VOLWASSENENPSYCHIATRIE
Door dr. Stephan Claes (psychiater in Kortenberg), Dirk De Wachter en Elske Vrieze.
Cursus is zo klinisch mogelijk (medisch + onze rol als psychotherapeut)
EXAMEN:
− Wordt anders dan vorige jaren
− Theorie maar ook klinischer, we krijgen ook een casus met een paar vragen (we gaan in gesprek zoals
onder collega’s) → ‘Wat is de diagnose?’, ‘Wat is de behandeling?’, ‘Hoe zou je dit aanpakken?’
− Drie professoren zijn aanwezig, je krijgt van alle drie vragen, door alle drie afzonderlijk gequoteerd (dr.
Claes geeft helft punten, rest verdeeld onder andere twee profs)
− Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding
− Leerstof = slides en wat er in de lessen verteld wordt (geen extra studiemateriaal voor de rest)
, Les 1: Psychose en schizofrenie
Psychose als symptoom
Wat is een psychose?
− Stoornis in de waarneming (hallucinaties)
o Auditief: heel frequent, stemmen horen (bv. een stem die je commentaar geeft of je beledigt,
dit kan een onbekende of bekende stem zijn), typisch voor schizofrenie
o Visueel: vaak bij delirium en dementie
o Tactiel: eerder zeldzaam
o Olfactorisch: reuk, eerder zeldzaam
o Gustatorisch: smaak, eerder zeldzaam
Komen in Gradaties voor (het begrip hallucinatie is niet zo strikt afgelijnd, het betekent simpel
gezegd: ‘Iets zien wat er niets is’) → zie verder
− Stoornissen in de inhoud van het denken (wanen)
o Betrekkingswanen: typisch voor schizofrenie, je denkt dat alles over jou gaat (bv. de televisie
praat tegen jou, iemand doet een trui aan om jou een boodschap te geven…)
o Achtervolgingswanen: kan in veel aandoeningen (schizofrenie, delier...)
o Nihilistische wanen/ondergangswanen: je denkt dat alles kapot is, dat de wereld vergaat, dat je
zelf al niet meer bestaat, alles is leeg (vaak bij psychotische depressie, in het verlengde van
depressief denken komt er een depressieve psychose)
o Grootheidswanen: typisch voor manische patiënten (bv. denken dat je de muziekindustrie gaat
veroveren)
o Erotomanie: iemand beeldt zich in dat een ander verliefd op hem of haar is, romantische
gevoelens koestert of openstaat voor romantische toenadering
− Stoornissen in de vorm van het denken:
o Gedachtenstroom
o Coherentie van het denken
o Symbolische betekenis: neologismen, concretismen…
Dit is soms een subtielere uitingsvorm van een psychose, je gaat van de hak op de tak en
vertelt de dingen vaak ongestructureerd
WAARNEMINGSsstoornissen in gradaties
Illusie/pareidolie = een externe stimulus is aanwezig, meestal vluchtig, droomachtig. Er is dus wel iets, maar je
neemt het anders waar.
Hallucinatie = geen herkenbare externe stimulus, elk zintuig kan betrokken zijn. Er is geen echte bron van iets
waaruit het zich vervormt.
DENKstoornissen in gradaties
Komen in gradaties voor:
− Overwaardige ideeën: inhoud van het idee is nog min of meer realistisch maar het weegt ‘te zwaar’, de
elementen die in een andere richting wijzen worden onvoldoende gezien door de patiënt
− Waanachtige ideeën: de inhoud van de ideeën zijn absurd, onrealistisch, maar andere personen
kunnen nog aan het twijfelen gebracht worden over de echtheid ervan
− Wanen: inhoud van de ideeën zijn absurd, onrealistisch en andere personen kunnen niet aan het
twijfelen gebracht worden over de echtheid ervan
Opm. wanen komen vaak voor bij depressie:
− Waanachtige ideeën zoals ‘ik ben niks waard’, ‘ik heb schuld aan deze pijn’, .. = cognitieve therapie kan
nog helpen, het is nog bespreekbaar
− Wanen zoals ‘de wereld gaat kapot door mij’ = cognitieve therapie kan niet meer helpen
1
,Psychose als symptoom in veel ziektebeelden
Een psychose is een symptoom en geen syndroom. Het is geen ziektebeeld, maar wel een symptoom van een
ziektebeeld. Heel veel aandoeningen in de psychiatrie gaan gepaard met psychose als symptoom. Het meest
klassieke bij een psychose is een stoornis in de waarneming en hierbij kunnen alle zintuigen betrokken zijn.
Psychose als symptoom in veel ziektebeelden:
− In primair psychotische stoornissen zoals:
o Schizofrenie
o (Schizofreniforme stoornis, vaag begrip dus minder gebruikt)
o (Schizoaffectieve stoornis, vaag begrip dus minder gebruikt)
o Waanstoornis
Zie verder
o Kortdurende psychotische stoornis (bv. na een festival, kan ook door slaapdeprivatie)
− In andere stoornissen
o Bipolaire stoornis (manische én depressieve fase)
▪ Bipolair I: depressie en manie
▪ Bipolair II: depressie en hypomanie (voelt als manie, maar minder krachtig)
o Depressie
o Psychose door alcohol/drugs (intoxicatie of onttrekking)
o Acute verwardheid (delier)
Waanstoornis
Een waanstoornis treedt meestal pas op rond middelbare leeftijd of later. Hierbij is er sprake van een goed
uitgewerkt gedetailleerd waansysteem (bijna altijd paranoïde van inhoud). Het algemeen functioneren blijft
meestal redelijk bewaard. Daarnaast is het perfect mogelijk om een gesprek aan te gaan over andere thema’s.
