Dit document bevat de te kennen leerstof voor het examen arbeidssociologie. Op het einde van het document zijn een tiental bladen met examen voorbeeldvragen.
Zelf behaalde ik met deze samenvatting een 14/20.
Hoofdstuk 2: De Sociologische kijk op arbeid
2.1 Inleiding
Werk heeft de menselijke cultuur altijd sterk beïnvloed. Zo beeldde de prehistorische mens
zijn belangrijkste activiteit, jacht op wilde dieren, af op de wanden van grotten. Ook zijn er
veel spreekwoorden met een verwijzing naar werk. Uit de manier waarop we over werk
praten in spreuken en gezegden kunnen we vaak veel leren over hoe onze samenleving
denkt over werk.
Sociale activiteiten vinden plaats in een ruime context (sector van de economie waarbinnen
de activiteit plaatsvindt, een bepaalde regio of een bepaald land) en directe omgeving (thuis,
in een groot bedrijf…).
Factoren op verschillende maatschappelijke abstractieniveaus beïnvloeden de manier
waarop ‘werk’ wordt ingevuld, wie dat wek kan/mag uitvoeren, of het al dan niet op betaald
werk gaat, hoeveel sociale status eraan gekoppeld is.
2.2 Wat is werk?
Er bestaat geen eenduidige definitie van werk.
2.2.1 Vormen van definities
Er bestaan heel smalle en zeer brede definities.
André Gorz
‘Een betaalde activiteit die wordt verricht voor rekening van een derde’.
Bij deze definitie vinden we voorbeelden van werk die we hier niet kunnen plaatsen.
Betekent voor een derde werken voor een werkgever? In dat geval doet een zelfstandige
loodgieter geen werk, al is hij een hele dag in de weer.
Tony J. Watson
‘Het uitvoeren van taken die mensen in staat stellen om in hun levensonderhoud te voorzien,
gegeven de sociale en economische context waarin ze leven’.
Wat er precies bedoeld wordt met ‘in hun levensonderhoud voorzien’, is niet echt duidelijk.
Gaat het hier enkel om betaalde activiteiten? Het werk van de loodgieter wordt dan wel als
werk beschouwd, maar wat zegt men over de taken uitgevoerd door een vrouw die haar
zieke echtgenoot verzorgt? De echtgenoot wordt namelijk niet betaald, dit zou dan niet als
werk worden beschouwd.
Keith Grint
‘Iedere activiteit die tot doel heeft de natuur te transformeren en die plaatsvindt binnen
sociale instituties.’
1
,[Typ hier]
Dit is een heel brede definitie, hier vallen zaken onder die doorgaan niet als werk worden
beschouwd. Veronderstel dat je tijdens een weekend met vrienden een verkleedfeestje
organiseert in de lokale jeugdclub en een hele namiddag bezig bent met het decoreren van
de feestruimte. Zonder twijfel is dat een activiteit die tot doel heeft de natuur te
transformeren en bovendien is het een sociale activiteit. Is dit werk? Grint wijst erop dat
werk niet hoeft beperkt te worden tot activiteiten als werknemer of zelfstandige (=betaalde
arbeid, zie verder). Heel wat niet betaalde activiteiten die ‘de natuur transformeren’ worden
als werk beschouwd, bv. huishouden. De precieze grens tussen ‘betaalde arbeid’, ‘werk’, en
‘niet-werk’ is bepaald door sociale afspraken.
2.2.2 De sociale context
Wat omschreven wordt als werk is erg afhankelijk van de maatschappelijke context. De
context heeft te maken met de persoonlijke sociale kenmerken, de sociale omgeving, maar
ook de ruimere context van een land. Opvattingen over werk zijn ten slotte ook sterk
verbonden met de historische en socioculturele context.
De inhoud en organisatie van werk zijn sterk veranderd in de loop van de geschiedenis.
De overheid heeft dikwijls een duidelijk antwoord op de vraag wat werk en wat geen werk is.
De bevolking kan opgedeeld worden in diegenen die ‘economisch actief’ zijn en diegenen die
‘niet beroepsactief’ zijn. De officiële definitie van werken overlapt met die van betaalde
arbeid. Het impliceert meestal ook dat men belastingen en socialezekerheidsbijdragen
betaalt. Toch blijft de vraag of die omschrijving recht doet aan ‘het dagelijks werk’ van heel
wat mensen (bv. huishoudelijke karweien).
