Revalidatiepsychologie
Revalidatie in een biopsychosociaal perspectief .................................................................................... 5
Hoofdstuk 1 : Het ICF-Model als conceptueel kader .......................................................................... 5
1. Inleiding................................................................................................................................... 5
Hoofdstuk 2 : Gezondheidsgerelateerde levenskwaliteit ................................................................... 6
1. Inleiding................................................................................................................................... 6
2. Psychologische aspecten van levenskwaliteit......................................................................... 6
3. Determinanten en meten van levenskwaliteit ....................................................................... 7
4. Betekenis van levenskwaliteit i/d revalidatie ......................................................................... 7
Hoofdstuk 3 : Positieve psychologie ................................................................................................... 8
1. Het ontwikkelen v/d positieve krachten i/d mens.................................................................. 8
2. Wat is positieve psychologie ................................................................................................... 8
Hoofdstuk 4 : psychologie van de persoonlijkheid VIDEO .................................................................. 9
1. De persoonlijkheid .................................................................................................................. 9
2. Persoonlijkheidstheorieën ...................................................................................................... 9
3. Toepassingen i/d revalidatiepraktijk..................................................................................... 11
Hoofdstuk 5 : persoonlijkheidsstoornissen i/d revalidatiepraktijk ................................................... 12
1. Persoonlijkheidsstoornissen en persoonlijkheidstypes- en trekken..................................... 12
2. Algemene adviezen ............................................................................................................... 14
Hoofdstuk 6 : Rouw........................................................................................................................... 15
1. Inleiding................................................................................................................................. 15
2. Rouwmodellen: ..................................................................................................................... 15
3. Rouwreacties......................................................................................................................... 18
4. Gecompliceerde rouw........................................................................................................... 19
5. Resultaat v/h verwerkingsproces negatieve naar positievere emoties en gevoelens ......... 20
6. Depressie >< Rouw................................................................................................................ 20
7. Rouwen & palliatieve zorg .................................................................................................... 21
8. Rouwzorg .............................................................................................................................. 21
9. Specifieke doelgroepen: ....................................................................................................... 23
Hoofdstuk 7 : De invloed van stress.................................................................................................. 26
1. Introductie ............................................................................................................................ 26
2. Acute stress ........................................................................................................................... 27
1
, 3. Aard van stressuitlokkende factoren .................................................................................... 27
4. Stresstheorie van Seyle ( 1907-1982) ................................................................................... 27
5. De gevolgen van chronische stress ....................................................................................... 28
6. Factoren die de gevolgen beïnvloeden ................................................................................. 28
7. Toepassingen in de praktijk .................................................................................................. 28
Hoofdstuk 8 : coping en stress management ................................................................................... 29
1. Introductie ............................................................................................................................ 29
2. Theoretische opvattingen over coping ................................................................................. 29
3. Verschillende vormen van coping ......................................................................................... 29
4. Stress als bron van persoonlijke groei .................................................................................. 30
5. Het trainen van effectieve coping ......................................................................................... 30
6. Algemene stressmanagement strategieën ........................................................................... 31
Hoofdstuk 9 : de rol van stemming en emotie ................................................................................. 32
1. Introductie ............................................................................................................................ 32
2. Theoretische opvattingen over emoties ............................................................................... 32
3. Verband tussen emotie ziekte en gezondheid...................................................................... 32
4. Invloed van depressie en angst op chronische aandoeningen ............................................. 33
5. Klinische implicaties .............................................................................................................. 34
Hoofdstuk 10 : Belasting van het gezinssysteem .............................................................................. 35
1. ICF middel en belang v/d context ......................................................................................... 35
2. Gezinsbelasting ..................................................................................................................... 35
3. EMOTIONELE BELASTING EN BELEVINGEN BIJ PARTNER...................................................... 37
4. Valkuilen................................................................................................................................ 38
HOOFDSTUK 12 : Het ontwikkelen v/e adequate werkrelatie tss hulpverlener en revalidant ➔
THERAPEUTISCHE RELATIE ................................................................................................................ 39
