RELIGIE, ZINGEVING EN
LEVENSBESCHOUWING
ANNEMIE DILLEN
, H0: OVERZICHT VAN HET VAK
INLEIDING
• Algemene doelstellingen:
– Inzicht geven op LB kwesties, wat bijdraagt aan de identiteit als tandarts als dienst van de samenleving.
– Persoonlijke, kritische interpretatie van religie, LB en zingeving.
– Leren omgaan met kwesties over religie, LB en zingeving in de tandartspraktijk/het leven.
– Mening vormen over eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid, door kritische reflectie over maatschappelijke en LB visies.
• Omkadering van het vak:
– Te midden van een gedetraditionaliseerde en plurale context:
➢ Steeds meer detraditionalisering tegenwoordig.
➢ Wel nog steeds religie aanwezig (niet louter atheïsme), in zeer diverse vormen.
➢ Individu heeft geen vastomlijnde LB identiteit meer. Moet nu eigen LB keuzes maken, in kader van de veelheid aan
zingevingsperspectieven (pluralisme).
➢ Steeds meer terugdringing religie en zingeving naar privésfeer (privatisering). Mensen zijn minder geneigd LB argumenten in
publiek te uiten (druk cultuur/samenleving/economie). Het publieke forum is een LB pluralisme met tolerantie voor diversiteit.
– Studenten een algemeen-menselijke vorming bieden:
➢ Door terugdringen religie, zingeving en LB naar de privé, kunnen mensen ook minder redelijk communiceren/reflecteren over LB.
➢ Student moet leren professioneel, sociaal en persoonlijk leren omgaan met LB kwesties.
– Gebaseerd op het nastreven van LB reflectie:
➢ Student aanzetten tot kritische LB reflectie.
➢ Bewustworden van de rol van LB in eigen vakgebied en de actuele LB.
➢ Bewustwording van eigen LB keuzes en daar kritisch over nadenken. (Want nu wordt onze LB gevormd door onbewuste
vooronderstellingen en sterk beïnvloed door buitenaf ⇒ we moeten zélf ons oordeel vellen.)
– Aan de hand van een confrontatie met het christelijk geloof:
➢ Kennismaking met centrale bronnen, thema’s en praktijken uit het christelijk geloof.
➢ Confrontatie met christelijke geloofstraditie ⇒ reflectie op eigen positie daaromtrent.
➢ Met respect voor pluraliteit aan LB posities. Christelijk geloof als uitgangspunt voor confrontatie met diversiteit.
• Over spiritualiteit/spirituele dimensie/spirituele zorg/zinzorg:
– Spiritualiteit omvat:
➢ Verbondenheid/relationaliteit + zingeving. Zich verbonden weten met zichzelf.
➢ Soms ook in verwijzing naar transcendenta.
➢ Altijd over persoonlijke beleving (al dan niet gedeeld met anderen), niet over theorie/opvattingen.
– Spiritualiteit is dynamische dimensie van leven die verband houdt met manier waarop personen, individueel/in gemeenschap, betekenis,
richting en transcendentie ervaren, uitdrukken en/of zoeken en naar manier waarop ze zich verbinden met moment, zichzelf, anderen,
met natuur, het betekenisvolle en/of het heilige. Spiritualiteit wordt uitgedrukt in overtuigingen, waarden, tradities en praktijken.
– Spirituele dimensie: soms specifiek domein verwijzend naar relationaliteit/zin en soms ook specifiek naar transcendentie.
– Spirituele zorg: zorg voor specifieke spirituele dimensie, maar met aandacht voor fysieke, psychische, sociale…
• Meaning in life en meaning of life:
– Meaning of life: zie meer filosofisch/theologisch/LB discours. Bv. anderen gelukkig maken, zichzelf zo goed mogelijk ontwikkelen.
– Meaning in life: meer dagdagelijkse vinden van zin, ervaringen van zin te midden van het leven. Bv. patiënt gelukkig maken, mogen
studeren, sportprestatie, terug kunnen proeven na covid…
, H1: TANDARTS ZIJN EN ZINGEVING
INLEIDING
BASISVRAGEN
• Basisvragen:
– Waar vind ik ‘zin’ in mijn leven? Welke rol speelt mijn beroep als TA hierbij?
– Hoe kan ik meer zicht krijgen op wat patiënten bezighoudt in hun leven en welke rol tand/lichaamszorg in het algemeen daarbij inneemt.
– Hoe kan ik ‘zinverlies’ en copingsmechanismen van mensen begrijpen? Wat leer ik daaruit ifv mijn eigen functioneren als tandarts, de
zorg voor mezelf en voor patiënten?
➢ Hoe gaan de patiënten om met dat zinverlies?
➢ Hoe ga je daar als TA het best mee om?
– Hoe kan ik als tandarts oog hebben voor ‘diepere vragen/opmerkingen’ van patiënten?
Verwerkingsvragen:
– Schrijf voor jezelf neer wat volgens jou bronnen van zingeving zijn voor mensen; anders gezegd: waar vinden mensen zin?
– Kan je de vraag ook voor jezelf beantwoorden?
– Denk na over de vraag of (en zo ja, hoe) zingeving een rol speelt in de zorg van mensen voor hun tanden.
– Denk nu aan een situatie die je meemaakte met een patiënt als student-tandarts: heb je ooit gemerkt dat één van de patiënten kampte
met vragen rond zingeving. Zo ja, hoe merkte je dat en hoe heb je gereageerd? Zo nee, welke aspecten spelen volgens jou een rol in het
al of niet opmerken van vragen rond zingeving?