Bij elke definitie van werk moeten we rekening houden met de cultuur waarin ze is ingebed
en hoe de machtsrelaties zijn in een samenleving. Werk beschrijven is geen objectief
gegeven. Zonder contextgevoeligheid lopen we het risico om allerhande activiteiten die
nuttig zijn om in ons levensonderhoud te voorzien, verkeerdelijk als niet-werk te
beschouwen.
2.3 Werk en niet-werk
Werk is een vorm van sociaal handelen die de natuur (of de cultuur) transformeert en een
zekere economische waarde of nut heeft. Wanneer we dat laatste in de brede interpreteren
dan gaat het om activiteiten die bijdragen aan het vervullen van behoeften in een wereld
waar de middelen schaars zijn. Het spreekt voor zich dat die behoeften meer zijn dan dat
wat nodig is om fysiek te kunnen overleven. Het gaat om alle activiteiten die als
maatschappelijk waardevol kunnen worden beschouwd. Werk is sterk verbonden met de
manier waarop mensen hun leven en hun identiteit vormgeven in een samenleving.
Ons werk en de omstandigheden waaronder we werken bepalen onze status in de
samenleving en de manier waarop we erin participeren. De kennis van iemands beroep zegt
ons meer over de persoon in kwestie dan alleen maar wat hij of zij doet gedurende de
werkuren. Het geeft ook een indicatie van de materiële welstand, de te verwachten
2
, [Typ hier]
intellectuele bagage, zelfs de kans van die persoon om een lang en gezond leven te kunnen
leiden.
2.3.1 De waarde van werk
We kunnen niet volhouden dat werk zich beperkt tot betaald werk (binnen sociologie). Ook
activiteiten waarvoor we niet betaald worden, kunnen nuttig zijn (grootouders, moeders,
vrijwilligers…). Vele van die activiteiten kunnen als werk worden beschouwd omdat ze
maatschappelijk gezien waardevol zijn. Werk is waardevol in verschillende betekenissen. Een
onderscheid is het verschil tussen intrinsieke gebruikswaarde van werk en de economische
ruilwaarde op de arbeidsmarkt.
Werk heeft een gebruikswaarde, dit gaat over het nut van de activiteit voor diegene die ze
verricht, voor de omgeving en voor de samenleving. Die gebruikswaarde is niet materieel.
Werk heeft ook een psychologische waarde: bron van zelfverwezenlijking. Werk heeft ook
een sociale waarde: bron voor samenwerking of een maatschappelijke behoefte (bv. de
verzorging van zieke medeburgers). De waarde of nut kan vanuit verschillende perspectieven
worden benaderd. Niet al het werk is nuttig voor het individu én nuttig voor de samenleving.
De meeste beroepen dienen behalve het persoonlijk nut nog wel een ander
maatschappelijk nut.
Mantelzorg = mensen die zonder noemenswaardige financiële vergoeding de zorg voor een
zorgbehoevende verwante opnemen.
Soms is dat dubbele nut niet aanwezig. We kunnen ons een activiteit inbeelden die noch
individueel, noch maatschappelijk nuttig is. We spreken dan over sisyfusarbeid. De meest
criminele activiteiten hebben wel een individueel nut maar geen of uiterst beperkt nut voor
de sociale omgeving. Er zijn ook activiteiten zonder individueel nut met groot
maatschappelijk nut. Individueel onnuttig is bv. slavenarbeid, maatschappelijk nut is wel
mogelijk.
Naast een intrinsieke gebruikswaarde kan werk ook een ruilwaarde hebben, de waarde van
werk als we het zouden verkopen op een denkbeeldige markt. Deze markt noemen we de
arbeidsmarkt. Hier trekken we de lijn tussen werk en arbeid: werk dat naast een
gebruikswaarde ook een ruilwaarde heeft, noemen we betaalde arbeid. Iedere periode in de
geschiedenis heeft een eigen manier om menselijke activiteiten te kwalificeren als al dan
niet betaalde arbeid. Als men spreekt over de waarde van werk gaat het vaak enkel over de
ruilwaarde, geen betaalde arbeid lijkt vaak waardeloos in deze visie.
Nut voor het individu Nut voor de maatschappij
Ja Neen
Ja Mantelzorg Bankroof
Neen Slavenarbeid Sisyfusarbeid
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper sarahh00. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
