Samenvatting omvat powerpoints aangevuld met notities uit de les. Daarbij heb ik deze verder aangevuld met het boek. De samenvatting bevat ook schema's en visuele voorstellingen om de leerstof beter te begrijpen. Achteraan staan ook de drie werkcolleges en de bijhorende notities uit die lessen. De ...
Deel 0: Algemene inleiding
Hoofdstuk 1: definitie van het strafrecht
Materieel is niet gelijk aan formeel strafrecht
Materieel strafrecht = het geheel van regels waardoor bepaalde gedragingen worden
strafbaar gesteld en gesanctioneerd
- Twee centrale begrippen: Misdrijven & Straffen
- Inhoud:
o Strafrechtelijke verantwoordelijkheid
o Algemene beginselen (poging en deelneming)
o Toepasselijke sancties (soorten en toemeting)
o Strafuitvoeringsrecht (tenuitvoerlegging strafrechtelijke sancties en maatregelen)
Strafprocesrecht = geheel van procedurele spelregems volgens wemle het materieel
strafrecht wordt toegepast
- Door wie en op welke wijze strafvordering wordt uitgeoefend
- Op welke wijze bewijs van misdrijf wordt geleverd
- Gericht op de overheid die belast is met de toepassing hiervan (ó strafrecht is vooral
gericht op burgers)
o Strafrecht is een sociaal controlemechanisme
Hoofdstuk 2: Historische ontwikkeling
1. ARCHAÏSCH
Geen strafrecht
- Primitieve maatschappij
- Talio-recht
o Oog om oog, tand om tand
o Recht wordt zelf in handen genomen
o Vergelding & verzoeking
o Geen proportionaliteit
o Recht van de sterkste
o Verzoening tussen (familie van) daders en (familie van) slachtoffer
ð Veiligheidsproblematiek = katalysator voor het ontstaan van idee van
overheidstussenkomst in de middeleeuwen
- Privé-aangelegenheid
- Albanië Reizen Waes: De Bloedwraak
o Eerste dag na moord mag er wraak worden genomen op de hele familie van
moordenaar, tweede dag na moord mag enkel moordenaar zelf gedood worden.
,2. MIDDELEEUWEN
ð Strafrecht is een vorm van publiekrecht (regelt recht tussen overheden of tussen
overheid en burgers)
Overheid (=feodale vorsten) als bemiddelaar
- Compositio
o Bloedgeld waarmee je de wraak afkoopt
o Materieel en/of moreel
o Voorloper schadevergoeding
- Fredus
o Vredegeld waarmee je de vorst vergoed voor schade
o Voorloper geldboete
Oud-Germaanse strafproces
- Passieve rechter
- Infamia-procedure
o De status van een persoon is doorslaggevend
o Conflict tussen dokter en ambtenaar.
§ Dokter werd aanzien als slachtoffer en ambtenaar als dader
- Bewijstlast lag biij beklaagde
o Zelf onschuld bewijzen
- Irrationele bewijsvoering
o Godsbewijzen
o Experimenten (met steen in het water, lot van God)
o Eedhelpers
o Reinigingseed
- Ongelijke & wrede straffen straffen
o Doodstraf, lijfstraffen (verminking) , vernederende straffen (burgerlijke dood,
verbanning …)
- Strafuitvoering openbaar
- Dit is de periode van de handafhakking en vierendelingen
Verandering dringt zich op
- Minder ernstige misdrijven à civiel strafproces
o Passieve rechter blijft
o Verdachte en OM op gelijke voet
o Bewijzen van schuld en onschuld
- Ernstigste misdrijven à Inquisitoire strafproces
o Voor de capitale misdrijven (veroordeeld met doodstraf, verbanning of lijfstraf)
o Actieve rechter (die ook OM is!)
§ Rechter gaat zelf op zoek naar de waarheid
o Bewijslast ligt bij vervolgende partij die bewijs van misdrijf moet leveren
o Aanpassing bewijsvoering
§ Godsbewijzen verboden
§ Infamia vervangen door waarheidsvinding
§ Overmatige focus op bekentenis
• Foltering aanvaard
, • Procedure liep ook uit de hand
- Aan de straffen veranderde niets
o Bleven wreed, ongelijk en willekeurig (niet op voorhand in wettekst)
o Toch konden sommige straffen worden afgekocht
3. VERLICHTING
Verlichtingsdenken
- Reageren tegen
o Willekeur van de rechters
o Wrede onderzoeksmethoden
o Wrede en ongelijke straffen
- Auteurs
o Montesquieu (trias politica)
o Locke – Rousseau (sociaal contract)
§ Fictief contract tussen burgers en overheid
§ Burgers geven deel van vrijheid op
§ Overheid neemt voor zich niet te mengen in leven van burgers als dat niet
nodig is
Magna Charta strafrecht
- Legaliteit
o Juridische basis voor overheidsoptreden (vooraf!)
