NIEUWS EN JOURNALISTIEK
LES 1: INLEIDING
Doelstellingen
o De voornaamste theorieën over de constructie en effecten van nieuws en journalistiek
Nieuwswaardetheorie, gatekeepingtheorie, bronnentheorie, objectiviteitstheorie,
framingtheorie, agendasettingtheorie
o Verschillende benaderingen en stromingen binnen de jounalistiek
o Economische, politieke, sociale en technologische invloeden op journalistiek
o Actuele debatten over nieuws en journalistiek
Examen
o Mondeling examen: even tijd om voor te bereiden, dan 15 min om uit te leggen
o Syllabus staat op Blackboard
Lessen
o Slides komen op voorhand online
o Mogelijkheid om live ook les te komen volgen, maar blijft altijd online
o Teksten online die ook te kennen zijn Wekelijks te lezen (16 teksten die vanbinnen en
vanbuiten gekend moeten zijn!!!!)
Teksten en video’s tijdens de les moeten enkel gekend zijn voor wat er in de les over gezegd
wordt
o Video’s online zijn ook te kennen
o Er zijn debatten, maar dat is geen verplichte leerstof
LES 2: NIEUWSGEBRUIK, MEDIAVERTROUWEN, NIEUWSGELETTERDHEID
NIEUWSGEBRUIK
Trends in nieuwsconsumptie
o Imec digimeter
Jaarlijkse survey bij panel van 2754 Vlamingen (15+)
Uitgevoerd door onderzoeksgroep Imec-MICT-UGent
www.digimeter.be
Resultaten Je moet ongeveer de procenten vanbuiten kennen
88% consumeert dagelijks nieuws
Nieuwsgebruik is cross-mediaal: veel verschillende platformen
Papier digitaal (smartphone is het belangrijkste medium)
Tv (en radio) houdt stand
Nieuwsgebruik is mobiel (smartphone) We zijn geïnteresseerd in onze netwerken,
maar daar wordt hier en daar nieuws op gegooid
Digitaal nieuwsgebruik vooral via nieuwssites en -apps
Opmars ‘social’ en ‘search’
41% raadpleegt dagelijks nieuws via sociale media
28% via zoekmachine (opzoeken of dubbel checken)
12% via messaging apps
24% betaalt (nog) voor nieuws
Hoe ouder, hoe hoger de betaalbereidheid
o Digital news report
Jaarlijkse survey in 40 landen wereldwijd
, Gecoördineerd door Reuters Institute for the Study of Journalism, University of Oxford
www.digitalnewsreport.org
Reuters Institute Digital News Report 2019 Filmpje nog eens bekijken voor examen
Corona
Wantrouwen in de media
Helft van de mensen is bezorgd om wat echt en wat fake is van online nieuws
Social media use is toegenomen om informatie te vergaren
Nieuws heeft heel belangrijke rol gespeeld tijdens de Coronapandemie
Klassieke media vertrouwt men wel meer dan nieuws op sociale media
Al de volgende paradoxen zijn wel logisch te verklaren
Beperkte bereidheid om te betalen voor nieuws ↔ hoge verwachtingen t.a.v.
betrouwbare en kwaliteitsvolle journalistiek (paradox 1)
Ook digitaal nieuwsgebruik concentreert zich rond klassieke nieuwsmerken (mensen
hebben een beperkte tijd, dus kiezen 1 groot ding uit = informatieovervloed,
aandachtseconomie) ↔ groeiende kritiek op mainstream-media (paradox 2)
Laag vertrouwen in nieuws via sociale media ↔ toenemend nieuwsgebruik via gesloten
groepen en messaging apps (paradox 3)
Hoog nieuwsgebruik (‘always-on’) ↔ ‘news fatigue’ en (poging tot) nieuwsvermijding in
een tijd van nieuws-overvloed (paradox 4)
3 fenomenen gelinkt aan digitaal nieuwsgebruik
o Informatie-overload en ‘News fatigue’
is de grootste onopgemerkte verslaving van onze tijd. is onze belangrijkste verbinding met de
wereld om ons heen. beïnvloedt onze opvattingen en onze blik op de wereld. Is niet zomaar
een blik op de wereld. gaat, op een enkele uitzondering na, altijd over uitzonderingen. is op
verschillende manieren extreem repetitief
“Het dagelijkse nieuws leidt ons af van waar het nu echt om draait, het maakt ons depressief
en het laat onze wilskracht verdwijnen.”
Bevestigingsbias
Beschikbaarheidsbias
Negativity bias: we zijn geneigd om voornamelijk te rapporteren over dingen die slecht
aflopen (vanuit psychologie verklaart: rapporteren over dingen die ongewoon zijn, want di
waarschuwt voor mogelijk gevaar) (verklarig vanuit pers: 4de macht, controleren de
uitvoerende macht, politieke en wetgevende macht)
o Wantrouwen in media en mediakritiek Artikel Ike Picone & Ruben Vandenplas
VUB SMIT Policy Brief #27: ‘In news we trust.’
