RELIGIE, ZINGEVING EN LEVENSBESCHOUWING (2021-2022)
Les 1 – woensdag 6 oktober 2021 (prof. Pieter De Witte)
Praktische informatie:
- Forumopdracht 1 meegedeeld op 6 oktober 2021: deadline 20/10/2021
- Forumopdracht 2 wordt meegedeeld tijdens les 3: deadline 17/11/2021
- Forumopdracht 3 wordt meegedeeld tijdens les 5: deadline 15/12/2021
- Cursusmateriaal: alles wat er in de lessen wordt gezegd. Lesopnames + bijkomend
materiaal (achtergrondliteratuur + ppt) verschijnen op Toledo.
- Zowel livestream als lesopnames zijn beschikbaar
- Examen: 17/20 punten staan op het schriftelijke examen (zowel meerkeuzevragen als
open vragen) en 3/20 punten zijn te verdienen door deelname aan alle discussiefora.
- Discussiefora: je begint met je eigen discussielijn tijdens de eerste week, waarna je
tijdens de tweede week minstens op twee personen moet reageren. De deadlines zijn
strikt te respecteren dus geen herkansing mogelijk! Niet deelnemen aan één van de
discussiefora = 0/3 op het examen. Je kan dan nog max. 17/20 halen.
I. De “zingevende interesse”
Lessenreeks gaat over ‘waarom doen we wat we doen?’. Onderscheid tussen: omdat we iets
willen bereiken of zelfs primair, omdat het waardevol is.
Ons streven naar geluk heeft te maken met ‘geraakt’ worden, wat iets passief is. Hieruit is ook
het woord passie afgeleid.
→ Lees literatuur op Toledo (Burms en De Dijn)
Vandaag gaan we het hebben over zingeving.
De zingevende interesse is deel van 3 soorten interesses:
- Cognitieve interesse: het vergaren van kennis.
- Manipulatieve interesse: het feit dat wij graag de wereld naar onze hand zetten. VB.
als je honger hebt, maak je jezelf een boterham.
- Zingevende interesse: het verlangen dat wij hebben om waardevolle dingen te doen
en betrokken te zijn bij zaken die waardevol zijn. VB. betrokkenheid bij een
studentenkring omdat je dat intrinsiek belangrijk vindt.
= 3 interesses van de mens (synoniemen = ‘verlangens’, ‘manieren van betrokken zijn’)
Wij denken vaak dat onze interesses ofwel cognitief of manipulatief van aard zijn en weinig
zingevend terwijl de zingevende interesse eigenlijk een soort overkoepelende interesse is. De
cognitieve en manipulatieve interesse spelen minder vaak een rol dan we zelf denken.
Idee 1: Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘cognitieve interesse’, maar
die eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan.
1
,VB. gesprekken tussen mensen. Wij denken vaak dat dit gaat om het uitwisselen van kennis
en dus cognitief is. Als je dat echter een beetje gaat onderzoeken, blijkt dat nonsens. Waarom
doen we dat dan? Volgens Herman De Dijn doen we dat om onze relatie te vieren. Het gesprek
gaat dus niet over de cognitieve interesse maar over de zingevende interesse.
Idee 2: Kennis speelt wel degelijk een rol in onze zingevende activiteiten.
Natuurlijk, maar van welke orde is die kennis? Wat voor kennis is dat?
Idee 3: Wetenschappelijke kennis is hierbij niet steeds de ideale kennisvorm. Vaak is
‘intuïtieve kennis’ veel belangrijker (aanvoelen, wijsheid, sensibiliteit, …)
Veel van de kennis die we nodig hebben in onze zingevende activiteiten, vb. in een relatie, is
niet van zuiver cognitieve aard maar heeft te maken met dingen aanvoelen, vb. intuïtief. Het
zuiver cognitieve speelt eigenlijk maar een beperkte rol in relaties.
Voorbeeld 1: Wie wordt mijn partner?
Wat ligt aan de basis van onze partnerkeuze?
- Volgens wetenschappers spelen feromonen een rol. Volgens de prof betekent dit
eigenlijk niets. Op zingevend niveau zijn feromonen totaal nietszeggend. Een gedicht,
zelfs een slecht melig gedicht, kan dat beter uitdrukken. De wetenschap is vaak
irrelevant voor hoe we de dingen beleven.
Voorbeeld 2: Wie blijft mijn partner?
- VB. Blind getrouwd als wetenschappelijk experiment. De experten weten totaal niet
waarover het gaat. De ultieme maatstaf voor wie samenblijft en wie niet is menselijke
intuïtie. Wat cognitief geweten is, bepaalt eigenlijk heel weinig in een relatie. Intuïtie
daarentegen wel.