- Proportionaliteit
o Hoegrootheid van de daad vs hoegrootheid van de reactie
- Subsidiariteit
o Inzetbaarheid van het strafrecht
o Strafrecht is ultimum remedium
ð Concrete vertaling naar strafrecht gebeurde door Beccaria
o Pleit voor rechten van de verdediging
o Zeer ccontroversieel in die tijd!
Franse revolutie
à “Revolutionair”strafrecht
- Déclaration des droits de l’homme et du citoyen
o Persoonlijke vrijheid
o Geen dwangmiddelen
o De drie beginselen van de Magna Carta
o Vermoeden van onschuld
o …
- Code Lepeletier (1791):
o Schaft inquisitoir systeem af
o Voert jury in
- Code Merlin (1795):
o MSR
o Mild
o Proportioneel
o Extreme toepassing legaliteitsbeginsels à vaste straffen (geen min of max)
,Codificaties van Napoleon
- Code pénal (1810): zwaar, ‘proportioneel’ min-max,
- Hij wou een hardere en strengere aanpak
- Wrede en vernederende straffen terug ingevoerd
- Wél beoordelingsmarge à Rechter keuze tussen minimum en maximum
~ Belgische onafhankelijkheid in 1830
à Eigen wetboeken moesten opgemaakt worden bij de onafhankelijkheid
4. VANDAAG: HUIDIGE STRAFRECHT IN BELGIË
Strafwetboek (1867)
- Ontwerp Haus en Nypels
- ≠ Châtel–D’Haenens (1979) | ontwerp Legros (1985)
o Sloegen er niet in om het wetboek in zijn totaliteit te herzien
- Wel Complementaire wetten
o Intrede Nieuw sociaal verweer
§ Aandacht aan omstandigheden
§ Streven naar resocialisering
- Wetsontwerp strafwetboek (boek I en boek II)
ð Het ad hoc wijzigingen van strafbepalingen is nefast voor de interne consistentie
o Ontstaan tegenstrijdigheden tussen bepalingen
o Hetzelfde geldt voor het formeel strafrecht!!
Wetboek van Strafvordering (1808)
- Wetboek Voorafgaande titel 1878
o Belangrijke bepalingen voor de toepassing van strafrecht van persoon en ruimte
- ≠ Bekaert (1974)
- ≠ Commissie Franchimont (1991)
- Wetsontwerp strafvordering (Prof Traest et al)
- Wetsontwerp nieuw wetboek
- Heden:: projecten niet gefinaliseerd
Hoofdstuk 3: Theorieën over het strafrecht
Verschillende functies ‘straf’:
a. Vergelding
- Onrecht vergoeden dat door misdrijf veroorzaak werd
- Daders sanctie opleggen die pijn doet (leed veroorzaken)
b. Verzoening
- Door bestraffing wordt leed door misdrijf hersteld (rechtvaardigheid geschied)
- Dader en slachtoffer met elkaar verzoend
- Bv. bemiddeling
c. Hersteld van de schade
- Herstelling van het door het misdrijf veroorzaakte leed
- Bv. verbeurdverklaring
,d. Algemene preventie
- Afschrikkende werking van straf ten aanzien van potentiële wetsovertreders
e. Bijzondere preventie
- Straf leert delinquent geen nieuwe misdrijven meer te plegen
- Maatschappij beschermen à delinquent uit maatschappij verwijderen
f. Resocialiserende werking
- Delinquent wederaangepast
- Sanctie is geen doel op zich (bestraffing), maar er wordt een ander door (sociale re-
integratie delinquent) nagestreefd
1. KLASSIEKE LEER
Principes:
- Mensbeeld: mens heeft vrije wil en kan zelf keuzes maken
o Dader draagt morele schuld
- Zonder schuld geen straf
o Geen vrije wil à geen straf (krankzinnigen, jongeren)
- Ernst van misdrijf à ernst van misdrijf + schuld van dader
- Kernprincipe: proportionaliteit
o Bestraffing moet in verhouding staan tot ernst van misdrijf
- Rechter à GEEN beoordelingsmarge
o Vaste straffen
“De ernst van het misdrijf wordt bepaald door de schade die het aanricht”
“De ernst van het misdrijf wordt bepaald door de schuld van de dader”
à Geen vervolgingsbeleid
à Geen appreciatie door de rechter
à Strafuitvoering tot strafeinde
,Resocialisering:
- Werd verondersteld, maar was geen doel en functie van de straf
- O.b.v. het mensbeeld werd er veronderstelt dat de verbetring van de delinquent
automatisch zou plaatsvinden
2. POSITIVISME
Principes:
- Mensbeeld: gedetermineerde mens
o Mens kon er niet aan doen dat hij feiten pleegde
- Cesare Lombroso à geboren misdadiger
o Biologische, genetische factoren spelen een rol, maar ook factoren zoals klimaat,
leeftijd, geslacht …
- Enrico Ferri en Garofalo
