Bronnen en beginselen van het recht
1) Ontstaan en ontwikkeling van het recht
• Zo oud als de mensheid
• Ontstaan sinds mensen samenleven:
- Mensen maken afspraken over het samenleven
- Willen dat deze afspraken bij iedereen bekend zijn
- Willen dat deze afspraken wordt nageleefd
Zoals : - Afspraken over wat van wie is: Bezit, eigendom van land, materiaal, dieren,…
- Afspraken rond relaties: Huwelijk, partnerschap, monogamie, polygamie,...
• Oorspronkelijke afspraken tussen individuen
• In complexere Samenlevingen wordt “wetgevende bevoegdheid” overgedragen aan vertegenwoordigend orgaan.
• Afdwingen oorspronkelijk door primaire dwang (geweld) door leden van de groep
• Evolutie naar meer geciviliseerde dwang:
- Afwijkend gedrag beoordeeld door rechtbanken.
- Dwangmiddelen van louter fysiek, moreel, economisch geweld naar meer humane vormen bestraffing.
- Evolutie naar alternatieve straffen.
• Invloed van “mensenrechten” op ons recht. Afschaffing doodstraf, lijfstraffen,…
• Belgische recht is gebaseerd op de Code Napoleon (1804) = Geboorte van ons rechtssysteem
• Samensmelting van: Romeins recht, Kerkelijk recht, Gewoonterecht
• Maar ondertussen uiteraard modernisering onder invloed van :
Mensenrechtenverdragen (zie verder in deze cursus)
Toenemende wetgeving van de Europese Unie
Gewijzigde (wetenschappelijke) inzichten op vlak van economie, ethiek, religie, maatschappijvisie…
2) Wat is recht?
Definitie :
• Een geheel van afdwingbare regels,
• die door de samenleving tot stand komen,
• met als doel de samenleving te ordenen.
• Geheel van regels = Veelvoud van bronnen van recht :
- Wetten
- Rechtspraak
- Gewoonte
Een geheel van afdwingbare regels
Recht is afdwingbaar
En dat gebeurt via rechtbanken door :
- Straffen bij misdrijven
- Dwingen iets te betalen
1
, - Dwingen iets te doen
- Verbieden iets te doen
Recht is op iedereen van de toepassing ongeacht geloof, politieke overtuiging,…
Afdwingbaar karakter tegenover alle leden van de samenleving onderscheidt recht van andere
normeringsstelsels. Bv. Beroepscode artsen, advocaten, …
Afdwingbaar karakter =
- Straffen bij misdrijven: Boete, gevangenisstraf ,…
- Dwingen iets te betalen: Schadevergoeding ,…
- Dwingen iets te doen: Herstel geleden schade ,…
- Verbieden iets te doen: Straat- of contactverbod bij “belaging”, rijverbod ,…
Men kan altijd beroep doen op de rechter om zijn recht af te dwingen.
• Die door de samenleving tot stand komen:
Oorspronkelijk onderlinge afspraken
Nu via vertegenwoordiging (parlementaire democratie)
• Met als doel de samenleving te ordenen:
Doel : Het “samen - leven” te ordenen
Dat veronderstelt :
o Objectiviteit
o Algemeenheid
o Rechtszekerheid
Recht is een instrument om beleid te maken
• De blinddoek staat voor de rechtspraak zonder aanzien des persoons, dat wil zeggen dat
niet de personen worden gehoord en veroordeeld, maar slechts de feiten en daden;
• De weegschaal stelt de afweging van de bewijzen en getuigenissen voor, die in het
voordeel of nadeel van de verdachte spreken
• Het zwaard staat voor het vonnis dat wordt uitgesproken.
