30/08/2021
Samenvatting onderzoeksmethoden en
dataverwerking deel 1: theorie
Maarten Saint i.s.m. Jannique van Uffelen
Inhoudstafel
Leermodule 1; onderzoek: wat, hoe, waarom? .................................................................................... 7
De noodzaak van onderzoek (H1, blz. 2)............................................................................................. 7
Definitie klinisch onderzoek ............................................................................................................ 8
Kwalitatieve en kwantitatieve aanpak ............................................................................................ 8
De wetenschappelijke methode ..................................................................................................... 9
De onderzoekswerkwijze (H1, blz. 4) .................................................................................................. 9
1. Onderzoeksvraag definiëren ................................................................................................... 9
2. Studie ontwerpen ................................................................................................................... 9
3. Uitvoering studie..................................................................................................................... 9
4. Data verwerken ..................................................................................................................... 10
5. Verspreiding resultaten ........................................................................................................ 10
De lus sluiten ................................................................................................................................. 10
De structuur van klinisch onderzoek (H1, blz 5-6) ............................................................................ 10
Evidence-Based Practise ............................................................................................................... 10
Translationeel onderzoek ............................................................................................................. 10
Translationeel onderzoek (H2, blz 17) .............................................................................................. 11
The translation gap ....................................................................................................................... 11
Het translatie continuüm .............................................................................................................. 12
Effectiviteitsstudies (3) ................................................................................................................. 13
Bronnen van kennis, hoe weten we dingen? (H5, blz. 54) ............................................................... 14
Wat is EBP? (H5 blz. 56 en 57) .......................................................................................................... 14
De componenten van EBP:............................................................................................................ 14
Binnen EBP maakt wetenschappelijk bewijsmateriaal geen beslissing ................................ 15
Leermodule 2; onderzoek: soorten en onderzoeksvragen ................................................................. 15
Types onderzoek (H1, blz. 11-14)...................................................................................................... 15
Toegepast onderzoek/klinisch onderzoek .................................................................................... 16
Het continuüm van beschrijvend onderzoek naar verklarend onderzoek ................................... 16
Verklarend onderzoek................................................................................................................... 17
Exploratief onderzoek ................................................................................................................... 17
Beschrijvend onderzoek ................................................................................................................ 18
, Maarten Saint 2
Een onderzoeksvraag definiëren (H3, blz. 29-40) ............................................................................. 18
Een onderwerp vinden .................................................................................................................. 18
Stap 1: Identificeer het probleem ................................................................................................. 19
Stap 2: The research rationale/Belang van een onderzoek .......................................................... 19
Stap 3: De classificatie van het klinisch onderzoek kiezen ........................................................... 20
Stap 4: Onderzoeksdoelen en hypotheses opstellen .................................................................... 21
Wat maakt een onderzoeksvraag goed? (H3, blz. 39) ...................................................................... 22
Belang(rijkheid) ............................................................................................................................. 23
Mogelijk om op te antwoorden .................................................................................................... 23
Ethisch verantwoord ..................................................................................................................... 23
Haalbaar ........................................................................................................................................ 23
Leermodule 3; Meten is weten, meetschalen en statistiek ................................................................ 24
De principes van metingen (H8, blz 106-113) ................................................................................... 24
Waarom meten we? ..................................................................................................................... 24
Kwantificatie en metingen ............................................................................................................ 25
De indirecte aard van metingen ................................................................................................... 25
Regels van metingen ..................................................................................................................... 26
Levels van meting (de 4 schalen) .................................................................................................. 26
Identificeren van de levels van meting (H8 blz. 113, tabel 8.1) .................................................... 28
Statistiek en levels van meting...................................................................................................... 28
Het begrijpen van ‘gezondheidsmeetschalen’ (H12, blz. 159-168) .................................................. 28
Het construct begrijpen ................................................................................................................ 28
Gezondheid meten........................................................................................................................ 28
Summatieve schaal ....................................................................................................................... 29
Visual analog scale (VAS) .............................................................................................................. 29
Cumulatieve schaal/Guttmanschaal ............................................................................................. 30
Frequentieverdelingen (Beschrijvende statistiek) (H22, blz. 318-321) ............................................ 31
Distributie ..................................................................................................................................... 31
Percentages................................................................................................................................... 31
Gegroepeerde frequentiedistributies ........................................................................................... 31
Frequentiedistributies plotten in een grafiek ............................................................................... 31
Leermodule 4; Data-analyse, beschrijvend en normaalverdeling ...................................................... 33
Beschrijvend onderzoek; direct vervolg op leermodule 3 (H22, blz. 322-331) ................................ 33
Vormen van Distributies ............................................................................................................... 33