1. Inleiding................................................................................................................................. 39
2. Therapeutische werkrelatie i/d revalidatie : De patiënt centraal......................................... 39
3. Psychoanalytisch model v/d hulpverlener-patiëntrelatie .................................................... 39
4. Het opbouwen v/e therapeutische relatie ........................................................................... 39
5. Effectiviteit v/e positieve attitude v/d therapeut ................................................................. 40
6. Conflictmanagement............................................................................................................. 40
HOOFDSTUK 13 : therapietrouw ....................................................................................................... 41
1. Wat is therapietrouw? .......................................................................................................... 41
2. Wat is exact het probleem? .................................................................................................. 41
3. Therapietrouw in kaart brengen ........................................................................................... 41
4. Barrières voor therapietrouw ............................................................................................... 41
2
, 5. Facilitatoren voor therapietrouw ......................................................................................... 42
HOOFDSTUK 14 : revalidatiedoelstellingen ...................................................................................... 44
1. Inleiding................................................................................................................................. 44
2. Goal setting theory ............................................................................................................... 44
3. Sociaal psychologische theorieën mbt doelstellingen en motivatie..................................... 44
4. Zelfregulatie theorie van Carver & Scheier ........................................................................... 45
5. Betekenis van patiëntgeoriënteerde doelstellingen in de revalidatie .................................. 45
6. Toepassing van doelstellingen in de revalidatie ................................................................... 45
7. Ervaringen in de praktijk ....................................................................................................... 46
8. Nagaan of doelen bereikt warden (Goal Attainment Scale) ................................................. 46
9. Is het gebruik van doelstellingen in de revalidatie effectief ................................................. 46
HOOFDSTUK 17 : Placebo-effecten en niet-specifieke effecten i/d revalidatie ............................... 47
1. Inleiding................................................................................................................................. 47
2. Onderscheid i/d begrippen ................................................................................................... 47
3. Verwachtingen v/d patiënt mbt herstel ............................................................................... 47
4. Psychologische mechanismen .............................................................................................. 47
5. Toepassingen i/d revalidatie ................................................................................................. 48
HOOFDSTUK 18 : Cognitie- en gedragsgerichte interventies i/d revalidatie .................................... 49
1. De evaluatie van patiënten ................................................................................................... 49
2. De evaluatie van mensen met langdurige ( musculoskeletale) pijnklachten ....................... 50
3. Pain neuroscience education (PNE) / pijneducatie............................................................... 51
4. Gedragstherapeutische principes ......................................................................................... 51
5. Interventies bij mensen met langdurige (musculoskeletale) pijnklachten ........................... 52
6. Conclusie ............................................................................................................................... 55
HOOFDSTUK 19 : Patiënt empowerment ......................................................................................... 56
1. Inleiding : De studie v/d machtsbalans tss patiënt en huisarts in relatie tot
gezondheidsinformatie. ................................................................................................................ 56
2. Controle ................................................................................................................................ 56
3. Vertrouwen ........................................................................................................................... 58
4. Communicatie ....................................................................................................................... 58
5. Patient empowerment .......................................................................................................... 58
6. De interpersoonlijk relatie .................................................................................................... 59
HOOFDSTUK 20 : Burn-out bij hulpverleners.................................................................................... 60
1. Inleiding................................................................................................................................. 60
2. Kenmerken ............................................................................................................................ 60
3. Diagnosestelling .................................................................................................................... 60
3
, 4. Verhoogd risico-preventie-behandeling ............................................................................... 60
5. Preventie ............................................................................................................................... 60
6. Preventie-behandeling .......................................................................................................... 61
7. Assessment ........................................................................................................................... 61
GEDRAGSWIEL VIGIL : Meer inzicht in gedragsverandering via het gedragswiel ............................. 62
1. Preventies werken aan gezondheid ...................................................................................... 62
2. Gezondheidswinst via gedragsverandering .......................................................................... 64
4
,Revalidatie in een biopsychosociaal perspectief
Hoofdstuk 1 : Het ICF-Model als conceptueel kader
1. Inleiding
• Biomedische denkmodel
• Psychosociaal denkmodel
• Biopsychosociaal denkmodel
• 5 descriptieve dimensies
• Gevolgen van pathologie
• Atheoretisch, niet-cultuurgebonden
• Standaardtaal
• Populatienorm
• ‘Typering van vermogen’ en ‘uitvoering’
• Meetinstrument
5
,Hoofdstuk 2 : Gezondheidsgerelateerde levenskwaliteit
1. Inleiding
• Factoren van levenskwaliteit?