Gebaseerd op data van het Digital News Report
Analyse van de Belgische cijfers
Vertrouwen in nieuwsmedia in België nog relatief hoog
Significante regionale verschillen: Vlaanderen > Wallonië
Significante leeftijdsverschillen: 35+ > 35- (wantrouwen ligt vooral bij jongere generatie,
maar kan ook komen omdat die kritischer zijn of meer nieuwsgeletterdheid bezitten)
Is verschil in vertrouwen in media in algemeen en nieuws dat je gebruikt
Heeft te maken dat wij een sterke openbare omroep hebben
We hebben allemaal veel Vlaamse mediabedrijven op een kleine oppervlakte, dus we zijn
wat verwend op vlak van nieuwstitels
Vertrouwen in klassieke nieuwsmedia veel hoger dan vertrouwen in sociale media
62% zegt dat ze hun online nieuwsconsumptie deels aanpassen (extra info opzoeken,
vooral betrouwbare nieuwsoutlets volgen, etc.) belang van media- en
nieuwsgeletterdheid (op bewuste manier om met nieuws om te gaan)
Tevredenheid over de manier waarop media hun informatieve rol vervullen
, Mensen met ideologisch links profiel iets positiever dan mensen met rechts profiel,
maar verschillen minder groot dan in andere landen
Ook opleidingsniveau heeft een invloed op de perceptie Hoger diploma zijn
meestal positiever over de informatieve rol van de media dan lager opgeleiden
o Verwarring en nood aan nieuwsgeletterdheid
Mediageletterdheid/mediawijsheid
Zie Kenniscentrum Mediawijsheid: www.mediawijs.be
Hoe je omgaat met nieuws
Mediawijsheid = ”als individu de nodige kennis, vaardigheden en attitudes
(competenties) hebben om je actief, creatief, kritisch en bewust te bewegen in een
gemediatiseerde samenleving met het oog op je maatschappelijke participatie.”
Mediawijs-competentiemodel: nuttig, omdat het mooi overlapt met de definitie uit het
artikel over news literacy behavior
Nieuwsgeletterdheid
Als je dit hebt, zou dat kunnen leiden tot nieuwsgeletterd gedrag vertonen (zijn wel 2
verschillende dingen! Niet omdat je nieuwsgeletterd bent, dat je u effectief zo gaat
gedragen!) Maar inentie zal hoger liggen (theorie van gepland gedrag)
Uitgangspunt = Nieuwsgeletterdheid als middel (in strijd tegen fake news), niet als doel
op zich. Kennis, vaardigheden en attitudes nieuwsgeletterdheid gedrag: kritische en
bewuste omgaan met nieuws en informatie.
Cfr. Theorie van Gepland Gedrag
NEWS = elke vorm van accurate informatie die beslissingen rond persoonlijke en
maatschappelijk kwesties faciliteert, waardoor mensen de mogelijkheid hebben tot
participatie aan de samenleving Nieuws is breed gedefinieerd
NEWS LITERACY = de kennis van de persoonlijke en sociale processen waardoor nieuws
wordt geproduceerd, verspreid en geconsumeerd, en de vaardigheden die gebruikers
toelaten om een zekere controle te houden over die processen
NEWS LITEARCY BEHAVIORS = nieuws consumeren (exposure); evalueren/herkennen (bv.
identificatie van misinformatie); verifiëren (en bekritiseren) = de toepassing van NL
5 C’s van News Literacy
Context: kennis en skills m.b.t. sociale, juridische en economische context waarin
nieuws gemaakt is
Creatie: kennis en skills m.b.t. journalistieke productieproces en hoe nieuws
gemaakt wordt
Content: kennis en skills m.b.t. het herkennen van wat nieuws(waardig) is en van
framing
Circulatie: kennis en skills m.b.t. de verspreiding en effecten van nieuws
Consumptie: kennis en skills m.b.t. motivaties voor nieuwsgebruik, -verwerking en
selectieve blootstelling
Theorie van Gepland Gedrag (TPB) als schakel tussen NL en NLB Belang van:
Attitudes tegenover NLB (gepercipieerd voordeel, plezier, belang)
Sociale normen: hoeveel belang je omgeving volgens jou hecht aan NLB (bv.
burgerschap) Sneller of voorzichtiger zijn om dingen te delen en in u
nieuwsgedrag
Gepercipieerde controle over het eigen gedrag (zelf-efficiëntie, tijd & middelen)
, Nieuwgeletterdheid is een voorwaarde, maar niet de verklaring voor News Literacy Behaviors
Vanuit dit model vragen ze om empirisch onderzoek uit te voeren (in welke mate heeft het invloed?
Wat heeft de sterkste invloed)
LES 3: NIEUWS EN ‘FAKE NEWS’
VIDEO: FAKE NEWS – WELK NIEUWS MOGEN WE NOG GELOVEN?
Actualiteit
o Onderzoek naar onpartijdigheid van het VRT-aanbod
Longitudinaal onderzoek
De keuzes die VRT maakt, lopen redelijk gelijk met de keuzes van VTM.
o Nieuws?
Verslag van het vorige artikel: eerder verdraait naar rechtse visie
Kop klopt niet: er is geen sprake van discriminatie (moet doorgetrokken worden naar alle
mediagebruikers) en de quote komt niet aan bod in het rapport en “te weinig” is een
waardeoordeel, dus daarom komt het niet van het onafhankelijke rapport
Is dit dan fake news? Nee, is een vorm van misinformatie en malinformatie en framing,
slordige journalistiek vooral
Waarom hoog wantrouwen?
o Clickbait
o Anders formuleren wat je gezegd hebt
o Koppen die niet overeen komen met de inhoud
o Je hebt er geen controle over
Bron van foute informatie
o Social media
o Politiekers
Nadelen fact checkers
o Vergt veel tijd Journalisten moeten zelf toch fact checkers zijn?
o Je komt altijd te laat Nieuws is al verspreid
o We kennen de effecten van factchecking nog niet
Clickbait
o