Metingen van centrale tendensen ................................................................................................ 33
Metingen van de centrale tendens vergelijken ............................................................................ 34
, Onderzoeksmethoden en dataverwerking deel 1: theorie 3
Metingen van variabiliteit/spreidingsmaten ................................................................................ 34
De normaalverdeling..................................................................................................................... 37
Vervolg in leermodule 6 ................................................................................................................ 38
Leermodule 5; onderzoeksopzet, populaties en steekproeven ......................................................... 39
Populaties en steekproeven (H13, blz. 180-190) .............................................................................. 39
Identificeer de doel- en beschikbare populatie ............................................................................ 39
Specifieer selectiecriteria .............................................................................................................. 39
Sampling........................................................................................................................................ 41
Probability sampling ..................................................................................................................... 42
Nonprobability sampling ............................................................................................................... 43
Leermodule 6; data-analyse, statistische inferentie ........................................................................... 44
Probabiliteit (H23, blz. 333-349) ....................................................................................................... 44
Probabiliteit toepassen op een distributie ................................................................................... 45
Sampling error............................................................................................................................... 45
Betrouwbaarheidsintervallen ....................................................................................................... 46
(2) Statistische hypotheses testen ................................................................................................ 47
Errors en het testen van hypotheses ............................................................................................ 48
Type I error/fout en significantie .................................................................................................. 49
Type II error en power .................................................................................................................. 50
De concepten van statistische testen ........................................................................................... 52
Parametrische- vs. niet-parametrische statistieken ..................................................................... 55
Leermodule 7; onderzoeksopzet, interventies en designvaliditeit .................................................... 56
Types klinische proeven (H14, blz. 192-206) .................................................................................... 57
RCT ................................................................................................................................................ 57
Kenmerken van RCT: 1) Manipulatie van variabelen ........................................................................ 57
2) Random toewijzing ................................................................................................................... 58
3)Controlegroepen ........................................................................................................................ 59
Blinderen ....................................................................................................................................... 60
Ideaal (RCT) vs. pragmatisch (PCT).................................................................................................... 60
Het ideale RCT ............................................................................................................................... 60
De pragmatische realiteit.............................................................................................................. 60
Fases van klinische proeven .............................................................................................................. 61
Behandelingen vergelijken: Beter of niet slechter? .......................................................................... 61
Superioriteitsproeven ................................................................................................................... 62
Niet-inferieure proeven ................................................................................................................ 62
Designgeldigheid (H15, blz. 210-224) ............................................................................................... 62
, Maarten Saint 4
Vragen over geldigheid ................................................................................................................. 62
1) Statistische conclusiegeldigheid ........................................................................................... 62
2) Interne geldigheid ................................................................................................................. 63
3) Constructgeldigheid .............................................................................................................. 64
4) Externe geldigheid ................................................................................................................ 64
Strategieën om de variabiliteit van subjecten te controleren .......................................................... 65
Random toewijzing ....................................................................................................................... 65
Homogene steekproeven.............................................................................................................. 65
Variabelen blokkeren .................................................................................................................... 65
Overeenstemmen van subjecten .................................................................................................. 65
Herhaalde metingen ..................................................................................................................... 65
Analyse van covariantie ................................................................................................................ 66
‘Geen-medewerking’ en ‘ontbrekende data’.................................................................................... 66
Per-protocol analyse ..................................................................................................................... 66
Intention to treat analyse (ITT) ..................................................................................................... 67
Omgaan met ontbrekende data ....................................................................................................... 67
‘Completer’ analyse/complete case analyse ................................................................................ 67
Data imputatie/invoer .................................................................................................................. 68
Leermodule 8; meten is weten, betrouwbaarheid en validiteit......................................................... 68
Concepten van betrouwbaarheid (H9, blz115-124) ......................................................................... 68
Meeterror/meetfouten/measurement error ............................................................................... 68
Bronnen van meetfouten.............................................................................................................. 69
Betrouwbaarheid meten................................................................................................................... 70
Relatieve betrouwbaarheid .......................................................................................................... 70
Absolute betrouwbaarheid ........................................................................................................... 71
Types betrouwbaarheid .................................................................................................................... 71