o Psychologische, sociaal, huisvesting, sociologie, economie en gezondheidszorg
o Levenskwaliteit verhogen ➔ meer focus daarop
o Levenstevredenheid is heel sterk gecorreleerd aan het subjectieve dan het fysieke
o Politiek, sociologie, economie en gezondheidszorg
o Toename levensverwachting
o Onderzoeks- en behandelingsmogelijkheden
o Subjectieve ( levensvoldoening) > objectieve beoordeling
2. Psychologische aspecten van levenskwaliteit
• Gap theory: discrepantie tss ervaren en verwachte gezondheid gerelateerde
levensomstandigheden
o Casus 1 : acute rugklachten ➔ verbetering
o Casus 2: chronische rugklachten ➔ niet echte verbetering = de gap tss
verwachting patiënt en werkelijkheid is heel groot ➔ dit zorgt voor
verminderde levenskwaliteit
o Casus 3 : chronische rugklachten ➔ verwachting patiënt is verschillend als
werkelijkheid ; patiënt accepteert de werkelijkheid ➔ gap is kleiner ➔
betere levenskwaliteit
o Casus 4 : patiënt heeft een probleem en werkt te veel geen tijd om te leven
en krijgen dan een erge diagnose ; tijdens therapie krijgen ze andere verwachten en
voelen zich beter dan vroeger want hun levenskwaliteit verbeteren
• Disability paradox: nieuw evenwicht zoeken
Pijn, CV(S), cognitieve/communicatieve beperking
• Response shift: verandering en zelfgerapporteerde quality of life
o Rekalibratie:
▪ Patiënt heeft een action shit nodig ( proces/acties doorlopen tot voorkomen tot
shift in zijn verachtingen / waardes)
o Reprioritering (waarden)
o Reconceptuealisatie (betekenis)
6
, • Subjectieve beoordelingsprocessen (=appraisal: beoordelingsprocessen om te bekomen
tot respons shift)
1. Referentiekader individu
2. Herinneringen en ervaringen uit het verleden ( bv: tweede enkelverstuiking waarbij
eerste enkelverstuiking niet goed verloopt waardoor patiënt bij tweed
enkelverstuiking negatieve gedachten heeft)
3. Standaard om mee te vergelijken (bv: vergelijken met andere mensen)
4. Subjectieve algoritme
Interindividueel
Intra-individueel
3. Determinanten en meten van levenskwaliteit
• DETERMINANTEN
o Beter subjectieve evaluatie dan objectieve factoren
o Perceptie mentale gezondheid ( depressie) > fysieke gezondheid
• METEN
o Subjectieve perceptie v/d betrokkenen ( dus niet de vrouw v/d patiënt bevragen)
o Ingevuld worden door mantelzorger/zorgverlener bij cognitieve, sensorische of
communicatieve stoornissen
o NIET: SF-36? Sickness impact profile, Nottingham health profile
o Goede generieke vragenlijsten:
▪ WHOQOL-100 en WHOGOL-BREF
▪ EuroQol 5D
▪ SEIQoL-DW
o Beter om ziekte specifieke vragenlijsten te gebruiken dan generieke vragenlijsten
• QUALITY OF LIFE appraisal profile
4. Betekenis van levenskwaliteit i/d revalidatie
• Revalidatieteam:
o Centraal
o Individuele wensen en behoeften
o Gesprek aangaan met patiënt
o Revalidatiedoelstellingen
o Resultaat ( vragenlijst)
• Verwachtingen referentiekader
7
,Hoofdstuk 3 : Positieve psychologie
1. Het ontwikkelen v/d positieve krachten i/d mens
2. Wat is positieve psychologie
• Optimisme
o Positieve afloop (toekomst) : vertrouwen, volharding, motivatie
▪ Copingstijl met moeilijkheden
▪ Revised Life Orientation Test
o Voorbije gebeurtenissen :
Stabiel en globaal toevallig en specifiek
▪ Attriubional style questionnaire
o Positieve gevoelens : minder stress en grote levensvoldoening
o Probleemgerichte copingstijl en positieve herkadering
vermijdende copingstijl
o =mediërende factor voor emotioneel welbevinden
o Ondersteunende sociale netwerken opbouwen
o Deels genetisch ¨+ veilige hechting jonge kind
o Cognitieve gedragstherapie : negatieve interpretatieschema’s
+ afbakenen van realistische, bereikbare doelen
o Motivatie tot handelen ( m. Herremans bv grote sportief wielrenner
➔ ongeval ➔ hemiplegie➔ sportief met rolstoel)
• Hoop
o Meer doelgericht dan optimisme
▪ pathway thinking
▪ agency
o Trait Hope Scale en State Hope Scale Beck Hopelessness Scale ➔
doorverwijzen
o Invloed bij pathologie, > correlatie met depressie
o Perceptie van levensgebeurtenis, verwachting iets te veranderen,
interpretatie van de oorzaak, gevolgen en eigen mogelijkheden,
gebeurtenis belangrijk, …
o PATIENT EMPOWERMENT ➔ dr Edgard Beeckman
8
,Hoofdstuk 4 : psychologie van de persoonlijkheid VIDEO
1. De persoonlijkheid
= het geheel v/d persoonlijkheidskenmerken; dus ook de lichamelijke kenmerken en de
individuele regelmatigheden in gedrag en beleving
=Het geheel van het persoon
2. Persoonlijkheidstheorieën
1) Dynamisch-interactionistisch paradigma
• De ontwikkeling v/d persoonlijkheid tijdens het leven
• Wisselwerking tss omgeving en genetica
• Van eenzijdige theorieën naar de humanistische benadering
• Tot 18 jaar; mag nog een beetje aangepast erna.