Voorbeeld 3: Straf
- Richard Dawkins stelt dat mensen niet verantwoordelijk zijn voor hun daden omdat ze
gedetermineerd zijn door bepaalde hersenprocessen. Mensen die foute dingen doen
zijn volgens hem zoals kapotte auto’s. Die moeten niet gestraft maar gerepareerd
worden. Jan Verplaetse zegt hetzelfde en is van mening dat we moeten evolueren van
een strafrecht naar een maatregelenrecht. Je hebt hier de overtuiging dat de zin van
bepaalde waardevolle activiteiten, hier straffen, afhangt van bepaalde cognitieve
processen zoals kennis. Het zingevende hangt hier af van het cognitieve. Is het echter
wel zo dat straffen (intentioneel leed toebrengen) gebaseerd zijn op een bepaald
cognitief inzicht? Of is het gewoon een manier om zin te geven aan het feit dat mensen
soms vreselijke dingen doen?
II. Relatie tussen de zingevende interesse en de manipulatieve interesse:
Idee 1: Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘manipulatieve’ interesse’,
maar die eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan.
2
,Voorbeeld 1: Zoeken naar geluk. Wat betekent het dat wij als mensen gericht zijn op geluk?
Alle filosofische levensbeschouwingen zijn het erover eens dat mensen gericht zijn op geluk.
Er wordt vaak gedacht dat mensen dingen doen om geluk te vinden maar eigenlijk doen
mensen dingen omdat ze deze waardevol vinden en geluk komt daar dan bij komt kijken. Het
bestaan van geluk hangt samen met het feit dat het ook kan mislukken. Als mensen zouden
kunnen kiezen om voor de rest van hun leven in een ‘geluksmachine’ te leven of verder in
onze realiteit, dan zouden er weinig mensen voor de geluksmachine kiezen.
Voorbeeld 1: Het hebben van kinderen. Wat wij willen, zijn net die kinderen en zij zorgen dan
mogelijk voor geluk. Als je je kind gewoon zou kunnen ‘bestellen’ zou dat niet hetzelfde zijn.
Geluk heeft te maken met onverwachte dingen en dingen die je niet onder controle hebt. Dat
staat net haaks op de manipulatieve interesse omdat je het niet zomaar naar je hand kan
zetten.
Voorbeeld 2: Zoeken naar erkenning en waardering. Ons streven naar erkenning heeft ook
diezelfde paradoxale cultuur. De erkenning is alleen zinvol als ze ook niet gegeven kan worden.
Op het moment dat je gaat manipuleren, verdwijnt het zinvolle.
Idee 2: De focus op de manipulatieve interesse kan uiteindelijk de zingevende dimensie
aantasten. VB. door deze te perverteren.
Voorbeeld 1: Burgerschap. Interessant boek van Michael Sandel: “What money can’t buy”.
Het wonen in een bepaald land en deel uitmaken van een bepaalde politieke gemeenschap is
vaak iets zingevend. Wij vinden het waardevol om daartoe te behoren en daar iets voor te
doen. Interessant genoeg bestaat daar een sterke spanning tussen de zingevende en
manipulatieve interesse. VB. Site bouwen voor opslag kernafval in Zwitserland. Initieel waren
50% van de inwoners van de stad akkoord, maar na het aanbieden van een som geld per
familie, zakte dit aantal tot slechts 25%. Mensen switchten van de zingevende naar de
manipulatieve interesse. Het economische erodeert voor een deel burgerschapsdeugden.
Voorbeeld 2: Straf. Straf als manipulatie: waarom straffen we? → Consequentialistische
strafdoelen:
- Rehabilitatie
- Beveiliging van de maatschappij
- Afschrikking
Gevolg van de manipulatieve benadering:
- Straf blijft draaien rond een ‘zingevende kern’ die moeilijk uit te leggen blijft
- Straf dreigt door de manipulatieve benadering pervers te worden
Samenvatting van les 1:
We hebben de cognitieve, manipulatieve en zingevende interesse overlopen. De zingevende
interesse blijft vaak vaag maar heeft te maken met wat we waardevol vinden.
→ Zingeving heeft te maken met perplexiteit (verwondering, verbijstering, verontwaardiging).
VB. Hoe gaan we onze tijd doorbrengen? Wat is zo waardevol dat we onze tijd daaraan
besteden?
3
, → Het heeft te maken met het geraakt worden door de dingen, gevoelig zijn voor bepaalde
waardevolle zaken, eerder dan met nuchtere kennis. Het feit dat het te maken heeft met iets
buiten ons maakt dat het ook kan mislukken.
→ Het heeft te maken met zaken die noodzakelijkerwijs buiten onze controle vallen.
→ In onze omgang met deze ‘issues’ maken we gebruik van culturele en traditionele
elementen (= omgangsvormen, rituelen, gebruiken, kunstwerken). Het gebruik daarvan kan
men op geen enkele manier rationeel verantwoorden. VB. In Blind Getrouwd nemen ze ook
het huwelijk als aanknopingspunt.
4