o Oorzaken criminaliteit vooral in sociologische factoren
- Strafrecht is instrument waarmee criminele politiek kon gevoerd worden
ð Instrumentalisering van het strafrecht
- Schuldnotie vervangen door gevaarnotie
o Mens is gedtermineerd à GEEN vrije wil
- Maatschappij kon ook preventief optreden
- Straf verliest repressief karakter
o = sanctie, maatregel
o GEEN vaste straffen
o Rechter legt geen straf op à strafuitvoeringsorganen bepalen duur en omvang
van sanctie
“Ius puniendi vloeit voort uit de bescherming van de maatschappij”
“Als het gevaar duidelijk is, kan tussenkomst ook ante delictum”
“Niet zozeer bestraffen,
wel genezen staat centraal”
“Pas bij de strafuitvoering kan ad hoc een gepaste reactie uitgetekend worden”
“Het legaliteitsbeginsel is niet houdbaar binnen een positivistische strekking”
,3. NIEUW SOCIAAL VERWEER
Principes:
- Klassieke leer en positivisme verzoenen
- Persoon wordt niet om daden, maar om karakter gesanctioneerd
o Maatschappij beschermen tegen delinquent gedrag
- Overheersende leer in België: nieuw Sociaal Verweer
o Wet Lejeune (1888)
§ Voorwaardelijke veroordeling en voorwaardelijke invrijheidssteling
o Wet carton de Wiart (1912)
§ Kinderbescherming
o Wet Vandervelde (1930)
§ Bescherming Maatschappij
o Wet Vermeylen (1964)
§ Opschorting, uitstel en probatie
- Resocialiseringsideel = basis
- Onderscheid:
o Normale delinquenten
§ Normaal oordeelsvermogen
§ Overgrote deel samenleving
§ Gewone strafrecht
o Andere delinquenten
§ Geestesgestoorden, jongeren
§ Niet-strafrechtelijke maatregel in plaats van straf
à Tweesporenstelsel (beiden andere sanctionering)
“Model overgenomen uit de klassieke leer”→geen misdrijf zonder schuld
“De ernst van het misdrijf wordt bepaald door de schuld van de dader”
,ð Daarom wordt een onderscheid gemaakt tussen opzettelijke en
onachtzaamheidsmisdrijven
- Terugkeer naar legaliteit
- Variabelen relevant bij straftoemeting
4. NIEUW REALISME
Magna Charta op de helling?
- Legaliteitsbeginsel
o Strafrecht à onoverzichtelijk
§ Enorme toename aantal strafbepalingen in bijzondere wetten (NIET in
strafwetboek)
o Gebruik van blanco-strafwetten
§ Wetgevende macht bepaalt nog slechts het algemeen kader van de
bestraffing, maar de verder concrete invulling wordt door de uitvoerende
macht verzekerd
- Subsidiariteitsbeginsel
o Strafrecht meer en meer handhavingsrecht
o Fungeert niet langer als ultimum remedium
- Proportionaliteitsbeginsel
o Veel meer rekening gehouden met persoonlijke omstandigheden, maar ook met
crimineelpolitieke factoren (zoals gevangeniscapaciteit)
ð Ale drie op de helling!!
Nieuw realisme = verschillende denkrichtingen die tegen positivisme en het nieuw sociaal
verweer reageren
à Vaak teruggegrepen naar oude ideeën van klassieke leer (neoclassicisme)
Kritieken:
- Te veel discretionaire bevoegdheden voor parketmagistraten
o Meeste misdrijven niet meer vervolgd
- Te grote beoordelingsvrijheid aan rechters
o Straf is niet meer voorspelbaar à Legaliteit op helling
- Strafuitvoering à te grote flexibiliteit
,Strekkingen binnen het nieuw realisme:
BASIS = theoretische afbakening
BASIS = strenger strafrecht
, 5. TOEKOMST
Bestaande kritiek
- Onduidelijke theoretische basis
- Oorzaak voor interpretatiemoeilijkheden
- Oorzaak voor inconsistenties
Voorstel voorontwerp BOEK I
- Geen theoretische basis
- Kiezen voor accurate en coherente eenvoud
ð Juiste keuze? Kritische reflectie verderop in de cursus
ð Nog steeds geen nieuw Strafwetboek (wel al kleine aanpassingen, Wetten Potpourri)
Hoofdstuk 4: Politieke dimensie van het strafrecht
Lesdoelstelling: “Inzicht verwerven in de aspecten van strafrechtelijk beleid en het belang van
een consistente theoretische onderbouw”
→ Wie & Wat vragen
1. MISDRIJF
à Trias politica
Onderscheid staande en zittende magistratuur (parket en rechters)
Wie stelt strafbaar?
- Rechterlijke macht stelt strafbaar
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper annadebruyn. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
