Hoofdstuk 1 – Een helikopterblik op onze geestelijke gezondheidszorg
De geschiedenis van de psychiatrie: een kort overzicht
Eerste periode
Prehistorie:
o Oorzaak: geesten beledigd.
o Zorgen voor zieke & zwakke stamleden.
o Schedelboren/duiveluitdrijving/aderlatingen: poging om duivel uit te drijven.
Oudheid:
o Hippocrates:
Ziekte is oorzaak v. onjuiste mengeling v. 4 belangrijkste
lichaamsvochten (bloed, slijm, gele & zwarte gal).
Eerste keer gebruik v. ‘krankzinnigheid’.
Behandeling: warme & koude baden, rust & dieet.
o Galenus v. Pergamon:
Beschrijving v. zenuwstelsel.
Vier types naargelang overheersing v. lichaamsvochten.
o Christelijk geïnspireerde levenshouding: lot v. zieken, armen & gehandicapten
verzachten.
Tweede periode
Vroege Middeleeuwen:
o ‘Zotten’ hadden een eigen positie in gesloten agrarische maatschappij.
o Ontwikkeling maatschappelijk patroon verminderde tolerantie ‘bezeten,
verstoorders’.
o Ontstaan dolhuizen.
o ‘Kwade’ stoffen uit lichaam laten wegvloeien (drankjes om te braken,
aderlatingen, …).
o Soms ook met ontzag benaderd in staat om met Goden te communiceren.
Jaren 1100:
o Opkomst Kerk meer recht op leven.
o Kloosteroorden voor opname & verzorging.
Dimpna:
o Mythe over vermoordde dochter.
o Geesteszieken bleven in Geel & werden ondergebracht in gezinnen.
o Ontstaan psychiatrische gezinsverpleging.
Eind 16de eeuw:
o Vanuit juridisch standpunt aansprakelijk & toerekeningsvatbaar.
o Visie haaks tegenover krankzinnigen tijdens Middeleeuwen.
Derde periode
1
, Donkere tijd: interneringsgolf, gestichten, slechte leefomstandigheden.
Brutale afsluiting v. de samenleving.
Vastgebonden aan ketting, geen voedsel of verzorging.
Gevaarlijke krankzinnigen afgezonderd v. samenleving.
Gezien als dieren, tegen betaling gaan bezichtigen.
Descartes:
o ‘Ik denk, dus ik ben’.
o Basis voor neuropsychologie.
Vierde periode
Lichamelijk zieke personen hebben recht op specifieke medische verzorging.
Band tussen religie & psychiatrie stond op met bestaan.
Pinel:
o Contact met patiënt staat centraal.
Guislain:
o Pionier in België.
o Eerste behandelingen v. geesteszieken.
o Humane behandelingen.
Meer aandacht voor ontstaan v. geesteszieken.
o Breuer & Freud:
Neurose a.g.v. belevingen die verdrongen worden naar het
onderbewuste.
Basis voor psychoanalyse.
Collocatiewet = wet regelde gedwongen opnames.
Kerk toch nog een invloed via initiatieven (bv. Zusters en Broeders v. Liefde).
Vijfde periode
Steeds groter wordende instellingen.
Meer vormen v. behandelingen:
o Badtherapie = onrustige patiënten kalmeren.
o Elektroshocks = hallucinaties verminderen.
Opkomst psychopathologie.
Bevoegdheid bij ministerie v. Volksgezondheid.
Zesde periode
Antipsychiatrische golf:
o Grote vermindering aantal psychiatrische ziekenhuisbedden.
Belangrijk uitgangspunt: ernstige psychische stoornissen bereiken met ambulante &
multidisciplinaire & goedkope hulp.
Opkomst psychofarmaca (bv. antidepressiva).
Nieuwe zorgvormen die meer aansluiten bij lokale leefgemeenschappen & waar het
accent ligt op verzorging i.p.v. behandeling (bv. psychiatrische verzorgingstehuizen,
beschut wonen).
Meer aandacht voor doelgroepen volgens leeftijdscategorie & specifieke groepen.
Nieuwe projecten: dagactiviteitscentra, psychiatrische zorg in thuissituatie,
overlegfuncties rond patiënt.
Wet inzake de patiëntenrechten: relatie tussen hulpverlener & patiënt.
2
,De psychiatrie vandaag
Nieuw paradigma
V. residentiële naar ambulante zorg.
V. aanbod- naar vraaggestuurde zorg.
Behandelen, verzorgen, begeleiding krijgt een ruime invulling.
