Praktijktheorieën maatschappelijk werk
Mondeling examen
Sociaal werk
In het sociale domein kun je niet vluchten in een eigen ontoegankelijk kennisdomein zoals medici,
juristen en ingenieurs. Je hebt je te verantwoorden tegenover je gelijk of meerdere. Het is maar de
vraag of de maatschappelijk werker het beter weet dan zijn cliënt. De legitimering van sociaal werk is
in hoge mate afhankelijk van de erkenning en herkenning door cliënt, financier en samenleving.
Sociaal werkers werken
o In een complexe en een veranderende samenleving
o Met mensen die zich in kwetsbare posities bevinden en (veel druk) voelen
o In situatie van ongelijkheid en onrechtvaardigheid, macht, geld en kansen zijn niet
gelijk verdeeld
Als sociaal werkers hierop een antwoord willen geven, moeten ze proberen zin en betekenis
te vinden, anders blijven mensen en sociale situaties een puzzel,
Niet in staat zijn om te begrijpen wat er gebeurt, is stressvol voor sociaal werker en cliënt.
Theorieën zijn bepaalde wijzen om zin en betekenis te geven.
Een sociaal werker die vanuit theorieën werkt, kan
o Blijven staan in verwarrende situaties,
o Nieuwsgierig zijn naar het onverklaarbare,
o Zorgzaam in stressvolle situaties,
o Meelevend bij mensen in nood
Wat zijn sociaal werk theorieën?
Ideeën die sociaal werk en de praktijk ervan op een georganiseerde manier beschrijven en
verklaren,
In dit opleidingsonderdeel gaan we een aantal sociaal werk theorieën bekijken.
In de volgende slides een eerste indeling.
3 visies op sociaal werk
Payne benoemt 3 visies
Reflexieve-therapeutische visie
o individu, inleven in de leefwereld van de persoon, die persoon aanpassen aan de
orde of de maatschappij, interactie hulpverlener en cliënt,
o Individuele verandering
Socialistische – collectivistische visie
o Streven naar meer gelijkheid en rechtvaardigheid, empowerment, signaalfunctie,
structureel sociaal werk
o Maatschappelijke verandering
Individualistische – reformatie visie
o Sociaal werk als instrument om sociale controle en orde te handhaven,
disciplinerende rol, individuele benadering
o Sociale controle en orde
Van Ewijk voegt hier een 4e visie aan toe
1
, Contextual transformative’ benadering
o Het veranderen van de directe context staat centraal in de zin van verandering op
gedrag, verhoudingen en patronen binnen een gezin, een buurt, op school of op de
werkplek.
o Veranderingen in de directe omgeving en niet zozeer op het niveau van de
maatschappij.
o Het bevorderen en ondersteunen van sociaal functioneren van mensen door
activering en inbedding
o Actief of participatief burgerschap
Tekst college 1
Dit hoofdstuk van tekst wordt verwacht te kennen!
SW is multidisciplinair valt terug op verschillende disciplines
= toegepaste wetenschap, praktijk
P45: belang social work theory, zonder verbonden aan beroep of sector. Zonder verbonden te zijn
aan doelgroep
P47: vier begrippen beschrijven
Verschillende theoretische en ideologische visies (andere indeling dan de perspectieven)
Stromingen en perspectieven kennen
Sw is een normatieve professionaliteit
P60 wetenschappelijke en ervaringskennis kunnen gekoppeld worden
2 Social casework
= Methodisch hulpverlenen aan personen, groepen en gezinnen. We gebruiken groep als middel.
≠ Groepswerk en opbouwwerk.
Vormt een breuk met de oudere paternalistische hulpverlening doordat het perspectief van
de cliënt belangrijk wordt.
De hulpverlening moet vooral gericht worden op het aanwenden van de hulpbronnen van de
cliënt en zijn omgeving (we spreken altijd over cliënt en zijn omgeving), om het activeren en
vergroten van zijn zelfredzaamheid.
Die benadering sluit aan bij de hedendaagse aandacht voor empowerment.
Zowel binnenkant van de persoon als de buitenkant, de omgeving.
De effectiviteitcrisis van de jaren ’60 en ‘70
In de jaren ‘60 en ’70 werd het social casework in de VS onder scherpe kritiek gesteld, de kritiek
kwam van binnenuit en had betrekking op 2 gebieden:
Sociaal werk heeft geen systematische kennisbasis ontwikkeld
Uit onderzoek naar de praktijk van het sociaal werk kwamen teleurstellende resultaten
2
,Het taakgerichte casework
De effectiviteitscrisis van het casework doorbrak de hegemonie van het psychoanalytisch
caseworkmodel.
Er kwam ruimte en belangstelling voor andere oriëntaties, en dat op zich was al een belangrijke
conditie voor de aanloop naar het taakgerichte model. In de ontwikkeling van dit model werd
uitgegaan van gedragsveranderingsmethoden.
