O&B, O&O bestaan] (van algemene
regel afwijken) (familierecht, personenrecht…)
• Grondwettelijk recht
= Recht dat handelt over de inrichting en de werking van de overheid. Het
legt dus enerzijds de verhoudingen vast tussen de machten onderling en
bakent anderzijds de macht van de overheid in haar geheel ten opzichte van
de burger af.
2 functies :
o De organisatie van een democratische overheidsmacht
o De beperking van die overheidsmacht
Voorbeeldvragen :
o Hoe is de staat georganiseerd?
o Welke instellingen zijn er?
o Wat zijn de bevoegdheden van die instellingen?
o Hoe verhouden die instellingen zich tot elkaar?
o Hoe verhouden die instellingen zich tot de burgers?
• De staat
Sinds de 17e eeuw belangrijkste vorm van politieke organisatie.
Definitie: territoriale eenheden waarvan de bevolking onderworpen
is aan een soeverein gezag. Juridische definitie heeft te maken met
geweldsmonopolie, legitieme gezagsuitoefening, territorium en bevolking
• Soevereiniteit
= hoogste macht binnen de staat, macht die aan geen enkele andere macht
ondergeschikt is
, 2 dimensies:
1. Externe soevereiniteit: alle staten soeverein van elkaar en op voet
van gelijkheid (VN; elk land 1 stem). Territoriale integriteit: niet
moeien met elkaar (aangevallen staat heeft wel recht opgebruik van
geweld ter verdediging bijvoorbeeld). Om nationalistische
soevereiniteitsgruwelijkheden te voorkomen besloten sommige
staten om een beetje soevereiniteit af te staan aan
overkoepelende structuren (vb. EU met bindende beslissingen).
2. Interne soevereiniteit: het staatsgezag is onbeperkt en het
hoogste in zijn soort. Bepaalt eigen regeringsvorm en regels.
Onderdanen onderworpen aan nationale wetgever, regering en
rechtbanken. Om nationale gruwelijkheden te voorkomen
richtte men internationale beschermingsmechanismen op (vb. EHRM
met bindende beslissingen)
Twee manieren om te beschermen tegen overheidswillekeur:
o Parlementarisme
Regeringsvorm ontwikkeld in Engeland waarbij de macht verdeeld wordt
tussen vorst (later regering) en de nationale vergadering (verkozen
volksvertegenwoordigers).
o Grondrechten = vrijheidsrechten = fundamentele rechten
en vrijheden (constitutionalisme)
Oorsprong in middeleeuwse charters en keuren (vb Magna Charta 1215 ➔
Jan Zonder Land mag geen belastingen heffen zonder goedkeuring
financiële raad én mag niet gevangen nemen zonder wettelijk proces:
habeas corpus): vorst moet regels respecteren.
Basisidee is een staatsvrije sfeer, zonder overheidsbemoeienis. Impliceren
een niet-handelen(staatsvrije sfeer). Grondrechten van de 2e generatie
vereisen wél een optreden/handelen van de overheid (onderwijs,
gezondheidszorg…)
Garantie tegen of net voor overheidsoptreden (Titel II van de Grondwet)
• Grondwet
= Het document waarin de meest fundamentele regels die de overheid moet
eerbiedigen zijn samengebracht.
Materiële grondwet: geheel van regels over de inrichting en
werking van de overheid en grondrechten
Formele grondwet: “bovenwettelijk” juridisch document met alle
grondwettelijke regels
= GRONDSLAG en GRENS voor iedere machtsuitoefening door de overheid
= fundament / basis
= hogere status dan andere rechtsnormen in het rechtsbestel
, Gevolg: “Grondwettelijke verschansing”
beschermen van de hogere status van de GW: bepalingen in de GW
kunnen enkel via ingewikkelde en omslachtige procedures gewijzigd of
herzien worden. Vermijd dus dat de GW niet lichtzinnig kan worden
gewijzigd.
o Vb België: lange-hinkstapsprongprocedure (3 fases) om GW te
wijzigen:
1. preconstituante: Ka+Se+Koning (=regering) nemen
verklaring tot herziening vd grondwet aan. Meestal doen
Senaat en Kamer dit samen en zijn er dus maar twee, maar
soms ook drie verklaringen.
2. door aanname van de verklaring wordt de Kamer
ontbonden en worden nieuwe verkiezingen georganiseerd.
De nieuw samengestelde kamers (=constituante) kunnende
GW dan effectief wijzigen
3. onder een bijzondere meerderheid. De constituante (nieuw
verkozen/samengestelde kamers) is niet verplicht de GW te
wijzigen en kan dus ook niets doen.
Er is een quasi-grondwettelijke werelddekking. Slechts enkele landen
hebben geen GW. Enkel het VK heeft geen geschreven GW. Het is niet
omdat je een GW hebt dat je in een democratie leeft (vgl. Duitsland
onder naziregime of Noord-Korea vandaag). In de Noord-Koreaanse GW
staan veel vrijheden: recht op vereniging, verplaatsing… Maar
zijn loze woorden; zijn niet afdwingbaar voor de bevolking. Dit is een
nepgrondwet. “Sham Constitutions”: veel Afrikaanse landen als Nigeria,
Eritrea of zelfs Rusland hebben dit.
Een democratische grondwet belichaamt een ideaal:
o Overheid die in dienst staat van de burgers en hun onvervreemdbare
rechten en vrijheden
o Gekozen leiders die het recht eerbiedigen
o Overheidsmacht wordt verdeeld over verschillende instanties
o Geschillen worden beslecht door een onafhankelijke rechter
, Twee functies van de grondwet:
o De overheidsmacht op een democratische wijze organiseren:
o In de GRONDWET geeft de overheid zichzelf vorm
o CONSTITUTIE = handeling waardoor een samenleving zich
tot een staat vormt en de aard en vorm van het
staatsbestel vastlegt
▪ Staatsorganen creëren
▪ Bevoegdheden ervan vastleggen
▪ Regels in verband met de totstandkoming van de
rechtsnormen
o De overheidsmacht beperken
o Machtsuitoefening is niet onbeperkt
o Machtsmisbruik / willekeur moet worden tegengegaan
Twee technieken:
1. Overheidsmacht verdelen over verschillende instellingen /
niet concentreren in één hand
2. Fundamentele rechten en vrijheden verankeren in de
grondwet
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper le02. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,33. Je zit daarna nergens aan vast.