• Tweeling onderzoek : tweeling waarbij omgeving/etniciteit verschillend waren; tweelingen
hadden verschillende personlijkheidskenmerken
2) 1ste theorie: Psychoanalyse
• Ontwikkeld door Sigmund Freud; onderzoek hysterische of neurose patiënten ( Freud liever
hysterische patiënten)
• Ontstaan vanuit zijn werk met hysterische patiënten
• “Alles komt vanuit de cliënt”
• De basis van de volwassen persoonlijkheid wordt gelegd in de kindertijd infantiele driften en
verlangens (kinderen die geen banden hadden met hun ouders , bepaalde trauma’s tijdens
kindertijd zullen raars zijn bij volwassenheid)
• Theorie v/h onderbewuste : ego – id – superego
o ID : onbewuste deel ( conflict met u persoonlijkheid want je bent onbewust : we kunne
dan merken via afweermechanismen)
o Superego: het weten
o EGO : tussen onbewust en bewust
• Afweermechanismen als reactie op angst bv: projectie (bv : angsten projecteren op iemand
anders ( bv: das u fout dat ik een probleem heb dan moet jij het oplossen, want ik weet het
niet mensen doen dat, want ze hebben iets niet kunnen leren doen in kindertijd)
• Fase van Freud:
o Eerste fase: erogene : zuigelingen hebben een heel goede band met mama omdat hun
erogene zone Van Demond gestimuleerd word door te eten; door te zuigen
o Tweede fase: na dichte fase met mama moet ook eruit gaan ( dit lukt niet of geen goede
band met mama door niet te zuigen gaan later misschien gaan roken/drinken of nagels
eten, want ze hebben nood aan erogene zone van u mond)
9
, 3) Leertheorie
• Ontwikkeld door BF Skinner
• Gedrag ontstaat door ervaring, de mens als black box
o Stimuli door omgeving, ons gedrag zal een actie geven aan de stimuli
• Persoonlijkheid is een aangeleerde manier om op stimuli te ervaren
• Klassieke en operante conditionering
o Klassiek: experiment van Pablo: pablo gaf eten aan hond en hond produceerde speeksel
dus hij vroeg zich af of hij ook speeksel produceren met een stimuli dus door een
belletje: hij gaf belletje + eten geven na lange tijd probeerde hij belletje zonder eten, dan
begon hij speeksel produceren externe stimulus te associëren als long
o Aanleren van bepaalde gedrag met reflexen die we al hebben ( bv speekselreflex, flight
of flight reflex
o Operante : aanleren gedrag op basis van externe stimuli dingen die we niet vanzelf
bezitten BV:; ouder en kind en je wilt leren bepaalde gedrag wel of niet te doen en je
gaat die belonen ( ze leren positieve actie te doen, want ze krijgen een beloning) BV: tijd
skinner operante conditie aan duiven om pingpong te spelen ze kregen een beloning (
een gedrag stelden die naar richting dat Skinner wou en gaf een beloning)
• Toepassingen i/d praktijk
o +S+ Beloning werkt hele motiveren ( geeft productie van dopamine ( vrij komen als leuke
dingen waardoor je je goed gaan voelen) ( bv kinderen sticker en mensen motivatie (
das kei goed)
o +S- = straf ➔ gedrag stellen negatief toevoegen zodat minder gegeit om iets te doen
▪ Bij dieren elektrische shock om aan te leren ( moet op rode knop te duwen en groen
eis er elektriciteit)
▪ Alcohol ➔ bepaalde medicijnen antabuse neemt en combineert met alcohol dan ben
je misselijkheid ( als je niet drinkt geen effect
o -S+ : niet goed motiveren of geen oefeningen doen altijd te motiveren met beloning
o -S- = slecht gedrag en straffen
▪ BV STUDEREN : examen en je wilt niet studeren dan gaat je niet slagen en
herbeginnen ( gestraft) wel gestraft dan ben je geslaagd en je zijt ervan af
4) Humantistische benadering
• Persoonlijkheid bestaat uit de bewuste ervaringen v/d mens ( dus niet als
psychoanalyse)
• De persoon als geheel bekijken ( gedrag, emoties en omgeving)
• Het actuele zelf vs het ideale ( theorie van Carl Rogers)
o Actuele en ideaal =heel kort van elkaar ( balans persoonlijkheid)
o Geen balans = persoonlijkheidsproblemen
• Het streven naar zelfactualisatie
o Naar eerste streven naar behoeftes – eten, warmte, dak)
o Dan creatieve ontwikkelingen intellectuele ontwikkeling streven naar beter ontplooiing
o Dan zelfactualisatie je ben wie je ideaal wilt zijn
• Client-centered therapie
o Client is de baas over zijn therapie
10