Vrouw Justitia (Themis)
Recht = beïnvloed
Recht wordt steeds beïnvloed door andere (mens)wetenschappen:
- Ethiek: Verboden te doden + afschaffing doodstraf
- Geloofsovertuiging: Zondagsrust
- Econ visie: Concurrentie, Communistisch-Marxistische visie op eigendom (geen privé-eigendom)
2
, 3) Bronnen van het recht
Recht is een geheel van regels :
• Waar vinden we die regels ? Bronnen
• Wat als de regels elkaar tegenspreken ? Hiërarchie
- Bronnen worden besproken in hiërarchische volgorde
- Bij tegenstrijdigheid heeft de hoogste bron voorrang
Bronnen van het recht
Overzicht :
1. Wetgeving
2. Gewoonte
3. Rechtspraak
4. Rechtsleer
5. Algemene rechtsbeginselen
6. Billijkheid
1. Wetgeving
Binnen wetgeving onderscheiden we :
I. Internationale verdragen
II. Grondwet
III. Wetten – decreten – ordonnanties – besluiten
I. Internationale verdragen
• Bilaterale verdragen = Tussen 2 landen
o Bilaterale Verdragen over kinderontvoering
• Multilaterale verdragen = Tussen meerdere landen
o Universele Verklaring voor de rechten van de mens
o Europees Verdragen voor de rechten van de mens
• In België van kracht indien “geratificeerd”
• Soms ook supranationale wetgeving in materiële zin via bevoegdheidsoverdracht
o EU-wetgeving: Verordeningen, richtlijnen, aanbevelingen
• Verdragen staan in de hiërarchie helemaal bovenaan
• Ratificatieprocedure verdragen :
- Onderhandeling
- Ondertekening
- Goedkeuring door parlement
- Bekrachtiging – ratificatie door Uitvoerende macht die de bevoegdheid heeft om verdragen
te sluiten
- Publicatie in Staatsblad
- Inwerkintreding verdrag (meestal als een min. Aantal lidstaten geratificeerd hebben)
• Pas dan van kracht in “interne rechtsorde”
3
, 1. Wetgeving
Binnen wetgeving onderscheiden we :
1. Internationale verdragen
2. Grondwet
3. Wetten – decreten – ordonnanties – besluiten
II. Grondwet
• Bevat:
- Organisatie & structuren federale staat
- Fundamentele rechten en vrijheden (grondrechten)
• Bijzondere procedure om grondwet te wijzigen
• “Hoogste” nationale wet – staat boven gewone wetten (= relatief)
Sommige grondwetsbepalingen hebben “directe werking”:
- Zijn volledig en duidelijk genoeg om zonder nadere uitvoeringsmaatregelen te kunnen worden toegepast.
- Voorbeeld: Vrijheid van vereniging , vrijheid van eredienst, vrijheid van vergadering
Andere grondwetsbepalingen hebben geen directe werking:
- Zijn onvoldoende duidelijk om te kunnen worden toegepast.
- Moeten geconcretiseerd worden in wetten, decreten, KB’s .
- Belang van het kind, sociale grondrechten.
• De rechtbanken toetsen de wetten niet aan de Grondwet Omdat dit beschouwd wordt als een inbreuk op de
scheiding der machten. Het is de wetgever zelf die moet nagaan of een wet in strijd is met de Grondwet.
• Maar Grondwettelijk Hof toetst wetskrachtige normen o.a. aan :
- Alle rechten en vrijheden opgenomen in Grondwet (titel II: art. 8-32)
- Inzonderheid art. 10 en 11 (gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel)
- Kan “wetskrachtige normen” (wetten, decreten, KB’s…) vernietigen
• Het Grondwettelijk Hof kan wetten, decreten… nietig verklaren en in afwachting van die uitspraak, schorsen.
Voorbeeld : Vakbonden vragen vernietiging GAS-wet
1. Wetgeving
Binnen wetgeving onderscheiden we :
1. Internationale verdragen
2. Grondwet
3. Wetten – decreten – ordonnanties – besluiten
III. Wetten – decreten – ordonnanties – besluiten
• Wetgeving op diverse niveaus:
- Federaal: België
- Regionaal: gemeenschappen en gewesten
• Elk niveau is exclusies bevoegd voor zijn regio
• Wetgeving federaal – regionaal niveau
4