Deze mensen hebben geen ziekte-inzicht. Ze komen pas in contact met de hulpverlening wanneer er
gedragsproblemen optreden (bv. veelvuldig klacht neerleggen, aluminiumfolie op ramen kleven, anderen
uitschelden op straat …). Vaak redelijk resistent tegen behandeling met antipsychotica (ze zijn zeer moeilijk te
behandelen, zijn ziek maar niet gevaarlijk dus een gedwongen opname beter niet doen, zijn vaak niet bereid om
medicatie te neme). We onderscheiden verschillende types: erotomaan, grandioos, jaloers, paranoïde en
somatisch.
kortdurende psychotische stoornis
= De aanwezigheid van wanen, hallucinaties, incoherente spraak of gedesorganiseerd / catatoon gedrag 1
gedurende minstens één dag, maar korter dan één maand.
We kunnen drie types van mekaar onderscheiden:
− Als reactie op een stressor (korte reactieve psychose)
− Zonder duidelijke stressor
− In het postpartum (na de bevalling)
De ziekte schizofrenie
(Merk op: vreemde term want betekent letterlijk gespleten geest, dit heeft geleid tot misverstanden in de
volksmond)
Dementia praecox
Emil Kraepelin
= Grondlegger van de psychiatrische diagnostiek. Hij beschreef schizofrenie al in 1700, de
basisprincipes in DSM vallen hier nog steeds op terug. Emil noemde schizofrenie ‘Dementia praecox
(vroegtijdig)’ (te onderscheiden van manisch-depressieve ziekte) omdat de patiënten jong ziek
werden en er cognitieve achteruitgang was → legde de nadruk op chroniciteit (langdurig) en
cognitieve dysfunctie.
1
Sommige mensen met katatonie blijven bijvoorbeeld in een bepaalde houding staan en reageren niet meer op hun
omgeving, terwijl andere mensen juist doelloze bewegingen maken.
2
, ‘Gruppe der schizophrenein’
Eugen Bleuler
= hij kwam tot de conclusie dat er niet altijd dementie of cognitief verval optrad en dat er niet altijd
symptomen in de jeugd optraden. Ook kwam hij erachter dat de prognose (verloop) wisselend was.
Deze bevindingen publiceerde hij in het boek ‘Dementia praecox oder Gruppe der Schizophrenien’,
waarmee hij de aandoening definitief de naam schizofrenie gaf.
Schizofrenie volgens de DSM
De symptomen moeten minstens 6 maanden duren (zie: criterium C), belangrijk om de patiënt voldoende lang te
observeren en te kijken hoe de zaak evolueert alvorens er een term op te plakken (!).
A. Kenmerkende symptomen: Twee of meer van de onderstaande symptomen die ieder optreden gedurende
een significante tijdsduur in een periode van een maand. Minstens één ervan moet (1), (2) of (3) zijn:
1. Wanen
Positieve 2. Hallucinaties
symptomen 3. Gedesorganiseerde spraak (bijvoorbeeld ontsporend of onsamenhangend)
4. Ernstig gedesorganiseerd of catatoon gedrag
5. Negatieve symptomen (affectieve vervlakking of initiatiefverlies)
NB: Er is slechts één symptoom uit categorie A vereist als de wanen bizar zijn, als de hallucinaties doorlopend
commentaar geven op het gedrag of de gedachten van de persoon of als twee of meer stemmen met elkaar
spreken.
B. Sociale/beroepsmatige dysfunctie
C. Duur: doorlopende tekenen van de stoornis gedurende minimaal zes maanden.
D. Uitsluiting van schizo-affectieve stoornis en stemmingsstoornis2
E. Uitsluiting van middelengebruik/somatische aandoening
‘First rank symptoms’ van Kurt Schneider
Als je één deze first rank symptomen (FRS) opmerkt bij een patiënt is de kans groot dat het om schizofrenie gaat:
− Auditory hallucinations: stemmen die commentaar geven, beschuldigen…
− Broadcasting of thought: gedachten worden uitgezonden via de radio, zijn zichtbaar voor iedereen,
liggen open… Bijzonder beangstigende gedachte waardoor de patiënt vaak in paniek schiet.
− Controlled thought: gedachten worden van buitenaf opgedrongen, gestuurd, onderbroken,
weggenomen…
− Delusional perception: normale waarneming krijgt bijzondere betekenis en wordt geïncorporeerd in
waansysteem
Kenmerken van schizofrenie
Schizofrene patiënten zullen zelf vaak hulp zoeken. Deze mensen zullen dan niet zeggen: ‘Ik heb wanen’, maar
wel: ‘Er gebeurt iets raars in mijn hoofd’. Het is dan ook niet zo moeilijk om deze mensen in de hulpverlening te
krijgen aangezien ze actief op zoek zijn naar hulp.
Schizofrenie komt voor bij 0,3-1% van de bevolking (ongeveer 0,6% dus 60 000 – 70 000 mensen in België). Het
is aanwezig in alle culturen en socio-economische groepen. Het begint gewoonlijk op jongvolwassen leeftijd
(tussen 17 en 30 jaar). De onset bij vrouwen is gemiddeld 3-5 jaar later dan bij mannen? (vraagteken, want dat
weten we niet zeker). Het kent zeer ernstige consequenties, het verloop is wisselend.
2
Een schizo-affectieve stoornis is een psychische aandoening die zowel kenmerken heeft van schizofrenie als van
een stemmingsstoornis. Een patiënt heeft dus niet alleen klachten over wanen, hallucinaties en verward denken, maar ook
over manische buien en klinische depressie. Stemmingsstoornis is een verzamelnaam voor psychische aandoeningen waarbij
de gemoedsstemming of emotie van de patiënt ziekelijk is verstoord of niet past bij de situatie waarin de patiënt verkeert.
3