Test-retest betrouwbaarheid ........................................................................................................ 71
Betrouwbaarheid van beoordelaars (raters) ................................................................................ 72
Alternatieve vormen van betrouwbaarheid ................................................................................. 72
Interne consistentie ...................................................................................................................... 72
Betrouwbaarheid en verandering ..................................................................................................... 73
Regressie naar het gemiddelde..................................................................................................... 73
Minimale detecteerbare verandering (MDC) ............................................................................... 73
Methodologische studies en betrouwbaarheid................................................................................ 73
Validiteit van metingen definiëren (H10, blz127-138)...................................................................... 74
Betrouwbaarheid en validiteit ...................................................................................................... 74
, Onderzoeksmethoden en dataverwerking deel 1: theorie 5
Types van bewijs voor validiteit ........................................................................................................ 75
Inhoudsgeldigheid ......................................................................................................................... 75
Criterium-gerelateerde geldigheid ............................................................................................... 75
Constructgeldigheid .......................................................................................................................... 76
Methodes van constructgeldigheid .............................................................................................. 76
Norm- en criteriumverwijzing ........................................................................................................... 77
Criteriumverwijzing ....................................................................................................................... 77
Normverwijzing ............................................................................................................................. 77
Verandering interpreteren................................................................................................................ 77
Minimale klinisch belangrijke verschil .......................................................................................... 78
Plafond- en vloereffecten ............................................................................................................. 78
Leermodule 9; onderzoeksopzet, experimenteel onderzoek ............................................................. 79
Designclassificatie (H16, blz. 227-238) ............................................................................................. 79
Randomisatieschema’s ................................................................................................................. 79
Aantal onafhankelijke variabelen ................................................................................................. 80
Selecteren van een design ................................................................................................................ 80
Pretest-posttest control group designs ............................................................................................ 80
Alleen posttest controlegroep design ............................................................................................... 80
Factoriele designs voor onafhankelijke groepen .............................................................................. 81
Beschrijving van de dimensies ...................................................................................................... 81
2-way factorial design ................................................................................................................... 81
Gerandomiseerd block design ...................................................................................................... 82
Herhaalde metingen design .............................................................................................................. 82
Voordeel en nadeel ....................................................................................................................... 82
One-way herhaalde metingen design ........................................................................................... 82
Crossover design ........................................................................................................................... 83
2-way herhaalde metingen design................................................................................................ 83
Gemixt design ............................................................................................................................... 83
Opeenvolgende klinische proeven.................................................................................................... 84
Quasi experimentele designs (H17, blz. 240-247) ............................................................................ 84
Geldigheid van quasi-experimentele designs ................................................................................... 84
Time Series designs ........................................................................................................................... 85
One-group pretest-posttest design .............................................................................................. 85
Herhaalde metingen design .......................................................................................................... 85
Onderbroken time series design ................................................................................................... 86
Niet-equivalente groepen designs .................................................................................................... 86
, Maarten Saint 6
Niet-equivalente pretest-posttest controlegroep design ............................................................. 86
Historische controles .................................................................................................................... 87
Niet-equivalente, enkel posttest controlegroep design ............................................................... 87
Single-subject designs (H18, blz. 249-251, tot ‘graphing responses’) .............................................. 87
Focus op het individu ........................................................................................................................ 88
Beperkingen van RT ...................................................................................................................... 88
Geïndividualiseerde zorg .............................................................................................................. 88
De onderzoeksvraag...................................................................................................................... 88
Structuur van een SSD....................................................................................................................... 88
- Herhaalde metingen ............................................................................................................. 88
- Ontwerpfases ........................................................................................................................ 88
Een onderzoeksvraag definiëren (blz. 253)....................................................................................... 89
Generalisatie (blz.267-269) ............................................................................................................... 89
Fases van replicatie ....................................................................................................................... 89
Leermodule 10; onderzoeksopzet, exploratief onderzoek ................................................................. 90
Observationele designs ..................................................................................................................... 90
Longitudinale studies ........................................................................................................................ 90
