Ethologie van de huisdieren
Hoofstuk 1,2
Gedrag
• Enige communicatiemiddel met patiënt ( evt. via eigenaar)
• Vb. agressieve hond tgv:
– pijn of chronische ziekte
– verkeerd of niet gesocialiseerd
– stress
– ‘isolation induced fear’
– aangeleerd gedrag
– verkeerde huisvesting
– territorialiteit
– dominantie probleem
Ethologie
• Ethos= gewoonte, aard, norm
• Logos= de leer
• Biologische studie van het gedrag
- Wetenschappelijk verantwoorde methodologie
- Vergelijkende studies
- Evolutieleer
Erkenning in 1973
• Nobelprijs voor de medicijnen
• Lorenz (AU), hoe ontstaat gedrag, hoe ontwikkeld het zich?
• Von Frisch (DE)
• Tinbergen ( NL)
Lorenz (AU)
• Theoretisch kader ethologie
• Inprent vs instinct
• Hoe ontstaat gedrag, hoe ontwikkeld het zich?
Tinbergen (NL)
• Stekelbaarzen
• Meeuwen
• Bijenwolf
• Belangrijke vindingen op gebied van
- Instinct
- Sleutel prikkels
- Supra- normale stimuli
• Welk type vragen stellen
→ 4 hoofdvragen
Vier hoofdvragen- causaliteit
Waarom vraag
• kan op 4 manieren beantwoord
• 2 Proximate vragen (mechanisme: waardoor / how)
– Veroorzaking
– Ontwikkeling
• 2 Ultimaat (functie: waartoe / why)
– Functie
– Evolutie
Proximate vragen
• 1 Veroorzaking – causaliteit
– Welke oorzaak doet het beschreven gedrag optreden?
» Bv. Stimuli
stimulus => gedrag opwekken
stimulus => gedrag sturen
stimulus => algemene waakzaamheid verhogen
2 proximate vragen ( waardoor/ ‘how’)
, • 1 veroorzaking – causaliteit
- Welke oorzaak doet het beschreven gedrag optreden?
» Bv. Sleutel Stimuli
Vier hoofdvragen – ontogenie
2 proximate vragen ( waardoor/’how’)
• 1 veroorzaking – causaliteit
• 2 ontwikkeling- ontogenie
- Hoe gedrag zich ontwikkeld in de loop van het leven van een individu
» Epigenetica
» alle cellen hebben zelfde DNA maar in ieder cel systematisch
bepaald gen / genen afgelezen en coderen voor eiwitten?
» Wat beïnvloed dat:
» Bv Intra uterine positie
» Fysiek secundaire geslachtskenmerken (free martin)
» Gedrag: muizen agressiever als 2 als buren in
vergelijking met 2 als buren
vier hoofdvragen – evolutie
2 ultimate vragen (waartoe/ why)
• 3 evolutie
- Hoe is het gedrag ontstaan doorheen de evolutie en hoe heeft het zich genetisch vastgesteld?
- Vergelijkende studies
Vier hoofdvragen- functie
2 ultimate vragen ( waartoe/ why)
• 3 evolutie
• 4 functie
- Wat is de functie van het gedrag
»Reproductief succes (fitness); consequenties
» Veiligheid? Soortgenoten aantrekken? Groeien?......
Tinbergen- 4 hoofdvragen
Voorbeeld
• Waarom zingt een spreeuw?
- Veroorzaking – causaliteit
- Ontwikkeling – ontogenie
- Functie – adaptatie
- Evolutie – fylogenie
Toegepaste ethologie
Welzijn
• Kan ethologisch kennis iets zeggen over welzijn?
- Optimaliseren productie; controle over gedrag (HA interacties) ; verklaren afwijkend gedrag
- Gebruiken vragen op die van tinbergen
o Wat is het effect van leerprocessen op he gedrag ( aan/ af leren)
o Zijn er modellen mogelijk de gedrag kunnen verklaren en concepten integreren ?
➔ Toegepaste ethologie
• Vergelijken/ verbeteren huisvesting
– Vb Leghennen huisvestingssystemen
Vroeger: kooisystemen met roostervloeren
– Soort specifiek gedrag mogelijk
• Overgaan naar vrije systemen
- Zijn kippen wel geschikt?
- Hoge bezettingsgraad; geen individuele herkenning mogelijk =>
- onderlinge rangorde lastiger => andere gronden
• Wat is meest essentiële gedrag van leghennen?
- Rangschikken naar belangrijkheid?
- Effect als ze niet uitgevoerd kunnen worden?
- In welke systemen vooral verenpikken?
- – Hoe aan verenpikken / kannibalisme opgelost?
» Andere voeding of licht veranderingen of meer vrije beweging
, » Etc. etc.
- Wat zijn voor / nadelen van verschillende systemen voor het dier
Optimaliseren productie
• Verbeteren mens → dier interactie
Begrijpen van ontstaan abnormaal gedrag
• Ongewenst gedrag
• Abnormaal gedrag
• Stress fysiologie
Vinden van antwoorden op dit soort ethologische vragen
• Uitgebreide anamnese
• Klinisch onderzoek
• Observatie, moet je leren
Observeren door de dierenarts
• Regelmatig zijn er vragen die niet direct of niet geheel
beantwoord kunnen worden met een direct klinisch onderzoek.
Enkele voorbeelden hiervan zijn:
- Onverklaarbare verwondingen bij één om meer dieren
- Agressie
- Stereotypieën
- Verdenking van narcolepsie, hyperestesia of een ander probleem.
- Slechte body condition score (BSC) bij meer dieren
- Veel onverklaarbare condities
- Etc.
• Om deze vragen op te lossen moet je dieren/groepen dieren observeren
• Maar er zijn valkuilen
1. Sellected attention, kan je niks aan doen, je bent geconcentreerd bezig en merkt sommige dinges niet op, andere zaken in de
omgeving , kan ernstige gevolgen hebben
2. Het gene wat beweegt/ actief is trekt jou aandacht. Wat observeer je? ( filmpje)
Vb hond: liggen, zitten, snel opstaan, naderen, wegwandelen, kwispelen, stil staan, wegkijken, oren plat leggen,…
Vb konijn naderen, achteruit gaan, stilzitten, voorruit springen, kijken naar hond, snuffelen,..
Het is dus moeilijk om aandacht te besteden aan het andere dier ( stille) voorbeeld hond is actief konijn is rustig, meer aandacht
naar de hond toe
3. Optische uitdagingen
Structureel observeren vereist dat we dezelfde informatie op een andere manier bekijken, je ziet de 1 ne situatie of de andere
situatie maar niet allebei, je moet dus switchen in je hoofd. Je springt van het ene naar het andere over.
4. Neurologische invulling, je vult al van alles in, je kan het verkeerd invullen, je brein vult zelf al iets in
5. Context doet er toe
o Can we believe what we score, if we score what we believe
o Valse informatie
▪ Runderen meer panting als aangegeven was dat omgeving temperatuur 5 graden hoger was dan in echt
▪ Varkens ‘ sociaal ras’ → normaal
▪ Kippen ‘ biologisch’ → legkippen
o Je observeert wat je verwacht te observeren
▪ Geloof beïnvloedt observaties
▪ Observaties beïnvloeden acties → beïnvloed gedrag van degene die observeert
▪ Kunnen daardoor een barrière zijn voor verder begrip
= expetation bias
Observeren moet je leren
Oplossingen
• Kan alleen opgelost door objectief & systematisch te observeren
in controle en ‘experimentele’ situatie
• Additionele info nodig door ondersteund door fysiologische
informatie
• Open ipv van gesloten vragen