Meer participatie v. patiënten & hun netwerk.
Ervaringsdeskundigen in de geestelijke gezondheidszorg zorgt voor herkenbaarheid.
Enkel via medicatie behandelen heeft niet zoveel invloed ook begeleiding in het
dagelijks leven, werken aan vaardigheden, …
Subsidiariteitsprincipe: waar het kan zoveel mogelijk ambulant werken, weg v. de
residentiële setting.
Herstelgerichte benadering
≠ genezing.
o Herstel: patiënt moet naast de problemen ook zien dat hij sterktes/talenten
heeft.
= stabiliseren v. symptomen, herstel v. functioneren in de samenleving, herstel v.
eigen identiteit.
o Klinisch herstel:
Behandeling.
Terugdringen v. stoornis & verminderen v. symptomen.
o Sociaal herstel:
= rehabilitatie.
Functioneren in het dagelijks leven staat centraal.
Leven in eigen handen nemen.
o Persoonlijk herstel:
Eigen ervaring benutten.
Focus op krachten, talenten & competenties.
Proces v. bewustwording.
Gedeeld eigenaarschap.
Steun v. omgeving.
Kwartiermaken:
o = veilige warme plek creëren voor psychisch kwetsbare mensen om een zo
normaal mogelijk leven te leiden tussen alle andere mensen.
o Waarom connectie met buurt & patiënt stigmatisering rond psychiatrie
verbreken.
o Iedereen kan een waarde bieden in de samenleving.
o Inzetten op ontmoeting & verbinding.
o Meer sociale betrokkenheid, solidariteit & gastvrijheid.
o Verantwoordelijkheid v. elke hulpverlener, elke voorziening, elk centrum.
Het aanwezig zijn, er zijn voor de cliënt staat boven alle
behandelingsdoelen.
Herstelacademie:
o = cursussen rond verschillende vaardigheden of onderwerpen.
o Zelf traject zoeken & hulpverlening op maat krijgen.
o Mening wordt gewaardeerd & voelen zich veilig.
3
, Ervaringsdeskundigen
Mensen die zelf psychisch ziek zijn geweest, nog zijn of kwetsbaar blijven.
Ervaringsdeskundigheid via vorming & bijscholing ontwikkelen.
Zinvolle bijdrage in de zorg voor anderen.
Succeservaringen geven moed & hoop.
Empowerment v. de cliënt.
Goede samenwerking tussen patiënten & hulpverleners betere zorg + betekenis v.
kwaliteit v. leven.
Ervaringswerken leveren positieve bijdrage in de zorg, maar mogen zelfzorg niet
vergeten.
Zorgt voor een objectiever & genuanceerd beeld + destigmatisering v. sector
geestelijke gezondheidszorg.
Zowel nodig tijdens behandeling als opleiding v. zorgverleners.
Toekomst: adviesraad, uitbouwen & aansturen v. netwerken, in bestuur v.
voorzieningen/beleidsniveau v. sector geestelijke gezondheidszorg.
Projecten art. 107 voor volwassenen
Middelen v. residentiële sector naar gemeenschapszorg.
Capaciteit v. bedden in residentiële sector werden afgebouwd.
Middelen die daarmee vrijkomen moeten geïnvesteerd worden in mobiele zorg.
Residentiële sector meer voor complexere problemen.
Aantal opnames & opnameduur dalen.
Keerzijde: vermaatschappelijking niet altijd makkelijk/vereenzaming (bv. Corona
zorgt alleen maar voor wandelbegeleidingen), missen v. groepsgevoel.
De functies van de geestelijke gezondheidszorg (volwassenen)
Functie 1 – Preventie, vroegdetectie & vroeginterventie:
o Eerstelijnszorg (bv. huisarts).
o Outreachfunctie (= niet binnen een voorziening).
Functie 2 – Acute & langdurige zorg door ambulante behandelteam:
o Mobiele teams.
o Alternatief voor ziekenhuisopnamfe of heropname.
Functie 3 – Herstel & sociale inclusie:
o Integratie in de samenleving & het beroepsleven.
o Bv. trajectbegeleiding, …
Functie 4 – Acute & langdurige zorg in opname:
o Indicatie & diagnosestelling.
o Intensieve behandeling.
o Leefomgeving biedt niet genoeg veiligheid aan de persoon.
Functie 5 – Specifieke woonvormen:
o Beschermde woonplaatsen.
o Beschut wonen.
4