Het taakgericht casework of de taakgerichte hulpverlening (afgekort TGH) is voortgekomen uit het
maatschappelijk werk en ontwikkeld door maatschappelijk werkers die uitgingen van het adagium
dat hulpverlening bovenal een samenwerkingsproject is tussen hulpverlener en cliënt. Werkers
zetten daarbij in op het activeren van cliënten.
Social casework in de 21e eeuw in Vlaanderen
Social casework is een methode die binnen het maatschappelijk werk werd ontwikkeld
Is gericht op problematische situaties waarin personen, gezinnen en groepen zich bevinden,
op een procesmatige wijze vanuit een bepaalde plaats (of organisatie) te beïnvloeden
(saneren, handhaven, veranderen)
Door gebruik te maken van hulpbronnen in de micro-, meso- en de macro-omgeving en
waarbij de relatie een essentiële rol speelt.
Is een praktijktheorie (Snellen, 2007)
o Die zowel gebruik maakt van diverse psychologische theorieën zoals het
psychodynamisch, het leertheoretisch, het ecologisch, het systemisch, het
contextueel referentiekader (Snellen, 2007; Howe, 2009),
o Aangevuld met inzichten uit pedagogie, sociologie en filosofie.
Ook vandaag blijft deze eclectische opstelling verdedigbaar Eclectisch verwijst naar een
“kiezende” benadering:
o op systematische wijze elementen uit diverse referentiekaders, scholen en theorieën
samenbrengen in een model van hulpverlenen dat hierdoor beter aansluit bij de
hulpvrager, de hulpvraag en de hulpverlener en diens organisatie (Snellen, 2007).
Wat werd toegelaten in de praktijktheorie? De pioniers hadden het selectiecriterium zeer
pragmatisch en beknopt geformuleerd: “it works!” of een meer kritische variant “it works?”.
Social casework focuste op de concrete casus en ging dus op zoek naar wat “werkte” in de
praktijk. De methode ontwikkelt zich vanuit een reflectie op praktijkcasussen.
Wat werkt?
Dit blijft nog steeds een insteek in het maatschappelijk werk.
Sjef de Vries (2007) Wat werkt? De kern en de kracht van het maatschappelijk werk.
Sjef de Vries geeft een kritisch overzicht van de huidige wetenschappelijke stand van zaken in
dit boek met betrekking tot de vragen:
o Wat werkt er in de hulpverlening?
o Is het de methode of is het de relatie met de cliënt?
o Hoe belangrijk is de motivatie van de cliënt?
o Wat is de invloed van de hulpverlener?
o Hebben Bewezen Effectieve Methoden inderdaad meer effect?
3
, Social casework in de 21e eeuw in Vlaanderen
Naast psychologische referentiekaders, hebben ook sociologische referentiekaders, zoals het “radical
social work” en het “critical social work” de methodiek anders gekleurd.
Twee accenten blijven echter overeind:
het gezinsgericht werken
het omgevingsgericht werken
De social caseworker heeft oog voor de persoon en diens gezin en voor de ruimere omgeving. De
wijze waarop met de omgeving gewerkt wordt, verschilt naargelang van het onderliggende
referentiekader.
Anderzijds blijken sommige basisinterventies toch gemeenschappelijk:
de heilzame invloed van de relatie tussen de maatschappelijk werker en de cliënt of
het beklemtonen van de sterktes en de kracht van de cliënt en omgeving
vormen in diverse modellen en concepten een essentiële basis.
De concrete interventies van een social caseworker laten grote verschillen zien.
Soms is de social caseworker een non-directieve gids bij hulpvragers. De social caseworker
die vooral luisterend en empathisch counselt, is echter slechts één kant van de medaille,
Op andere momenten treed de social caseworker op aal een directief sturende coach en
kritisch klankbord voor hulpvragers. De normerende, confronterende en begrenzende social
caseworker eist een rechtmatige plaats op in de methodiek.
Soms moedigt de social caseworker de mensen aan tot zelfwerkzaamheid, tot actie, maar in
crisissituaties zal de social caseworker zelf een aantal acties ondernemen.
Social casework is een methode en een methodiek.
Een methode wil zeggen dat het gaat om een systematiek van werken, doelgericht en
procesmatig.
De methodiek betekent de leer van een dergelijke methode. Deze leer zal aandacht schenken
aan diverse stappen in het proces, aan de manier waarop deze verlopen, de technieken, de
strategieën die worden ingezet.
Maar een methode bestaat niet louter uit technische en instrumentele aspecten, het gaat ook om
visie en waarden die dominant (of getolereerd) worden in een maatschappelijke context.
Als maatschappelijk werkers spreken over een proces dan bedoelen ze daar vaak een geheel van
persoonsgerichte en taakgerichte activiteiten mee die gedurende een korte of langere periode ten
behoeve van een cliëntsysteem met de cliënt en diens omgeving worden opgezet.
Deze combinatie van activiteiten wordt telkens op maat gesneden van de hulpvraag of de casus. Dit
maatwerk leidt dan telkens toe een ander procesverloop. Een professioneel maatschappelijk werker
is iemand die op elke situatie verschillend reageert en toch adequaat handelt (Van der Laan, 2006).
4