Toekomstgerichte/prospectieve studies ...................................................................................... 90
Terugblikkende/retrospectieve studies ........................................................................................ 91
Dwarsdoorsnedeonderzoek .............................................................................................................. 92
Uitdagingen voor dwarssnedeonderzoek ..................................................................................... 92
Cohortstudies/opvolgstudies ............................................................................................................ 93
Types cohortstudies ...................................................................................................................... 93
Selectie cohortsubjecten .............................................................................................................. 93
Uitdagingen voor cohortstudie designs ........................................................................................ 93
Casuscontrole onderzoek/case-control studies................................................................................ 94
Selectie van cases.......................................................................................................................... 94
Selectie van controles ................................................................................................................... 95
Uitdagingen voor casecontrole onderzoek ................................................................................... 95
Observationele designs en causaliteit .............................................................................................. 96
4 categorieën van causaliteit (van sterk naar zwak) ..................................................................... 96
Epidemiologie: risico meten (H34, blz. 529-539) .............................................................................. 96
Descriptieve epidemiologie .............................................................................................................. 97
Frequentie van de ziekte............................................................................................................... 97
Analytische epidemiologie ................................................................................................................ 98
Relatieve vs. Absolute effecten..................................................................................................... 98
, Onderzoeksmethoden en dataverwerking deel 1: theorie 7
Relatief risico (RR) ......................................................................................................................... 99
Odds ratio (OR) ........................................................................................................................... 100
Effectmodificatie en Confounding; factoren die de blootstelling/uitkomst relatie biasiseren .. 100
Leermodule 11: onderzoeksopzet, descriptief onderzoek................................................................ 101
Ontwikkelingsonderzoek (H20, blz. 286-294) ................................................................................. 101
Longitudinale studies .................................................................................................................. 102
Dwarsdoorsnede onderzoek ....................................................................................................... 102
Normatieve studies ......................................................................................................................... 103
Fysiologische standaarden .......................................................................................................... 103
Gestandaardiseerde metingen van prestatie ............................................................................. 103
Beschrijvende enquêtes .................................................................................................................. 103
Casusverslagen ................................................................................................................................ 103
Doel van casusverslagen ............................................................................................................. 104
Historisch onderzoek ...................................................................................................................... 104
Betrouwbaarheid en geldigheid van historische data ................................................................ 105
Synthese van historische data .................................................................................................... 105
Ontwikkelingstheorie en het testen (H4, blz. 45-46) ...................................................................... 105
Deductief redeneren ................................................................................................................... 105
Inductief redeneren .................................................................................................................... 105
Kwalitatief onderzoek (H21, blz. 297-302) ..................................................................................... 106
Menselijke ervaring en bewijs ........................................................................................................ 106
Complementair/aanvullend karakter van kwalitatief onderzoek ............................................... 106
Bijdrage aan EBP ......................................................................................................................... 106
Translationeel onderzoek informeren ........................................................................................ 107
Gebruik van kwalitatief onderzoek ................................................................................................. 107
Complexe fenomenen ................................................................................................................. 107
Geldige metingen ontwikkelen ................................................................................................... 107
Verklarende inzichten verwerven ............................................................................................... 107
Methodes van kwalitatieve datacollectie ................................................................................... 107
Leermodule 1; onderzoek: wat, hoe, waarom?
De noodzaak van onderzoek (H1, blz. 2)
Onderzoekers en clinici delen de verantwoordelijkheid om complexe theorieën en nieuwe
aanpakken te verkennen, net zoals ze moeten bijdragen aan een gebalanceerde wetenschappelijke
gedachtegang.
, Maarten Saint 8
Definitie klinisch onderzoek
De National Institutes of Health (NIH) stelt een driedelige definitie voor:
1. Patiënt georiënteerd
Studies uitgevoerd op proefpersonen om de mechanismes van ziektes en aandoeningen beter te
leren begrijpen.
2. Epidemiologische- en gedragsstudies
Observatiestudies die focussen op het beschrijven van patronen van ziektes en de daardoor
veroorzaakte onbekwaamheden. Het beschrijven van preventiemaatregelen en risicofactoren.
3. Toepasbaarheid in de echte wereld
Klinisch onderzoek zijn studies over wat voor invloed het onderzoek zal hebben op de
volksgezondheid en de toepasbaarheid in therapeutische interventies.
Kwalitatieve en kwantitatieve aanpak
Kwantitatief onderzoek wordt vaak gezien als meer accuraat dan kwalitatief onderzoek, omdat het
meer leunt naar objectieve statistische analyse, dit is echter fout.
De types onderzoek moeten afgestemd worden op de context van de onderzoeksvraag
Elk type heeft een eigen waarde en ze kunnen elkaar aanvullen.
Kwalitatieve aanpak
Kwalitatief onderzoek (descriptief onderzoek):
- Bestudeert natuurlijke fenomenen
- Gebaseerd op ‘social constructivism’ → realiteit is een sociaal gegeven, dus de enige manier
om deze te begrijpen is door de ervaring van een individu
- Meetmethode: subjectief
- Interviews, observatie, groepsgesprekken
- Doel: kan beschrijven van een huidige stand van zaken zijn, hypotheses genereren,
theorieën formuleren, een vereniging verkennen
Kwantitatieve aanpak
Kwantitatief onderzoek:
- Ook natuurlijke fenomenen
- Gebaseerd op ‘logical positivism’ → menselijke ervaring wordt verondersteld afkomstig te
zijn van logische en gecontroleerde relaties tussen variabelen
- Meetmethode: numerieke data, gestandaardiseerde omstandigheden
➔ Voordeel: De data kan geanalyseerd worden volgens statistische methodes
- Officiële meetinstrumenten die correct gebruikt worden