RELFECTIE UIT DE LES
• Link zelfzorg en zingeving:
– Gaat op in beide richtingen: meer van A – meer van B, minder van A, minder van B – en omgekeerd.
– Maar geen absolute bron van zingeving. De zorg voor het lichamelijke is één zinsbron.
– Zorg voor tanden: kan bijdragen aan/beïnvloed worden door zingeving op:
➢ Fysiek vlak: geen pijn, functioneel.
➢ Psychisch vlak: goed voelen (angstig/trots), identiteit.
➢ Sociaal vlak: aanvaard worden, sociale contacten kunnen hebben.
➢ Spiritueel vlak: zin ervaren door zorg voor zichzelf, zich verbonden weten met anderen, zichzelf. Hier ook transcendente aspecten:
bv. God zal het wel oplossen; er zijn belangrijkere dingen in het leven, God heeft het zo gewild; wat ik meemaak is een beproeving
van God, of: God verwacht dat ik goed voor mezelf zorg…
Verschillend, mede afhankelijk van waar men meeste waarde aan hecht (bv. schoonheid, gezondheid, erbij horen, zichzelf zijn…).
Algemene patronen en waarden zijn niet louter individueel bepaald: mede afhankelijk v tendensen in samenleving rond schoonheid bv).
• Voordelen van ingaan op zinvragen in medische context:
– Belang van contact/zich gehoord weten (voor pt). Zich rustiger voelen. Dingen anders kunnen bekijken (‘reappraisal’). Hoop krijgen…
– Vaak ook positieve ervaring voor tandarts zelf. Ik kan iets betekenen voor iemand anders.
– Mogelijk zinvollere/efficiëntere behandeling. Bv kankerpatiënt die nog maar 2 maand te leven heeft en enkel tandextracties wil. Of bv
iemand terminaal die nog allerlei behandelingen wil ondergaan om een bepaal doel te hebben. Ook al is dat niet het conventionele BP.
1
, EXA: Bespreek de rol van de TA bij het bespreken van zinvragen/spiritualiteit (les).
• Rol van de tandarts bij het bespreken van zinvragen/spiritualiteit:
– Gevoelens van machteloosheid en andere zijn oké en pastores en psychiaters voelen zich ook wel eens machteloos. Onder ogen zien en
erkenning geven aan deze gevoelens/machteloosheid. Het is niet omdat je je machteloos voelt, dat je ook defacto machteloos bent.
Elke kleine handeling, vraag of opmerking kan een wereld van verschil maken voor een patiënt.
– Actief luisteren om zinvragen (tragere/diepere vragen) detecteren. Mensen motiveren om te spreken, tijd nemen en doorvragen.
– Belang van erkenning geven: bv. mensen die zeggen dat ze prothese/gebit niet poetsen omdat leven geen zin heeft/ze worstelen met
verdriet/… Erkenning geven voor hun moeilijkheden en zelf laten zoeken naar kleine, haalbare oplossingen.
– Patiënten zelf laten zoeken naar waar ze kracht uit putten/wat zou kunnen helpen.
– Vragen naar beleving.
– Dat is inderdaad een moeilijke vraag.
– Ik zie/merk dat…
– Je hoeft niet voor alles een antwoord te hebben.
– Opgelet met standaardantwoorden of te snel zeggen ‘focus maar op het goede’. Belangrijk om te zeggen, maar pas in tweede instantie.
– Opgelet met te gemakkelijk oplossingen aanreiken.
• Praktisch:
– Aanleiding/hoe:
➢ Bv bij begin consultatie: hoe gaat het met u vandaag?
➢ Bij bepaalde vaststellingen zoals bv ontstoken tandvlees: is het voor u moeilijk om te poetsen?
➢ Plotse verandering in tandhygiëne.
➢ Tijdens de behandeling zelf (bv. tranen) omwille van tijd voor reflectie/confrontatie met zichzelf.
➢ Lichaamshouding/concreet gedrag/voorkomen: non-verbale signalen…
– Doorverwijzen indien nodig: vragen of ze ergens terecht kunnen.
– Individuele verhalen: verhalen loslaten of anders vasthouden, niet alle gevoelens opslorpen als spons. Meenemen in profetisch spreken:
vanuit ervaringen je verontwaardiging uiten naar brede samenleving, collega’s, studenten in opleiding in de toekomst…
• Struikelblokken bij het ingaan op zinvragen:
– Onvoldoende tijd.
– Niet opmerken van de dieperliggende vraag en het aanbieden van een praktisch (tandheelkundig) antwoord. “Het is nodig om beter te
kunnen eten/kauwen/infecties te vermijden/…”
– Niet doorvragen (vergeten of niet willen). Bv. bij antwoord op vraag ‘hoe gaat het’ komt een antwoord over tanden, daarna nog mogelijk
om verder te vragen ‘en voor de rest?’
– Eigen angst: hoe reageren? Wat doet dit met mij? Heb ik wel een oplossing? Wat als patiënt emotioneel wordt?
➢ Ik kan me dit moeilijk voorstellen. Ik heb dit nog niet meegemaakt. Cf leeftijdsverschil.
➢ Het gaat er over dat je bereid bent om te horen hoe patiënten het zelf beleven (empathie). Het is onmogelijk om alles meegemaakt
te hebben en de eigen ervaring is ook niet altijd dezelfde als die van de patiënt.
➢ De kans dat de patiënt dieper in de put geraakt door erover te spreken is kleiner dan de kans dat de patiënt er mee geholpen wordt.
– Overtuiging: “schoenmaker blijf bij uw leest”, zit de patiënt hierop te wachten? Problemen oplossen, dat gaat hier toch niet?
– Gevoelens van antipathie (zie hoofdstuk hierover).
2
